Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 560 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠУЛАЛМАШ
лалмашҡа сығырһың, ҡайҙа, үҙем эшләп ташлайым», — тип, Шәңгәрәй бура бурап бирҙе. Ғ. Ибраһимов. • Ҡулалмашта ҡул талмаҫ, эшләгәндән ҡул ҡалмаҫ. Мәҡәл. Ҡулалмаш эш юғалмаҫ. Әйтем.
ҠУЛАЛМАШ II (Р.: попеременно (помогать друг другу)-, И.: help taking turns; T.: karşılıklı yardım ederek) p.
1. Алмашлап, сиратлап (бер-береңә ярҙам итешеү). □ Попеременно, поочерёдно (помогать друг другу). К Әуәлерәк бер ҙә улай тугел ине, һөйләшеп-килешәһең дә алмашлап, йәғни ҡулалмаш, бер-береңә ярҙам итешәһең: кемгә бесән, кемгә һалам килтерәһең, утынға бараһың. Ә. Әминев.
2. Бер эш көнөнә бер эш көнө (ҡулға-ҡул) түләү шарты менән (эшләшеү). □ Посменно, смена на смену. Ҡулалмашҡа ҡарауылда тороу.
ҠУЛАЛМАШЛАУ (ҡулалмашла-) (Р.: работать попеременно, поочерёдно, помогая друг другу; И.: work aiding each other; T.: işbirliği etmek) ҡ.
Ҡулалмаш эшләү, бер-береңә сиратлап ярҙамлашыу. □ Работать попеременно, поочерёдно помогая друг другу. Я Картуф ултыртҡанда, уны ҡаҙғанда ҡулалмашлау яҡшыраҡ. Экспедиция материалдарынан. Улар [Үмәр ҡарт менән Гөлйөҙөм] дисәтинә ярым игенде Тимерғәле ағайҙар менән ҡулалмашлап урҙылар. Һ. Дәүләтшина.
ҠУЛАЛМАШЛЫ (Р: посменный; И.: in shifts; in relays; T.: posta halinde, işbirliğiyle yapılan) c.
Сиратлап эшләй торған. □ Посменный, выполняемый посменно. Ҡулалмашлы эш. Ҡулалмашлы бура бурау. Ҡулалмашлы кейеҙ баҫыу.
ҠУЛАЛМАШ ЭШЛӘҮ (ҡулалмаш эшлә-) ҡ. ҡар. ҡулалмашлау. Я Өй йыуғанда, ҡош-ҡорт, мал һуйғанда ла ҡулалмаш эшләү һәйбәт. Экспедиция материалдарынан.
ҠУЛАН (Р: кулан; И.: onager; Asiatic wild ass; T.: Asya yaban eşeği) и. зоол.
Азияла йәшәүсе ҡырағай ишәк. □ Кулан (дикий азиатский осёл) (лат. Eguus hemio-nus). Ҡулан атланып барыу. Ҡулан — Азияла йәшәүсе хайуан.
ҠУЛАН ҠАБЫРҒА(ҺЫ) (Р: короткое ребро; И.: the lowest rib; T.: kısa kaburga) и. анат.
1. Иң аҫтағы ҡыҫҡа ҡабырға. □ Короткое ребро (самое нижнее ребро). Ҡулан ҡабырғаһы һынған.
2. диал. Малдың алғы өс ҡыҫҡа ҡабырғаһы. □ Передние три коротких ребра скота. Ҡулан ҡабырғаһы беленеп тора. Итте ҡулан ҡабырғаһынан элеп ҡуйыу.
ҠУЛ АП АШ I (Р: неловкий человек; И.: awkward person; T.: beceriksiz adam) и. диал.
Ибәтәйһеҙ, былҡым кеше. □ Неловкий человек. Ҡулапаш тотҡан әйберен төшөрөп ебәргән. Я Ҡулапашҡа әйбер тоттороп кинәнерһең. Картотека фондынан.
ҠУЛАПАШ II (Р: неудобный; И.: clumsy, awkward; T.: rahatsız) с. диал.
Килешһеҙ, ҡулайһыҙ, уңайһыҙ. □ Неудобный, неуклюжий. Ҡулапаш кейем. Ҡулапаш балта. Ҡулапаш яҫтыҡ. Ҡулапаш ҡолаҡсын.
ҠУЛАПАШ III (Р: неуклюже; И.: awkwardly; T.: beceriksizce) р. диал.
Килбәтһеҙ, килешһеҙ, йәмһеҙ. □ Неуклюже, неловко. Ҡулапаш ҡыланыу. Ҡулапаш булыу.
ҠУЛ АРА (Р: долина между холмами; И.: kind of valley; T: çığır) и. геогр. диал.
Ике ҡалҡыулыҡ араһындағы үҙән. □ Долина между холмами. Ҡу лара һап-һары бәпембә сәскәһенә күмелгән. Ҡулара буйлап барыу.
ҠУЛ АРБАҺЫ (Р: ручная тележка; И.: hand trolley; T.: çekçek) и.
