Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 479 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠОРОЛОҠЛО
биреу. Ҡороланып бөтөу. Ҡороланып китеу. Ҡороланып ҡалыу. Ҡороланып тороу. М Аҙнаевтың битендәге зәңгәр таптар нығыраҡ беленде, төйөрөм ҡаштары йәмрәйҙе, ҡарашы ҡороланды, был — уның асыулана башлау билгеһе. Н. Мусин.
ҠОРО Л АТА р. диал. ҡар. ҡоролай.
Ҡоролата ашау. Ҡоролата эсеу.
ҠОРОЛДАЙ I (Р.: ремез; И.: penduline tit; T.: çulha kuşu) и. зоол.
Ҡарабаш турғайҙың бер төрө (ояһын һыу буйындағы талға аҫып яһай). □ Ремез (лат. Remiz pendulinus). Ҡоролдай тауышы. Ҡоролдай ояһы. Ҡоролдай — ҡарабаш турғай ғаиләһенән. М Ҡоролдай ағастарҙың нәҙек кенә ботаҡтарында урмәләп йөрөусе бәләкәй генә ҡошсоҡ, һырты ҡыҙғылт көрән, кәуҙә-һенең аҫҡы яғы алһыу аҡ. Э. Ишбирҙин.
ҠОРОЛДАЙ II и. анат. диал. ҡар. боғарлаҡ. Ҡоролдайҙың өҫкө өлөшө.
ҠОРОЛДАҠ (ҡоролдағы) (Р: пёстрый дрозд; И.: motley thrush; T.: karatavuk) и. зоол.
Барҡылдаҡтар төркөмөнә ҡарған 26—28 см оҙонлоғондағы ала ҡош. □ Пёстрый дрозд (лат. Zoothera dauma). Ҡоролдаҡ ояһы. Ҡоролдаҡ йомортҡаһы. Ҡоролдаҡ тауышы. Урал буйындағы ҡоролдаҡ.
ҠОРОЛДАУ (ҡоролда-) (Р: курлыкать; И.: call {of cranes)’, T.: gurk gurk etmek) ҡ.
Ҡор-ҡор иткән тауыш сығарыу. □ Курлыкать. Ҡорҙоң ҡоролдауы. Торналар ҡоролдай. Ҡоролдап алыу. Ҡоролдай биреу. Ҡоролдап ҡуйыу. Ҡоролдап тороу.
ҠОРОЛ-ҠОРАМАЛ и. диал. ҡар. ҡорал-ҡорамал. Замана ҡорол-ҡорамалдары. Оҫтаның ҡорол-ҡорамалдары.
ҠОРОЛМА (Р: сооружение; И.: structure; T.: yapı) и.
Билдәле бер эш тармағы өсөн тәғәйенләнгән төҙөлөш ҡаралтыһы. □ Сооружение. Яңы ҡоролма. Мөһабәт ҡоролма. Автоматик ҡоролма. Үҙенсәлекле ҡоролма. Тейәу ҡоролмаһы. Ағас ташыу ҡоролмаһы. М Тиҙҙән таң һарыһы утә алғы һыҙыҡ ҡо
ролмаларын төҫмөрләй алдыҡ. Д. Юлтый. «Шулайын-шулайҙыр ҙа, әммә ул ҡоролма [телевизион башня] бик ҡиммәт тора», — идаралыҡ начальнигы итәғәтле итеп кенә аңлатты. Д. Бүләков. [Әрмәндәр] таштан ҡоролмалар өйөп, ҡала эсенә ҡаласыҡ һымаҡ нәмә төҙөп ташлағандар. К. Мәргән. [Офицер — Мөхәмәтшаға:] Бындай архитектур ҡоролманы һыҙа белеу өсөн оло белем кәрәк. Брюллов тигән бик аҡыллы кешенең эше был. М. Хужин. Йыллыҡ план-графикка ярашлы хәуефле гидротехник ҡоролмалар тикшереләсәк. «Башҡортостан», 22 февраль 2011.
ҠОРОЛОҠ (ҡоролоғо) (Р: засуха; И.: drought; T.: kuraklık) и.
