Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 536 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠУҘҒАТЫУСЫ
5. кусм. Тынысһыҙлау, борсоу; тейеү.
□ Вызывать, возбуждать. Шом ҡуҙғатыу. М Таң алдынан күңелемдә дегәнәктәр ҡуҙғатҡан уйҙарым да тап шул ер аҫтынан аҡҡан йылғалар төҫлө. Ш. Янбаев. Эште сурәкәй уйнауҙан башлап алып китәбеҙ. Тәнде яҙыу, сәм ҡуҙғатып алып китеу өсөн, һәләк йәтеш уйын ул. Н. Мусин.
6. кусм. Аяҡҡа баҫтырып, күмәк хәрәкәткә килтереү. □ Поднимать. Яуға ҡуҙғатыу. Эшкә ҡуҙғатыу. М Алдар батыр арҙаҡлы тархан да, уҙе бай кеше. Заманында ул, ысынлап та, бөтөн Башҡортостанды яуға ҡуҙғатҡан. Ғ. Хөсәйенов. Ерҙе йоҡонан уятҡан, илде эшкә ҡуҙғатҡан, .. ҙур ҡояшлы таң ине. Р. Ниғмәти. Иҫәнғол торҙо ла әйтте: «Теләһәгеҙ ни эшләгеҙ, мин башҡаса туҙеп тора алмайым. Үҙемә ҡараған ырыуҙы ҡуҙғатам да китәм». К. Мәргән. «Халыҡты ҡуҙғаттыҡ. Шуны теләй инек тә», — тип ҡыуанды Сергей. А. Абдуллин.
7. кусм. Барлыҡҡа килтереү, бар итеү, ғәмәлгә килтереү. □ Поднимать, начинать. Һорауҙарҙы ҡуҙғатыу. Асыуҙы ҡуҙғатыу. ■ Баһау тағы ла уҙенең үткәндәге һорауҙарын ҡуҙғатты. Ғ. Хәйри. Бөтәһе лә [Әмирхановтың Урманцевҡа тауар биргәнен ] күрҙеләр, ләкин улар, мин килтереп ҡуҙғатһам, «күргәнебеҙ ҙә юҡ, белмәйбеҙ ҙә» тип әйтәсәктәр, күҙҙәрен дә йоммаясаҡтар. С. Агиш.
8. Көсәйтеп ебәреү, өйәнәк хәленә килтереү. □ Возбуждать. Яраны ҡуҙғатыу. Өйәнәкте ҡуҙғатыу. Һыуыҡ яраның һыҙлауын ҡуҙғатты.
♦ Йөрәген ҡуҙғатыу тулҡынландырыу.
□ Взбудоражить, возбуждать. ■ [Барый:] Йөрәгемде ҡуҙғаттылар. Ә теге ярыҡ барабанды өҙгәләп ташларҙай булдым. Картотека фондынан. Гөлбикә ҡаланан ялға ҡайтҡайны. Ул ата йөрәген ҡуҙғатып китте, күрәһең. Р. Низамов. Ҡуҙын ҡуҙғатыу асыуландырып, ҡыҙҙырып ебәреү. □ Сердить, злить; прогневать. Ҡыл да ҡуҙғатмау бер ни ҙә эшләмәү, тик ятыу. □ Палец о палец не уда
рить. букв. И волоса не пошевелить, һүҙ ҡуҙғатыу нимәлер әйтергә теләп һүҙ башлау. □ Начать разговор. Я Ҡая морононда баҫып торған кеше беҙ һуҙ ҡуҙғатҡан мең туғыҙ йөҙ ҙә етмеш беренсе йылда егерме дурт йәшен тултырған, йыйыр аҡылын әле йыйып бөтөңкөрәмәһә лә, үҙенә кәрәк көс-ҡеүәтте буйына һеңдереп өлгөргән Ғилман Төлкөсурин була. Н. Мусин. Эш ҡуҙғатыу енәйәтте асыҡлау маҡсатында эш башлау. □ Возбуждать дело против кого-л.
ҠУҘҒАТЫУСЫ (Р: передвигающий; И.: moving, shifting; T.: kımıldatan) с.
Күсереү, шылдырыу; күсереп (шыуҙырып) ҡуйыусы. □ Передвигающий. Өҫтәлде ҡуҙғатыусы кеше. Әкиәттәге тауҙарҙы ҡуҙғатыусы батыр. Машиналарҙы ҡуҙғатыусы егет.
