Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 558 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠУЛАЙЛАШТЫРЫУ
куршеһе һабрайҙың утын ташыу өсөн ҡулайлаштырылған, әммә алыҫ юлға уңайһыҙ арбаһын һорап тора. Т. Ғиниәтуллин. Ут алыуға, клуб итеп ҡулайлаштырылған баяр йорто шығырым тулы ине. Р. Ғабдрахманов.
ҠУЛАЙЛАШТЫРЫУ (ҡулайлаштыр-) (Р: приспосабливать; И.: accommodate; Т.: uydurmak) ҡ.
1. Тейешле шартҡа, талапҡа яраҡлы итеү; яраҡлаштырыу. □ Приспосабливать, приспособить. Бинаны магазинға ҡулайлаштырыу. Дәреслекте башлап өйрәнеуселәргә ҡулайлаштырыу. Ҡулайлаштарып алыу. Ҡулайлаштырып тороу. Ҡулайлаштырып бөтөу. ■ Шунда уҡ әле генә уҙебеҙ баҫып алған окоптарҙы яйлаштырып нығытырға, ҡулайлаштырырға керештек. Д. Юлтый. Ә хәтер, уткәндәрҙе уҙенә ҡулайлаштырып, ҡат-ҡат һипләп, төҙәтеп сыға, уларҙан йыуаныс, им, аяныс эҙләй. М. Кәрим.
2. Яйға килтереү; йүнәтеү, көйләү. □ Отрегулировать, налаживать. Сәскесте төрәнгә ҡулайлаштырыу. Тирмәнде ваҡҡа ҡулайлаштырыу. ■ Рәхимә көпө, кулдәк .. кеуек нәмәләрҙе Мәғфурәгә бирә лә: «Мә, ал, килен, өҫ-башыңды бөтәйт, бала-сағаңа ҡулайлаштырып тегеп кейҙер», — ти. Һ. Дәүләтшина.
ҠУЛАЙЛАШЫУ (ҡулайлаш ) (Р: приспосабливаться; адаптироваться; И.: adjust; T.: uymak, kendini uyarlamak) ҡ.
Ниндәйҙер шартҡа йәтешләнеү; яраҡлашыу. □ Приспосабливаться; адаптироваться. // Приспосабливание, адаптирование. Ҡөн тәртибенә ҡулайлашыу. Тәбиғәт шарттарына ҡулайлашыу. Ҡулайлашып алыу. Ҡулайлашып китеу. Ҡулайлашып килеу. Ҡулайлашып бөтөу. Ҡулайлашып барыу. ■ Миһран — революцияға тиклем өс-дурт йыл мәҙрәсәлә, аҙаҡ төрлө курстарҙа уҡып, белемен ярайһы уҡ сарлаған, яңы шарттарға ҡулайлаша торған шыма егет. Ә. Хәкимов. Ҡартлыҡ — шатлыҡ тугел, уға ҡулайлашыу ауыр. «Торатау», 30 сентябрь 2011.
ҠУЛАЙЛЫ (Р.: удобный; И.: convenient; T: kullanışlı) с.
1. Билдәле бер шартҡа, талапҡа уңай килерлек; яраҡлы, яйлы, ҡулай. □ Удобный, подходящий. Ҡулайлы нәмә. Ҡулайлы кө-рәк. Ҡулайлы кеше. ■ Улар [егеттәр] ҡулайлы урын һайлап, бер-ике туңәрәк яһап уранылар. С. Кулибай. Мин яуап бирҙем ҡыҙыма ҡулайлы һуҙҙәр табып. Р. Ниғмәти. • Тинтәк башым һау ҡалһа, тик ятҡаным ҡулайлы. Мәҡәл.
2. Яраҡлы, яйлы, ҡулай, лайыҡ, ҡабул итерлек. □ Подходящий, приемлемый. Ҡулайлы һуҙҙәр табыу. Ҡулайлы вариант. ■ Бындай ҡулайлы мәҡәлдең теленә ки-леуенә Шаһиҙә шатланып ҡуйҙы. Ғ. Хисамов. Ҡулайлы тәҡдим булғас, уйлап-нитеп тораһы юҡ, кусәһең дә китәһең. «Таң», 30 май 2011.