1. Яуым-төшөм булмаған хәл. □ Засуха. Ерҙе сарсатҡан ҡоролоҡ. Ҡоролоҡ эҙемтәләре. Ҡоролоҡ афәте. Ҡоролоҡ арҡаһында килеп тыуған хәл. К [Шаҡман турә — баҫҡаҡҡа:] Йыл бик ҡаты килер һымаҡ. Үҙең куреп тораһың, ҡоролоҡ. К. Мәргән. Йылҡыға ҡылған булдымы — башҡа уләнең ары торһон, ә ҡылған ҡоролоҡҡа бирешмәй. Н. Мусин. Йыл да тиерлек ҡоролоҡ интектерә, уләнлектәрҙе, баҡсаларҙы ҡом баҫып китә. 3. Ураҡсин. Быйылғы кеуек ҡоролоҡто беҙҙең район ғына ошо Аҡнөгөш арҡаһында белмәй, әллә ни зыян курмәй ҡала. Д. Бүләков. Ҡоштар яҙын иртә килһә, йәйен ҡоролоҡ була. Һынамыш. • Килһә мәгәр ҡоролоҡ, бураңда ҡалһын орлоҡ. Әйтем.
2. кусм. Ҡаты күңеллелек; ҡырыҫлыҡ. □ Сухость. Тауышында ҡоролоҡ сағыла. ■ Оло инәйем тауышында миңә таныш булмаған ҡоролоҡ ишетелде. М. Кәрим. [Гөлйө-ҙөмдөң] йөҙөндә лә көндәш өйөнә килгәндәгесә ҡоролоҡ юҡ, тулы аҡ йөҙөндә — ихлас йылмайыу. Н. Мусин.
ҠОРОЛОҠЛО (Р: засушливый; И.: droughty; T.: kurak) с.
Яуым-төшөмһөҙ, ҡоро (һауа торошона ҡарата). □ Засушливый. Ҡоролоҡло йылдар. Ҡоролоҡло йәй. Ҡоролоҡло төбәктәр. Бер аҙ ҡоролоҡло. Ярым ҡоролоҡло. Ш Баймаҡ
479
биреу. Ҡороланып бөтөу. Ҡороланып китеу. Ҡороланып ҡалыу. Ҡороланып тороу. М Аҙнаевтың битендәге зәңгәр таптар нығыраҡ беленде, төйөрөм ҡаштары йәмрәйҙе, ҡарашы ҡороланды, был — уның асыулана башлау билгеһе. Н. Мусин.
ҠОРО Л АТА р. диал. ҡар. ҡоролай.
Ҡоролата ашау. Ҡоролата эсеу.
ҠОРОЛДАЙ I (Р.: ремез; И.: penduline tit; T.: çulha kuşu) и. зоол.
Ҡарабаш турғайҙың бер төрө (ояһын һыу буйындағы талға аҫып яһай). □ Ремез (лат. Remiz pendulinus). Ҡоролдай тауышы. Ҡоролдай ояһы. Ҡоролдай — ҡарабаш турғай ғаиләһенән. М Ҡоролдай ағастарҙың нәҙек кенә ботаҡтарында урмәләп йөрөусе бәләкәй генә ҡошсоҡ, һырты ҡыҙғылт көрән, кәуҙә-һенең аҫҡы яғы алһыу аҡ. Э. Ишбирҙин.
ҠОРОЛДАЙ II и. анат. диал. ҡар. боғарлаҡ. Ҡоролдайҙың өҫкө өлөшө.
ҠОРОЛДАҠ (ҡоролдағы) (Р: пёстрый дрозд; И.: motley thrush; T.: karatavuk) и. зоол.
Барҡылдаҡтар төркөмөнә ҡарған 26—28 см оҙонлоғондағы ала ҡош. □ Пёстрый дрозд (лат. Zoothera dauma). Ҡоролдаҡ ояһы. Ҡоролдаҡ йомортҡаһы. Ҡоролдаҡ тауышы. Урал буйындағы ҡоролдаҡ.
ҠОРОЛДАУ (ҡоролда-) (Р: курлыкать; И.: call {of cranes)’, T.: gurk gurk etmek) ҡ.
