Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 454 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠОМҺОҘЛОҠ КҮРҺӘТЕҮ
ҙың барлыҡ даны алдашыуҙан, маһайыуҙан, ҡомһоҙлоҡтан, барымтаға йөрөүҙән тора. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Батшалар үҙҙәренең ҡомһоҙлоҡтары арҡаһында һәр ваҡыт бер-береһе менән һуғышып торғандар, ти. Әкиәттән. • Кешенең байлығы бергә артҡанда, ҡомһоҙлоғо бишкә арта. Әйтем.
2. Асҡаҡ булыу хәле. □ Прожорливость, ненасытность, обжорство (в еде). Ҡомһоҙлоҡ менән ашау. ■ Ҡарт ҡомһоҙлоҡ менән ике стаканды эсеп ҡуйҙы ла, рәхмәт әйтеп, үҙенең ҡоралын ҡулына алды. К. Мәргән.
3. күсм. Нимәгәлер ныҡлап бирелгәнлек.
□ Жадность, страсть, пристрастие к чему-л. Китапты ҡомһоҙлоҡ менән уҡыу.
ҠОМҺОҘЛОҠ КҮРҺӘТЕҮ (ҡомһоҙлоҡ күрһәт-) ҡ. ҡар. ҡомһоҙланыу. Аҡса мәсьәләһендә ҡомһоҙлоҡ күрһәтеү.
ҠОМҺОҠ с. диал. ҡар. ҡомһоҙ 1, 2.
Комһоҡ бай.
ҠОМҺОЛ (Р.: супесчаный; И.: sandy-loam; T.: böbrek kumu olan; kumlu) c.
Ҡом ҡатнаш, әҙ генә ҡомло. □ Супесчаный; песчаный. Ҡомһол балсыҡ.
ҠОМҺОНОУ (ҡомһон-) ҡ. диал. ҡар. ҡомһоҙланыу. Ҡомһоноп үбеү.
ҠОМҺОРАУ (ҡомһора-) ҡ. диал. ҡар. ҡомһарыу 1. ■ [Егеттең] төҫө лә бик асыулы, ҡомһорап тора икән, ти. «Мәргән менән Маянһылыу».
ҠОМҺОУ I с. ҡар. ҡомһол. ■ Бураҙнаға бәрәкәтле орлоҡ төшөрһәң дә, ҡомһоу тупраҡтан еңел генә мул уңыш алырмын, тимә. «Башҡортостан», 5 апрель 2011.
ҠОМҺОУ II (Р.: угрюмый; И.: sullen; Т.: asık suratlı) с.
Ҡараңғы; бошонҡо, бойоҡ. □ Угрюмый, мрачный. Төҫө ҡомһоу. М [Ғәлимйәндең] янында һөйгәне булмағас, өйө лә ҡомһоу төҫ алды. Ә. Ғибәҙәтов.
ҠОМҺОУ III (Р: угрюмо; И.: sullenly; Т.: surat asarak) р.
Кәйефһеҙ, бошонҡо. □ Угрюмо, мрачно, сурово. ■ Шүлгән ҡомһоу йөрөгәнгә, һаман
шиге булғанға, һытыҡ йөҙөн күргәнгә һомай унан һағайған. «Урал батыр».
ҠОМҺӨЙӘР (Р: песколюбка песчаная; И.: beach grass; T.: kum çavdarı) и. бот.
Ҡыяҡлылар ғаиләһенә ҡараған, диңгеҙ буйында ҡомлоҡта бейек булып үҫкән үлән. □ Песколюбка песчаная (лат. Атто-phila arenana). Ҡомлоҡта ҡомһөйәрҙәр үҫеп ултыра.
ҠОМҺӨРГӨС и. зоол. диал. ҡар. ҡомай II. Беҙҙең йылғаларҙа ҡомһөргөстәр бик күп.
ҠОМШАҠ (ҡомшағы) (Р: песчаная коса; И.: sandbar; spit of sand; T.: kilburun) и. диал.
Йылға буйында нәҙек оҙон булып һуҙылып киткән бейек булмаған ҡом яры.
□ Песчаная коса. Комшаҡта ҡыҙыныу. Комшаҡҡа менеү.
ҠОМШОРОҠ I (ҡомшороғо) и. диал. ҡар. ҡумшырыҡ. Комшороҡҡа төшөп китеү.
ҠОМШОРОҠ II (ҡомшороғо) (Р: ноздря; И.: nostril; T.: burun deliği) и. анат. диал.
Танау тишеге. □ Ноздря. Ҡомшороҡтан ҡан китеү.
ҠОМ ШӘКӘР (Р: сахарный песок; И.: granulated sugar; T.: kristal şeker) и.
Ваҡ шәкәр. □ Сахарный песок. Ҡом шәкәр һатып алыу. Я Аптыраҡ инде, йөҙәр йыл буйына йәшәп килгән ауылдар, йылы һыуға һалған ҡом шәкәр шикелле, күҙ алдында иреп бөтөп бара. Р. Солтангәрәев.
ҠОМЫЙ(Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Эй ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени айле.
ҠОМЪЯНЫУ и. диал. ҡар. ҡомҡалаҡ.
Ҡомъяныу менән салғы яныйҙар.
ҠОМ ӘРЕМЕ (Р: полынь песчаная; И.: wormwood species; T.: pelin) и. бот.
Итле йәшел япраҡлы ярым ҡыуаҡ.