Ҡул менән тартып йөрөтә торған бәләкәй йөк арбаһы. □ Ручная тележка; ручная повозка. Ҡул арбаһы менән бесән ташыу. Аҙыҡ-түлекте ҡул арбаһына һалып алып сығыу. ■ Ҡул арбаһы тартып малай бара:
560
лалмашҡа сығырһың, ҡайҙа, үҙем эшләп ташлайым», — тип, Шәңгәрәй бура бурап бирҙе. Ғ. Ибраһимов. • Ҡулалмашта ҡул талмаҫ, эшләгәндән ҡул ҡалмаҫ. Мәҡәл. Ҡулалмаш эш юғалмаҫ. Әйтем.
ҠУЛАЛМАШ II (Р.: попеременно (помогать друг другу)-, И.: help taking turns; T.: karşılıklı yardım ederek) p.
1. Алмашлап, сиратлап (бер-береңә ярҙам итешеү). □ Попеременно, поочерёдно (помогать друг другу). К Әуәлерәк бер ҙә улай тугел ине, һөйләшеп-килешәһең дә алмашлап, йәғни ҡулалмаш, бер-береңә ярҙам итешәһең: кемгә бесән, кемгә һалам килтерәһең, утынға бараһың. Ә. Әминев.
2. Бер эш көнөнә бер эш көнө (ҡулға-ҡул) түләү шарты менән (эшләшеү). □ Посменно, смена на смену. Ҡулалмашҡа ҡарауылда тороу.
ҠУЛАЛМАШЛАУ (ҡулалмашла-) (Р.: работать попеременно, поочерёдно, помогая друг другу; И.: work aiding each other; T.: işbirliği etmek) ҡ.
Ҡулалмаш эшләү, бер-береңә сиратлап ярҙамлашыу. □ Работать попеременно, поочерёдно помогая друг другу. Я Картуф ултыртҡанда, уны ҡаҙғанда ҡулалмашлау яҡшыраҡ. Экспедиция материалдарынан. Улар [Үмәр ҡарт менән Гөлйөҙөм] дисәтинә ярым игенде Тимерғәле ағайҙар менән ҡулалмашлап урҙылар. Һ. Дәүләтшина.
ҠУЛАЛМАШЛЫ (Р: посменный; И.: in shifts; in relays; T.: posta halinde, işbirliğiyle yapılan) c.
Сиратлап эшләй торған. □ Посменный, выполняемый посменно. Ҡулалмашлы эш. Ҡулалмашлы бура бурау. Ҡулалмашлы кейеҙ баҫыу.
ҠУЛАЛМАШ ЭШЛӘҮ (ҡулалмаш эшлә-) ҡ. ҡар. ҡулалмашлау. Я Өй йыуғанда, ҡош-ҡорт, мал һуйғанда ла ҡулалмаш эшләү һәйбәт. Экспедиция материалдарынан.
ҠУЛАН (Р: кулан; И.: onager; Asiatic wild ass; T.: Asya yaban eşeği) и. зоол.
Азияла йәшәүсе ҡырағай ишәк. □ Кулан (дикий азиатский осёл) (лат. Eguus hemio-nus). Ҡулан атланып барыу. Ҡулан — Азияла йәшәүсе хайуан.
ҠУЛАН ҠАБЫРҒА(ҺЫ) (Р: короткое ребро; И.: the lowest rib; T.: kısa kaburga) и. анат.
1. Иң аҫтағы ҡыҫҡа ҡабырға. □ Короткое ребро (самое нижнее ребро). Ҡулан ҡабырғаһы һынған.
2. диал. Малдың алғы өс ҡыҫҡа ҡабырғаһы. □ Передние три коротких ребра скота. Ҡулан ҡабырғаһы беленеп тора. Итте ҡулан ҡабырғаһынан элеп ҡуйыу.
ҠУЛ АП АШ I (Р: неловкий человек; И.: awkward person; T.: beceriksiz adam) и. диал.
Ибәтәйһеҙ, былҡым кеше. □ Неловкий человек. Ҡулапаш тотҡан әйберен төшөрөп ебәргән. Я Ҡулапашҡа әйбер тоттороп кинәнерһең. Картотека фондынан.
ҠУЛАПАШ II (Р: неудобный; И.: clumsy, awkward; T.: rahatsız) с. диал.
Килешһеҙ, ҡулайһыҙ, уңайһыҙ. □ Неудобный, неуклюжий. Ҡулапаш кейем. Ҡулапаш балта. Ҡулапаш яҫтыҡ. Ҡулапаш ҡолаҡсын.
ҠУЛАПАШ III (Р: неуклюже; И.: awkwardly; T.: beceriksizce) р. диал.
Килбәтһеҙ, килешһеҙ, йәмһеҙ. □ Неуклюже, неловко. Ҡулапаш ҡыланыу. Ҡулапаш булыу.
ҠУЛ АРА (Р: долина между холмами; И.: kind of valley; T: çığır) и. геогр. диал.
Ике ҡалҡыулыҡ араһындағы үҙән. □ Долина между холмами. Ҡу лара һап-һары бәпембә сәскәһенә күмелгән. Ҡулара буйлап барыу.
ҠУЛ АРБАҺЫ (Р: ручная тележка; И.: hand trolley; T.: çekçek) и.
Ҡул менән тартып йөрөтә торған бәләкәй йөк арбаһы. □ Ручная тележка; ручная повозка. Ҡул арбаһы менән бесән ташыу. Аҙыҡ-түлекте ҡул арбаһына һалып алып сығыу. ■ Ҡул арбаһы тартып малай бара:
560