Ҡор-ҡор иткән тауыш сығарыу. □ Курлыкать. Ҡорҙоң ҡоролдауы. Торналар ҡоролдай. Ҡоролдап алыу. Ҡоролдай биреу. Ҡоролдап ҡуйыу. Ҡоролдап тороу.
ҠОРОЛ-ҠОРАМАЛ и. диал. ҡар. ҡорал-ҡорамал. Замана ҡорол-ҡорамалдары. Оҫтаның ҡорол-ҡорамалдары.
ҠОРОЛМА (Р: сооружение; И.: structure; T.: yapı) и.
Билдәле бер эш тармағы өсөн тәғәйенләнгән төҙөлөш ҡаралтыһы. □ Сооружение. Яңы ҡоролма. Мөһабәт ҡоролма. Автоматик ҡоролма. Үҙенсәлекле ҡоролма. Тейәу ҡоролмаһы. Ағас ташыу ҡоролмаһы. М Тиҙҙән таң һарыһы утә алғы һыҙыҡ ҡо
ролмаларын төҫмөрләй алдыҡ. Д. Юлтый. «Шулайын-шулайҙыр ҙа, әммә ул ҡоролма [телевизион башня] бик ҡиммәт тора», — идаралыҡ начальнигы итәғәтле итеп кенә аңлатты. Д. Бүләков. [Әрмәндәр] таштан ҡоролмалар өйөп, ҡала эсенә ҡаласыҡ һымаҡ нәмә төҙөп ташлағандар. К. Мәргән. [Офицер — Мөхәмәтшаға:] Бындай архитектур ҡоролманы һыҙа белеу өсөн оло белем кәрәк. Брюллов тигән бик аҡыллы кешенең эше был. М. Хужин. Йыллыҡ план-графикка ярашлы хәуефле гидротехник ҡоролмалар тикшереләсәк. «Башҡортостан», 22 февраль 2011.
ҠОРОЛОҠ (ҡоролоғо) (Р: засуха; И.: drought; T.: kuraklık) и.
1. Яуым-төшөм булмаған хәл. □ Засуха. Ерҙе сарсатҡан ҡоролоҡ. Ҡоролоҡ эҙемтәләре. Ҡоролоҡ афәте. Ҡоролоҡ арҡаһында килеп тыуған хәл. К [Шаҡман турә — баҫҡаҡҡа:] Йыл бик ҡаты килер һымаҡ. Үҙең куреп тораһың, ҡоролоҡ. К. Мәргән. Йылҡыға ҡылған булдымы — башҡа уләнең ары торһон, ә ҡылған ҡоролоҡҡа бирешмәй. Н. Мусин. Йыл да тиерлек ҡоролоҡ интектерә, уләнлектәрҙе, баҡсаларҙы ҡом баҫып китә. 3. Ураҡсин. Быйылғы кеуек ҡоролоҡто беҙҙең район ғына ошо Аҡнөгөш арҡаһында белмәй, әллә ни зыян курмәй ҡала. Д. Бүләков. Ҡоштар яҙын иртә килһә, йәйен ҡоролоҡ була. Һынамыш. • Килһә мәгәр ҡоролоҡ, бураңда ҡалһын орлоҡ. Әйтем.
2. кусм. Ҡаты күңеллелек; ҡырыҫлыҡ. □ Сухость. Тауышында ҡоролоҡ сағыла. ■ Оло инәйем тауышында миңә таныш булмаған ҡоролоҡ ишетелде. М. Кәрим. [Гөлйө-ҙөмдөң] йөҙөндә лә көндәш өйөнә килгәндәгесә ҡоролоҡ юҡ, тулы аҡ йөҙөндә — ихлас йылмайыу. Н. Мусин.
ҠОРОЛОҠЛО (Р: засушливый; И.: droughty; T.: kurak) с.
Яуым-төшөмһөҙ, ҡоро (һауа торошона ҡарата). □ Засушливый. Ҡоролоҡло йылдар. Ҡоролоҡло йәй. Ҡоролоҡло төбәктәр. Бер аҙ ҡоролоҡло. Ярым ҡоролоҡло. Ш Баймаҡ
479