ҠУҘҒАУ (ҡуҙға-) ҡ. ҡар. ҡуҙғатыу. Урынынан ҡуҙғау.
ҠУҘҒЫРТЫЛЫУ (ҡуҙғыртыл-) ҡ. төш. ҡар. ҡуҙғыртыу, страд, от ҡуҙғыртыу. Ҡуҙ-ғыртылған бал ҡорттары. ■ Ә пулялар, ҡуҙғыртылған бал ҡорттары шикелле, уға [Ғөбәйҙуллинға] һуҙылды. Я. Хамматов.
ҠУҘҒЫРТЫУ (ҡуҙғырт-) ҡ. ҡар. ҡуҙғытыу. Я Эске яҡтан ниндәйҙер ҡатын: «Кем унда маҙаһыҙлап эт ҡуҙғыртып йөрөй тағы?» — тип һораны. Я. Хамматов.
ҠУҘҒЫРЫҠЛАУ (ҡуҙғырыҡла-) ҡ. ҡар. ҡуҙғытыу. Яраны ҡуҙғырыҡлау. Ҡуҙғы-рыҡлап ебәреү.
ҠУҘҒЫРЫУ (ҡуҙғыр-) ҡ. ҡар. ҡуҙғыу. Ҡуҙғырып китеу. Я Йыһаншина, балалар ни өсөн ҡуҙғырыу сәбәбен аңламайынса, асыуланды. Я. Хамматов.
ҠУҘҒЫРЫШЫУ (ҡуҙғырыш-) ҡ. урт. ҡар. ҡуҙғырыу, взаимн. от ҡуҙғырыу. Халыҡ ҡуҙғырыша. Балалар ҡуҙғырыша.
ҠУҘҒЫТҠЫС I (Р: раздражитель; И.: stimulus; T.: uyaran) и.
1. Тәьҫир итеп ҡуҙғытҡан, ярһытҡан сәбәп. □ Раздражитель. Шартлы ҡуҙғытҡыс. Махсус ҡуҙғытҡыс. Ҡуҙғытҡыстың дөйөм характеристикаһы.
536
5. кусм. Тынысһыҙлау, борсоу; тейеү.
□ Вызывать, возбуждать. Шом ҡуҙғатыу. М Таң алдынан күңелемдә дегәнәктәр ҡуҙғатҡан уйҙарым да тап шул ер аҫтынан аҡҡан йылғалар төҫлө. Ш. Янбаев. Эште сурәкәй уйнауҙан башлап алып китәбеҙ. Тәнде яҙыу, сәм ҡуҙғатып алып китеу өсөн, һәләк йәтеш уйын ул. Н. Мусин.
6. кусм. Аяҡҡа баҫтырып, күмәк хәрәкәткә килтереү. □ Поднимать. Яуға ҡуҙғатыу. Эшкә ҡуҙғатыу. М Алдар батыр арҙаҡлы тархан да, уҙе бай кеше. Заманында ул, ысынлап та, бөтөн Башҡортостанды яуға ҡуҙғатҡан. Ғ. Хөсәйенов. Ерҙе йоҡонан уятҡан, илде эшкә ҡуҙғатҡан, .. ҙур ҡояшлы таң ине. Р. Ниғмәти. Иҫәнғол торҙо ла әйтте: «Теләһәгеҙ ни эшләгеҙ, мин башҡаса туҙеп тора алмайым. Үҙемә ҡараған ырыуҙы ҡуҙғатам да китәм». К. Мәргән. «Халыҡты ҡуҙғаттыҡ. Шуны теләй инек тә», — тип ҡыуанды Сергей. А. Абдуллин.
7. кусм. Барлыҡҡа килтереү, бар итеү, ғәмәлгә килтереү. □ Поднимать, начинать. Һорауҙарҙы ҡуҙғатыу. Асыуҙы ҡуҙғатыу. ■ Баһау тағы ла уҙенең үткәндәге һорауҙарын ҡуҙғатты. Ғ. Хәйри. Бөтәһе лә [Әмирхановтың Урманцевҡа тауар биргәнен ] күрҙеләр, ләкин улар, мин килтереп ҡуҙғатһам, «күргәнебеҙ ҙә юҡ, белмәйбеҙ ҙә» тип әйтәсәктәр, күҙҙәрен дә йоммаясаҡтар. С. Агиш.
