Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 507 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠОТ ҠУНЫУ
ҡотҡо таратып, боласылар ҙа йөрөй, тиҙәр ҡалала. Ғ. Хөсәйенов. Йәндә, тәндә ҡотҡо, һай, аҫтыртын, хәтәр — ҡара йөрәк булһа көслө. X. Назар.
ҠОТ ҠОЙОУ (Р.: магический способ лечения испуга, направленный на возвращение души, жизненной силы отливанием олова; И.: ancient magical way to treat fear; T.: kurşun dökmek) и. миф.
Ҡурҡып ауырыған кешене имләү ысулы (кешенең башына әйбер ябалар, бер туҫтаҡ һыуҙы уның тирәләй өс тапҡыр өйләндереп, баш өҫтөнә тоталар; иретелгән аҡ ҡурғашты, доға уҡып, туҫтаҡтағы һыуға ҡоялар; ҡурғаш ниндәй йәнлек, әйбер, предмет рәуешенә килеп ҡатһа, кеше, шул нәмәнән ҡурҡҡан була; ҡурғашты кешенең муйынына йәки кейеменә тағып ебәрәләр). □ Магический способ лечения испуга, направленный на возвращение души, жизненной силы отливанием олова, доел. Литьё души. Ҡот ҡойоуҙа ҡатнашыу. Ҡурғаштан ҡот ҡойоу. Ҡот ҡойоу йолаһы. Я [Ҡартәсәйем] төш юра-уын, ҡот ҡойоуын да ташлап ҡуймаған, унан тоҙ өшкөртөп, шифалы төнәтмәләр яһатып алыусылар ҙа етерлек. Г. Яҡупова. Әйуптең «ҡот ҡойоу» йолаһы хаҡында ишеткәне булғас, әллә ни аптыраманы. Т. Ғарипова.
ҠОТ ҠОЙОУСЫ (Р.: знахарь, возвращающий душу; И.: medicine man who calls the divine spirit back; T.: kurşuncu) и.
Ҡотто ҡайтарыу һәләтенә эйә белемсе. □ Знахарь, возвращающий душу; знахарь, лечащий расплавленным свинцом. Оло йәштәге ҡот ҡойоусы. Ҡот ҡойоусының теләге. М Ҡото осоп бала ауырыһа, ҡот ҡойоусыны саҡыралар. Башҡорт мифологияһынан.
ҠОТ-ҠОН (Р: красота, краса; И.: beauty; charms; T.: güzellik) и. йыйн.
1. Йәм биргән төҫ; күрк, йәм, тәм. □ Красота, краса. Ҡот-ҡон таратыу. Ҡот-ҡон килтереу. Аштың ҡот-ҡоно.
2. Төҫ, сырай. □ Вид, лик. Ҡот-ҡоно матур. Ҡот-ҡоно килешле.
3. Ҡот, тышҡы күренеш. □ Душа; внешний облик, вид. Ҡот-ҡон осоу. Ҡот-ҡон ҡундырыу. ■ Ҡеше ағарып хәлһеҙ йөрөһә, бының ҡото-ҡоно осҡан, тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
ҠОТҠОРО (Р.: своенравный; И.: wilful; T.: dik başlı) с. диал.
Кире, тиҫкәре. □ Своенравный, строптивый. Ҡотҡоро кеше. Ҡотҡоро холоҡло. Ҡотҡоро бала. Ҡотҡоро һөйләу.
ҠОТҠОСО (Р.: подстрекатель, провокатор; И.: instigator; T.: kışkırtıcı) и.
Ҡотҡо йөрөтөүсе; ҡотҡо таратыусы. □ Подстрекатель, провокатор, инспиратор. Ҡотҡосоларҙы фаш итеу. ■ [Поручик — Батыршаға:] Үҙеңде — ҡотҡосо, боласы әҙәмде — ҡулға алырға тура килер. Ғ. Хөсәйенов. [Батша хәҙрәттәренең яуабында] былай тиелгән: «Әгәр ҙә яңынан бола ҡуптара ҡалһалар, ҡотҡосоларын йыйып, иллешәр ҡамсы һуғырға». М. Кәрим. Торсонбайҙың ярһыулы тауышы ишетелде: «Ҡотҡосоларҙы ҡыуып ҡайтарырға кәрәк! Илсе тугел улар, — ҡотҡосо тыңшылар!» Н. Мусин. [Старшина:] Ул [керәшен мырҙа] беҙгә изгелекле илсе булып тугел, шымсы, ҡотҡосо булып килгән. Ғ. Хөсәйенов.
ҠОТ-ҠОТ (Р: подражание звуку петуха, издаваемому при подзыве кур к корму; И.: onomatopoetic sound; T: horozun tavukları çağırma sesinin taklidi) оҡш.
Әтәстең емгә тауыҡтарҙы саҡырған тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание звуку петуха, издаваемому при подзыве кур к корму. Ҡот-ҡот итеу. ■ Өй алдында тибенеп йөрөгән йолҡош ҡойроҡло ҡара әтәс бер нисә тапҡыр ҡот-ҡот тине лә, ситкә тайпылды. Ә. Вәли.
ҠОТ ҠУБЫУ (ҡот ҡуп-) ҡ. ҡар. ҡот осоу. Ҡот ҡубып ауырыу.
ҠОТ ҠУНЫУ (ҡот ҡун-) (Р: становиться зажиточным, состоятельным; И.: become well-to-do; T.: varlıklı olmak) ҡ.