□ Полынь песчаная (лат. Artemisia arenana).
454
ҙың барлыҡ даны алдашыуҙан, маһайыуҙан, ҡомһоҙлоҡтан, барымтаға йөрөүҙән тора. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Батшалар үҙҙәренең ҡомһоҙлоҡтары арҡаһында һәр ваҡыт бер-береһе менән һуғышып торғандар, ти. Әкиәттән. • Кешенең байлығы бергә артҡанда, ҡомһоҙлоғо бишкә арта. Әйтем.
2. Асҡаҡ булыу хәле. □ Прожорливость, ненасытность, обжорство (в еде). Ҡомһоҙлоҡ менән ашау. ■ Ҡарт ҡомһоҙлоҡ менән ике стаканды эсеп ҡуйҙы ла, рәхмәт әйтеп, үҙенең ҡоралын ҡулына алды. К. Мәргән.
3. күсм. Нимәгәлер ныҡлап бирелгәнлек.
□ Жадность, страсть, пристрастие к чему-л. Китапты ҡомһоҙлоҡ менән уҡыу.
ҠОМҺОҘЛОҠ КҮРҺӘТЕҮ (ҡомһоҙлоҡ күрһәт-) ҡ. ҡар. ҡомһоҙланыу. Аҡса мәсьәләһендә ҡомһоҙлоҡ күрһәтеү.
ҠОМҺОҠ с. диал. ҡар. ҡомһоҙ 1, 2.
Комһоҡ бай.
ҠОМҺОЛ (Р.: супесчаный; И.: sandy-loam; T.: böbrek kumu olan; kumlu) c.
Ҡом ҡатнаш, әҙ генә ҡомло. □ Супесчаный; песчаный. Ҡомһол балсыҡ.
ҠОМҺОНОУ (ҡомһон-) ҡ. диал. ҡар. ҡомһоҙланыу. Ҡомһоноп үбеү.
ҠОМҺОРАУ (ҡомһора-) ҡ. диал. ҡар. ҡомһарыу 1. ■ [Егеттең] төҫө лә бик асыулы, ҡомһорап тора икән, ти. «Мәргән менән Маянһылыу».
ҠОМҺОУ I с. ҡар. ҡомһол. ■ Бураҙнаға бәрәкәтле орлоҡ төшөрһәң дә, ҡомһоу тупраҡтан еңел генә мул уңыш алырмын, тимә. «Башҡортостан», 5 апрель 2011.
ҠОМҺОУ II (Р.: угрюмый; И.: sullen; Т.: asık suratlı) с.
Ҡараңғы; бошонҡо, бойоҡ. □ Угрюмый, мрачный. Төҫө ҡомһоу. М [Ғәлимйәндең] янында һөйгәне булмағас, өйө лә ҡомһоу төҫ алды. Ә. Ғибәҙәтов.
ҠОМҺОУ III (Р: угрюмо; И.: sullenly; Т.: surat asarak) р.
Кәйефһеҙ, бошонҡо. □ Угрюмо, мрачно, сурово. ■ Шүлгән ҡомһоу йөрөгәнгә, һаман
шиге булғанға, һытыҡ йөҙөн күргәнгә һомай унан һағайған. «Урал батыр».
ҠОМҺӨЙӘР (Р: песколюбка песчаная; И.: beach grass; T.: kum çavdarı) и. бот.
Ҡыяҡлылар ғаиләһенә ҡараған, диңгеҙ буйында ҡомлоҡта бейек булып үҫкән үлән. □ Песколюбка песчаная (лат. Атто-phila arenana). Ҡомлоҡта ҡомһөйәрҙәр үҫеп ултыра.
ҠОМҺӨРГӨС и. зоол. диал. ҡар. ҡомай II. Беҙҙең йылғаларҙа ҡомһөргөстәр бик күп.
ҠОМШАҠ (ҡомшағы) (Р: песчаная коса; И.: sandbar; spit of sand; T.: kilburun) и. диал.
Йылға буйында нәҙек оҙон булып һуҙылып киткән бейек булмаған ҡом яры.
□ Песчаная коса. Комшаҡта ҡыҙыныу. Комшаҡҡа менеү.
ҠОМШОРОҠ I (ҡомшороғо) и. диал. ҡар. ҡумшырыҡ. Комшороҡҡа төшөп китеү.
ҠОМШОРОҠ II (ҡомшороғо) (Р: ноздря; И.: nostril; T.: burun deliği) и. анат. диал.
Танау тишеге. □ Ноздря. Ҡомшороҡтан ҡан китеү.
ҠОМ ШӘКӘР (Р: сахарный песок; И.: granulated sugar; T.: kristal şeker) и.
Ваҡ шәкәр. □ Сахарный песок. Ҡом шәкәр һатып алыу. Я Аптыраҡ инде, йөҙәр йыл буйына йәшәп килгән ауылдар, йылы һыуға һалған ҡом шәкәр шикелле, күҙ алдында иреп бөтөп бара. Р. Солтангәрәев.
ҠОМЫЙ(Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Эй ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени айле.
ҠОМЪЯНЫУ и. диал. ҡар. ҡомҡалаҡ.
Ҡомъяныу менән салғы яныйҙар.
ҠОМ ӘРЕМЕ (Р: полынь песчаная; И.: wormwood species; T.: pelin) и. бот.
Итле йәшел япраҡлы ярым ҡыуаҡ.
□ Полынь песчаная (лат. Artemisia arenana).
454