8. Көсәйтеп ебәреү, өйәнәк хәленә килтереү. □ Возбуждать. Яраны ҡуҙғатыу. Өйәнәкте ҡуҙғатыу. Һыуыҡ яраның һыҙлауын ҡуҙғатты.
♦ Йөрәген ҡуҙғатыу тулҡынландырыу.
□ Взбудоражить, возбуждать. ■ [Барый:] Йөрәгемде ҡуҙғаттылар. Ә теге ярыҡ барабанды өҙгәләп ташларҙай булдым. Картотека фондынан. Гөлбикә ҡаланан ялға ҡайтҡайны. Ул ата йөрәген ҡуҙғатып китте, күрәһең. Р. Низамов. Ҡуҙын ҡуҙғатыу асыуландырып, ҡыҙҙырып ебәреү. □ Сердить, злить; прогневать. Ҡыл да ҡуҙғатмау бер ни ҙә эшләмәү, тик ятыу. □ Палец о палец не уда
рить. букв. И волоса не пошевелить, һүҙ ҡуҙғатыу нимәлер әйтергә теләп һүҙ башлау. □ Начать разговор. Я Ҡая морононда баҫып торған кеше беҙ һуҙ ҡуҙғатҡан мең туғыҙ йөҙ ҙә етмеш беренсе йылда егерме дурт йәшен тултырған, йыйыр аҡылын әле йыйып бөтөңкөрәмәһә лә, үҙенә кәрәк көс-ҡеүәтте буйына һеңдереп өлгөргән Ғилман Төлкөсурин була. Н. Мусин. Эш ҡуҙғатыу енәйәтте асыҡлау маҡсатында эш башлау. □ Возбуждать дело против кого-л.
ҠУҘҒАТЫУСЫ (Р: передвигающий; И.: moving, shifting; T.: kımıldatan) с.
Күсереү, шылдырыу; күсереп (шыуҙырып) ҡуйыусы. □ Передвигающий. Өҫтәлде ҡуҙғатыусы кеше. Әкиәттәге тауҙарҙы ҡуҙғатыусы батыр. Машиналарҙы ҡуҙғатыусы егет.
ҠУҘҒАУ (ҡуҙға-) ҡ. ҡар. ҡуҙғатыу. Урынынан ҡуҙғау.
ҠУҘҒЫРТЫЛЫУ (ҡуҙғыртыл-) ҡ. төш. ҡар. ҡуҙғыртыу, страд, от ҡуҙғыртыу. Ҡуҙ-ғыртылған бал ҡорттары. ■ Ә пулялар, ҡуҙғыртылған бал ҡорттары шикелле, уға [Ғөбәйҙуллинға] һуҙылды. Я. Хамматов.
ҠУҘҒЫРТЫУ (ҡуҙғырт-) ҡ. ҡар. ҡуҙғытыу. Я Эске яҡтан ниндәйҙер ҡатын: «Кем унда маҙаһыҙлап эт ҡуҙғыртып йөрөй тағы?» — тип һораны. Я. Хамматов.
ҠУҘҒЫРЫҠЛАУ (ҡуҙғырыҡла-) ҡ. ҡар. ҡуҙғытыу. Яраны ҡуҙғырыҡлау. Ҡуҙғы-рыҡлап ебәреү.
ҠУҘҒЫРЫУ (ҡуҙғыр-) ҡ. ҡар. ҡуҙғыу. Ҡуҙғырып китеу. Я Йыһаншина, балалар ни өсөн ҡуҙғырыу сәбәбен аңламайынса, асыуланды. Я. Хамматов.
ҠУҘҒЫРЫШЫУ (ҡуҙғырыш-) ҡ. урт. ҡар. ҡуҙғырыу, взаимн. от ҡуҙғырыу. Халыҡ ҡуҙғырыша. Балалар ҡуҙғырыша.
ҠУҘҒЫТҠЫС I (Р: раздражитель; И.: stimulus; T.: uyaran) и.
1. Тәьҫир итеп ҡуҙғытҡан, ярһытҡан сәбәп. □ Раздражитель. Шартлы ҡуҙғытҡыс. Махсус ҡуҙғытҡыс. Ҡуҙғытҡыстың дөйөм характеристикаһы.
536