ҠУЛ АЙ Л ЫҠ (ҡул айлығы) (Р.: удобство; И.: convenience; T: kolaylık) и.
Кәрәкле шарттар, уңайлыҡ. □ Удобство, комфорт. Тормоштағы ҡулайлыҡтар. Ҡу-лайлыҡ булдырыу.
ҠУЛАЙ ЛЫ Л ЫҠ (ҡулайлылығы) и.
1. ҡар. ҡулайлыҡ. Бөтә ҡулайлылыҡтары булған фатир.
2. Уңайлылыҡ, яраҡлылыҡ; ҡабул итерлек. □ Удобство; приемлемость. Ҡулайлы-лыҡ булдырыу. Йәшәу өсөн ҡулайлылыҡ кәрәк.
ҠУЛАЙҺЫҘ I (Р: неудобный; И.: uncomfortable; T: kullanışsız) с.
1. Билдәле бер шартҡа, талапҡа тура килмәгән, килешһеҙ; яйһыҙ, ипһеҙ. □ Неудобный, неприспособленный. Ҡулайһыҙ балта. Ҡулайһыҙ диван. Ҡулайһыҙ кейем.
2. Килбәтһеҙ, һынһыҙ, йәмһеҙ, килешһеҙ. □ Неловкий, неуклюжий. Ҡулайһыҙ кеше. Ҡулайһыҙ ҡиәфәт.
ҠУЛАЙҺЫҘ II (Р: неудобно; И.: uncomfortably; T: rahatsız) р.
Ипһеҙ, уңайһыҙ, яйһыҙ. □ Неудобно, неловко, неуклюже. Ҡулайһыҙ ҡыланыу. Ҡулайһыҙ тотоноу. ■ Киҫкәнән килбәтһеҙ
558
куршеһе һабрайҙың утын ташыу өсөн ҡулайлаштырылған, әммә алыҫ юлға уңайһыҙ арбаһын һорап тора. Т. Ғиниәтуллин. Ут алыуға, клуб итеп ҡулайлаштырылған баяр йорто шығырым тулы ине. Р. Ғабдрахманов.
ҠУЛАЙЛАШТЫРЫУ (ҡулайлаштыр-) (Р: приспосабливать; И.: accommodate; Т.: uydurmak) ҡ.
1. Тейешле шартҡа, талапҡа яраҡлы итеү; яраҡлаштырыу. □ Приспосабливать, приспособить. Бинаны магазинға ҡулайлаштырыу. Дәреслекте башлап өйрәнеуселәргә ҡулайлаштырыу. Ҡулайлаштарып алыу. Ҡулайлаштырып тороу. Ҡулайлаштырып бөтөу. ■ Шунда уҡ әле генә уҙебеҙ баҫып алған окоптарҙы яйлаштырып нығытырға, ҡулайлаштырырға керештек. Д. Юлтый. Ә хәтер, уткәндәрҙе уҙенә ҡулайлаштырып, ҡат-ҡат һипләп, төҙәтеп сыға, уларҙан йыуаныс, им, аяныс эҙләй. М. Кәрим.
2. Яйға килтереү; йүнәтеү, көйләү. □ Отрегулировать, налаживать. Сәскесте төрәнгә ҡулайлаштырыу. Тирмәнде ваҡҡа ҡулайлаштырыу. ■ Рәхимә көпө, кулдәк .. кеуек нәмәләрҙе Мәғфурәгә бирә лә: «Мә, ал, килен, өҫ-башыңды бөтәйт, бала-сағаңа ҡулайлаштырып тегеп кейҙер», — ти. Һ. Дәүләтшина.
ҠУЛАЙЛАШЫУ (ҡулайлаш ) (Р: приспосабливаться; адаптироваться; И.: adjust; T.: uymak, kendini uyarlamak) ҡ.