Уңыш, муллыҡ килеү, ҡотайыу. □ Становиться зажиточным, состоятельным; удач-
507
ҡотҡо таратып, боласылар ҙа йөрөй, тиҙәр ҡалала. Ғ. Хөсәйенов. Йәндә, тәндә ҡотҡо, һай, аҫтыртын, хәтәр — ҡара йөрәк булһа көслө. X. Назар.
ҠОТ ҠОЙОУ (Р.: магический способ лечения испуга, направленный на возвращение души, жизненной силы отливанием олова; И.: ancient magical way to treat fear; T.: kurşun dökmek) и. миф.
Ҡурҡып ауырыған кешене имләү ысулы (кешенең башына әйбер ябалар, бер туҫтаҡ һыуҙы уның тирәләй өс тапҡыр өйләндереп, баш өҫтөнә тоталар; иретелгән аҡ ҡурғашты, доға уҡып, туҫтаҡтағы һыуға ҡоялар; ҡурғаш ниндәй йәнлек, әйбер, предмет рәуешенә килеп ҡатһа, кеше, шул нәмәнән ҡурҡҡан була; ҡурғашты кешенең муйынына йәки кейеменә тағып ебәрәләр). □ Магический способ лечения испуга, направленный на возвращение души, жизненной силы отливанием олова, доел. Литьё души. Ҡот ҡойоуҙа ҡатнашыу. Ҡурғаштан ҡот ҡойоу. Ҡот ҡойоу йолаһы. Я [Ҡартәсәйем] төш юра-уын, ҡот ҡойоуын да ташлап ҡуймаған, унан тоҙ өшкөртөп, шифалы төнәтмәләр яһатып алыусылар ҙа етерлек. Г. Яҡупова. Әйуптең «ҡот ҡойоу» йолаһы хаҡында ишеткәне булғас, әллә ни аптыраманы. Т. Ғарипова.
ҠОТ ҠОЙОУСЫ (Р.: знахарь, возвращающий душу; И.: medicine man who calls the divine spirit back; T.: kurşuncu) и.
Ҡотто ҡайтарыу һәләтенә эйә белемсе. □ Знахарь, возвращающий душу; знахарь, лечащий расплавленным свинцом. Оло йәштәге ҡот ҡойоусы. Ҡот ҡойоусының теләге. М Ҡото осоп бала ауырыһа, ҡот ҡойоусыны саҡыралар. Башҡорт мифологияһынан.
ҠОТ-ҠОН (Р: красота, краса; И.: beauty; charms; T.: güzellik) и. йыйн.
1. Йәм биргән төҫ; күрк, йәм, тәм. □ Красота, краса. Ҡот-ҡон таратыу. Ҡот-ҡон килтереу. Аштың ҡот-ҡоно.
2. Төҫ, сырай. □ Вид, лик. Ҡот-ҡоно матур. Ҡот-ҡоно килешле.
3. Ҡот, тышҡы күренеш. □ Душа; внешний облик, вид. Ҡот-ҡон осоу. Ҡот-ҡон ҡундырыу. ■ Ҡеше ағарып хәлһеҙ йөрөһә, бының ҡото-ҡоно осҡан, тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
ҠОТҠОРО (Р.: своенравный; И.: wilful; T.: dik başlı) с. диал.
Кире, тиҫкәре. □ Своенравный, строптивый. Ҡотҡоро кеше. Ҡотҡоро холоҡло. Ҡотҡоро бала. Ҡотҡоро һөйләу.
ҠОТҠОСО (Р.: подстрекатель, провокатор; И.: instigator; T.: kışkırtıcı) и.
Ҡотҡо йөрөтөүсе; ҡотҡо таратыусы. □ Подстрекатель, провокатор, инспиратор. Ҡотҡосоларҙы фаш итеу. ■ [Поручик — Батыршаға:] Үҙеңде — ҡотҡосо, боласы әҙәмде — ҡулға алырға тура килер. Ғ. Хөсәйенов. [Батша хәҙрәттәренең яуабында] былай тиелгән: «Әгәр ҙә яңынан бола ҡуптара ҡалһалар, ҡотҡосоларын йыйып, иллешәр ҡамсы һуғырға». М. Кәрим. Торсонбайҙың ярһыулы тауышы ишетелде: «Ҡотҡосоларҙы ҡыуып ҡайтарырға кәрәк! Илсе тугел улар, — ҡотҡосо тыңшылар!» Н. Мусин. [Старшина:] Ул [керәшен мырҙа] беҙгә изгелекле илсе булып тугел, шымсы, ҡотҡосо булып килгән. Ғ. Хөсәйенов.
ҠОТ-ҠОТ (Р: подражание звуку петуха, издаваемому при подзыве кур к корму; И.: onomatopoetic sound; T: horozun tavukları çağırma sesinin taklidi) оҡш.
Әтәстең емгә тауыҡтарҙы саҡырған тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание звуку петуха, издаваемому при подзыве кур к корму. Ҡот-ҡот итеу. ■ Өй алдында тибенеп йөрөгән йолҡош ҡойроҡло ҡара әтәс бер нисә тапҡыр ҡот-ҡот тине лә, ситкә тайпылды. Ә. Вәли.
ҠОТ ҠУБЫУ (ҡот ҡуп-) ҡ. ҡар. ҡот осоу. Ҡот ҡубып ауырыу.
ҠОТ ҠУНЫУ (ҡот ҡун-) (Р: становиться зажиточным, состоятельным; И.: become well-to-do; T.: varlıklı olmak) ҡ.
Уңыш, муллыҡ килеү, ҡотайыу. □ Становиться зажиточным, состоятельным; удач-
507