Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 445 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠОМАҠЛАНДЫРЫУ
тын тешен, халҡын ташлап, дошманына һатылғандар. Ғ. Хөсәйенов. [Байгилде:] Халыҡ уның Ҡарамыш тигән исемен юҡҡа ғына Ҡормош тип алмаштырмағандыр. Ҡомағайлыҡ, һаранлыҡ менән Ҡормошҡа әйләнгән бит ул. 3. Биишева.
ҠОМАҒЫУ I (ҡомаҡ-) (Р.: покрываться накипью; И.: get covered with scum; T.: kefeki oluşmak) ҡ.
Ҡомаҡ менән ҡапланыу, юшҡын ултырыу.
□ Покрываться накипью. Сәйгун ҡомағып киткән. Самауыр ҡомағып бөткән.
ҠОМАҒЫУ II (ҡомаҡ-) (Р.: мутнеть; И.: grow turbid; T.: bulanmak) ҡ. диал.
Буръяҡҡа әйләнеү. □ Мутнеть (о воде и т. п.). Ҡулдә һыу ҡомағып бөткән. Йылғала һыу ямғырҙан һуң ҡомағып киткән. Ҡоҙоҡта һыу ҡомаға башлаған.
ҠОМАЙ I (Р: глиняный горшок; И.: pot of clay; T.: çömlek) и. диал.
Балсыҡтан яһалған көршәк. □ Глиняный горшок. Ҡомай эшләу. Ҡомайға һөт һалыу. Ҡомай эшләу ысулдары.
ҠОМАЙ II (Р: пескарь; И.: gudgeon; Т.: dere kaya balığı) и. зоол. диал.
Ҡара сыбар төҫтәге ваҡ йылға балығы; ташбаш. □ Пескарь (лат. Gobio gobio). Ҡомай тотоу. Я Ҡомлоғомда ҡомай куп, ятыуымда йәйен куп. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы».
ҠОМАЙ III и. диал. ҡар. ҡомайыл.
Ҡомайҙа ҡыҙыныу.
ҠОМАЙ ҮЛӘНЕ (Р: манник; И.: manna grass; T.: su teresi) и. бот.
Башаҡлылар ғаиләһенә ҡараған, эре елбәгәй башлы аҙыҡ үләне. □ Манник (лат. Glyceria). Ҡомай уләнен сабыу.
ҠОМАЙЫЛ (Р: песчаное место; И.: sandy place; T.: kumluk) и.
1. Йылға буйындағы ҡомлоҡ. □ Песчаное место, песок, пески. Я [Айыу] ҡомайылға ултырып алды ла алғы тәпәйе менән һыу сәсрәтеп уйнарға кереште. М. Кәрим.
2. һыу төбөндәге ҡом. □ Коса, отмель. Ҡәмә ҡомайылға барып терәлде.
ҠОМАЙЫЛЛЫ (Р: мутный; И.: turbid; T.: bulanık) с. диал.
Ҡом, балсыҡ ҡушылып болғансыҡланған; буръяҡ. □ Мутный. Ҡомайыллы һыу. Йылға ямғырҙан һуң ҡомайыллы.
ҠОМАҠ I (ҡомағы) (Р: крыса; И.: rat; Т.: keme) и. зоол.
Кимереүселәр ғаиләһенә ҡараған, нәҙек оҙон ҡойроҡло, көрән төҫтәге йәнлек. □ Крыса. / Крысиный (лат. Rattus). һоро ҡомаҡ. Аҡ ҡомаҡ. Ҡомаҡҡа тоҙаҡ һалыу. Я Бата башлаған караптан ҡомаҡтар бына шулай ҡаса, тиҙәр. Яр. Вәлиев. Ғәҙәттән тыш ҙур ҡомаҡтар ҡоҙоҡто уратып алғандар. И. На-сыри. Бер Аҡъюл ҡарты һарайға эйәләшкән ҡомаҡтарға кистән куп итеп ҡапҡан ҡорҙо, ти. Әкиәттән.
ҠОМАҠ II (ҡомағы) (Р: накипь; И.: scum; T.: kefeki) и. диал.
һауыт (самауыр, сәйнук һ. б.) төбөнә ултырып ҡатҡан ҡом һымаҡ ҡатлам; юшҡын. □ Накипь (на стенах посуды). Сәй-нукте ҡомаҡтан таҙартыу. Самауырҙың ҡомағын ышҡып йыуыу.
ҠОМАҠ III с. диал. ҡар. ҡомайыллы. Ямғырҙан һуң һыу ҡомаҡ. Я Кабина эсенә һалҡын, ҡомаҡ һыу тулды, двигатель һунде. Р. Солтангәрәев.
ҠОМАҠ IV (ҡомағы)(Р.: кувшинка; И.: water lily; T.: nilüfer) и. бот. диал.
Ләлә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған, эре япраҡлы, һары сәскәле һыу үҫемлеге; томбойоҡ. □ Кувшинка, водяная лилия (лат. Nymphaea). Аҡ ҡомаҡ, һары ҡомаҡ. Ҡомаҡлы кул.
ҠОМАҠ V (ҡомағы) и. бот. диал. ҡар. ҡуһа. Ҡомаҡ еуеш урындарҙа киң таралып ур.
ҠОМАҠА и. диал. ҡар. ҡомай I. Ҡомака яһаусы.
ҠОМАҠЛАНДЫРЫУ I (ҡомаҡландыр-) (Р: допустить образование накипи; И.: let scum grow; T.: kazan taşı oluşturmak) ҡ.
Ҡомаҡ (II) менән ҡаплатыу, ҡомаҡлы итеү. □ Допустить образование накипи.