Ниндәйҙер шартҡа йәтешләнеү; яраҡлашыу. □ Приспосабливаться; адаптироваться. // Приспосабливание, адаптирование. Ҡөн тәртибенә ҡулайлашыу. Тәбиғәт шарттарына ҡулайлашыу. Ҡулайлашып алыу. Ҡулайлашып китеу. Ҡулайлашып килеу. Ҡулайлашып бөтөу. Ҡулайлашып барыу. ■ Миһран — революцияға тиклем өс-дурт йыл мәҙрәсәлә, аҙаҡ төрлө курстарҙа уҡып, белемен ярайһы уҡ сарлаған, яңы шарттарға ҡулайлаша торған шыма егет. Ә. Хәкимов. Ҡартлыҡ — шатлыҡ тугел, уға ҡулайлашыу ауыр. «Торатау», 30 сентябрь 2011.
ҠУЛАЙЛЫ (Р.: удобный; И.: convenient; T: kullanışlı) с.
1. Билдәле бер шартҡа, талапҡа уңай килерлек; яраҡлы, яйлы, ҡулай. □ Удобный, подходящий. Ҡулайлы нәмә. Ҡулайлы кө-рәк. Ҡулайлы кеше. ■ Улар [егеттәр] ҡулайлы урын һайлап, бер-ике туңәрәк яһап уранылар. С. Кулибай. Мин яуап бирҙем ҡыҙыма ҡулайлы һуҙҙәр табып. Р. Ниғмәти. • Тинтәк башым һау ҡалһа, тик ятҡаным ҡулайлы. Мәҡәл.
2. Яраҡлы, яйлы, ҡулай, лайыҡ, ҡабул итерлек. □ Подходящий, приемлемый. Ҡулайлы һуҙҙәр табыу. Ҡулайлы вариант. ■ Бындай ҡулайлы мәҡәлдең теленә ки-леуенә Шаһиҙә шатланып ҡуйҙы. Ғ. Хисамов. Ҡулайлы тәҡдим булғас, уйлап-нитеп тораһы юҡ, кусәһең дә китәһең. «Таң», 30 май 2011.
ҠУЛ АЙ Л ЫҠ (ҡул айлығы) (Р.: удобство; И.: convenience; T: kolaylık) и.
Кәрәкле шарттар, уңайлыҡ. □ Удобство, комфорт. Тормоштағы ҡулайлыҡтар. Ҡу-лайлыҡ булдырыу.
ҠУЛАЙ ЛЫ Л ЫҠ (ҡулайлылығы) и.
1. ҡар. ҡулайлыҡ. Бөтә ҡулайлылыҡтары булған фатир.
2. Уңайлылыҡ, яраҡлылыҡ; ҡабул итерлек. □ Удобство; приемлемость. Ҡулайлы-лыҡ булдырыу. Йәшәу өсөн ҡулайлылыҡ кәрәк.
ҠУЛАЙҺЫҘ I (Р: неудобный; И.: uncomfortable; T: kullanışsız) с.
1. Билдәле бер шартҡа, талапҡа тура килмәгән, килешһеҙ; яйһыҙ, ипһеҙ. □ Неудобный, неприспособленный. Ҡулайһыҙ балта. Ҡулайһыҙ диван. Ҡулайһыҙ кейем.
2. Килбәтһеҙ, һынһыҙ, йәмһеҙ, килешһеҙ. □ Неловкий, неуклюжий. Ҡулайһыҙ кеше. Ҡулайһыҙ ҡиәфәт.
ҠУЛАЙҺЫҘ II (Р: неудобно; И.: uncomfortably; T: rahatsız) р.
Ипһеҙ, уңайһыҙ, яйһыҙ. □ Неудобно, неловко, неуклюже. Ҡулайһыҙ ҡыланыу. Ҡулайһыҙ тотоноу. ■ Киҫкәнән килбәтһеҙ
558