445
тын тешен, халҡын ташлап, дошманына һатылғандар. Ғ. Хөсәйенов. [Байгилде:] Халыҡ уның Ҡарамыш тигән исемен юҡҡа ғына Ҡормош тип алмаштырмағандыр. Ҡомағайлыҡ, һаранлыҡ менән Ҡормошҡа әйләнгән бит ул. 3. Биишева.
ҠОМАҒЫУ I (ҡомаҡ-) (Р.: покрываться накипью; И.: get covered with scum; T.: kefeki oluşmak) ҡ.
Ҡомаҡ менән ҡапланыу, юшҡын ултырыу.
□ Покрываться накипью. Сәйгун ҡомағып киткән. Самауыр ҡомағып бөткән.
ҠОМАҒЫУ II (ҡомаҡ-) (Р.: мутнеть; И.: grow turbid; T.: bulanmak) ҡ. диал.
Буръяҡҡа әйләнеү. □ Мутнеть (о воде и т. п.). Ҡулдә һыу ҡомағып бөткән. Йылғала һыу ямғырҙан һуң ҡомағып киткән. Ҡоҙоҡта һыу ҡомаға башлаған.
ҠОМАЙ I (Р: глиняный горшок; И.: pot of clay; T.: çömlek) и. диал.
Балсыҡтан яһалған көршәк. □ Глиняный горшок. Ҡомай эшләу. Ҡомайға һөт һалыу. Ҡомай эшләу ысулдары.
ҠОМАЙ II (Р: пескарь; И.: gudgeon; Т.: dere kaya balığı) и. зоол. диал.
Ҡара сыбар төҫтәге ваҡ йылға балығы; ташбаш. □ Пескарь (лат. Gobio gobio). Ҡомай тотоу. Я Ҡомлоғомда ҡомай куп, ятыуымда йәйен куп. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы».
ҠОМАЙ III и. диал. ҡар. ҡомайыл.
Ҡомайҙа ҡыҙыныу.
ҠОМАЙ ҮЛӘНЕ (Р: манник; И.: manna grass; T.: su teresi) и. бот.
Башаҡлылар ғаиләһенә ҡараған, эре елбәгәй башлы аҙыҡ үләне. □ Манник (лат. Glyceria). Ҡомай уләнен сабыу.
ҠОМАЙЫЛ (Р: песчаное место; И.: sandy place; T.: kumluk) и.
1. Йылға буйындағы ҡомлоҡ. □ Песчаное место, песок, пески. Я [Айыу] ҡомайылға ултырып алды ла алғы тәпәйе менән һыу сәсрәтеп уйнарға кереште. М. Кәрим.
2. һыу төбөндәге ҡом. □ Коса, отмель. Ҡәмә ҡомайылға барып терәлде.
ҠОМАЙЫЛЛЫ (Р: мутный; И.: turbid; T.: bulanık) с. диал.
Ҡом, балсыҡ ҡушылып болғансыҡланған; буръяҡ. □ Мутный. Ҡомайыллы һыу. Йылға ямғырҙан һуң ҡомайыллы.
ҠОМАҠ I (ҡомағы) (Р: крыса; И.: rat; Т.: keme) и. зоол.
Кимереүселәр ғаиләһенә ҡараған, нәҙек оҙон ҡойроҡло, көрән төҫтәге йәнлек. □ Крыса. / Крысиный (лат. Rattus). һоро ҡомаҡ. Аҡ ҡомаҡ. Ҡомаҡҡа тоҙаҡ һалыу. Я Бата башлаған караптан ҡомаҡтар бына шулай ҡаса, тиҙәр. Яр. Вәлиев. Ғәҙәттән тыш ҙур ҡомаҡтар ҡоҙоҡто уратып алғандар. И. На-сыри. Бер Аҡъюл ҡарты һарайға эйәләшкән ҡомаҡтарға кистән куп итеп ҡапҡан ҡорҙо, ти. Әкиәттән.
ҠОМАҠ II (ҡомағы) (Р: накипь; И.: scum; T.: kefeki) и. диал.
һауыт (самауыр, сәйнук һ. б.) төбөнә ултырып ҡатҡан ҡом һымаҡ ҡатлам; юшҡын. □ Накипь (на стенах посуды). Сәй-нукте ҡомаҡтан таҙартыу. Самауырҙың ҡомағын ышҡып йыуыу.
ҠОМАҠ III с. диал. ҡар. ҡомайыллы. Ямғырҙан һуң һыу ҡомаҡ. Я Кабина эсенә һалҡын, ҡомаҡ һыу тулды, двигатель һунде. Р. Солтангәрәев.
ҠОМАҠ IV (ҡомағы)(Р.: кувшинка; И.: water lily; T.: nilüfer) и. бот. диал.
Ләлә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған, эре япраҡлы, һары сәскәле һыу үҫемлеге; томбойоҡ. □ Кувшинка, водяная лилия (лат. Nymphaea). Аҡ ҡомаҡ, һары ҡомаҡ. Ҡомаҡлы кул.
ҠОМАҠ V (ҡомағы) и. бот. диал. ҡар. ҡуһа. Ҡомаҡ еуеш урындарҙа киң таралып ур.
ҠОМАҠА и. диал. ҡар. ҡомай I. Ҡомака яһаусы.
ҠОМАҠЛАНДЫРЫУ I (ҡомаҡландыр-) (Р: допустить образование накипи; И.: let scum grow; T.: kazan taşı oluşturmak) ҡ.
Ҡомаҡ (II) менән ҡаплатыу, ҡомаҡлы итеү. □ Допустить образование накипи.
445