Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 576 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠУЛҺЫҘ
ҠУЛҺЫҘ II (Р.: в беспомощном состоянии; И.: unaided; T.: desteksiz) р. кусм.
Эшләүсеһе, ярҙамсыһы булмаған хәлдә. □ В беспомощном состоянии, без поддержки. ■ Ә бында әсәһе менән ҡатыны бер ҡулһыҙ ҡалдылар. Ғ. Ибраһимов.
ҠУЛҺЫҘ-АЯҠҺЫҘ (Р.: без рук и без ног; И.: like a cripple; T.: kolsuz ve ayaksız) р.
1. Аяғы ла, ҡулы ла булмаған килеш. □ Без ног и без рук; не имеющий ни ног, ни рук. ■ Белһен дошман: ҡулһыҙ-аяҡһыҙ ҙа теҙ сугәсәк кеше тугел беҙ. Картотека фондынан.
2. кусм. Бөтөнләй ярҙамһыҙ, ярҙамсыһыҙ. □ Без помощи и поддержки. Ҡулһыҙ-аяҡһыҙ ҡалыу.
ҠУЛ ҺӘНӘГЕ (Р: короткие вилы; И.: short pitchfork; T.: kısa yaba) и.
Ҡыҫҡа һәнәк, күкрәк һәнәк. □ Короткие вилы. Ҡул һәнәге менән эшләу. Ҡул һәнәге менән бесән әйләндереу.
ҠУЛ ЭСЕ (Р: затон; И.: backwater; Т.: küçük koy) и. диал.
Йылға ҡултығы. □ Затон, залив. Ҡул эсенә кәмә туҡтаған. Ял итеу осон ҡул эсендә яҡшы урын бар.
ҠУЛ ЭШЕ (Р: рукоделие; И: needlework; T.: el işleri) и.
1. Ҡатын-ҡыҙҙың бәйләү, тегеү, сигеү кеүек эштәре. □ Рукоделие. Ҡул эше менән шөғөлләнеу. Я Бәйләу, тегеу һәм башҡа ҡул эштәре элек-электән ҡатын-ҡыҙҙарҙың яратҡан шөғөлө. «Салауат», 9 ноябрь 2012. Ҡатын ҡыҙҙың бер өйгә йыйылып, ҡул эше эшләп, һөйләшеп, уйнап-көлөп ултырған йыйыны ултырма була. Ф. Иҫәнғолов.
2. Ҡул менән әҙерләнгән әйберҙәр. □ Рукодельные изделия. Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының ҡул эштәре бигерәк куп төрлө. Ҡулэштәренкургәҙмәгәалыпкилделәр. ■ Һәр эшкә ижади ҡараш, ҡул эштәре кургәҙмәләре ойоштороу балаларҙы дәртләндерә, уларҙың ҡыҙыҡһыныуын арттыра. «Һаҡмар», 23 август 2012.
ҠУЛ ЭШЕ ОҪТАҺЫ (Р.: мастер ручной работы; И.: handicrafts expert; needlewoman; T.: dikiş, örgü ve işlemede usta kadın) u.
Ҡул эштәренә маһир кеше. □ Мастер ручной работы, һөнәрселек училищеһында ҡул эше оҫтаһына уҡыталар. Ҡул эше оҫтаһы ҡоралынан билдәле.
ҠУЛЪЯҘМА (Р: рукопись; И.: manuscript; T: el yazması) и.
Ҡулдан яҙылған текст; ташҡа баҫылмаған, матбуғатта сыҡмаған яҙма. □ Рукопись. / Рукописный. Боронғо ҡулъяҙма. Ҡулъяҙма әҙәбиәт. Ҡулъяҙма әҫәр. Ҡулъяҙмалар фонды. ■ Өҫтәл тартмаһынан папкаһын алды ла Айнур ҡулъяҙмалар уҡырға кереште. Н. Мусин.
ҠУЛЪЯҪЫУ и. диал. ҡар. ая I. Ҡулъ-яҫыу ҡәҙәре ҡалынлыҡтағы боҙ. Ҡулъяҫыу киңлегендәге таҡта. ■ Ҡабырға һырттары бер ҡулъяҫыу май, байғоштоң, һ. Дәүләтшина.
ҠУЛЪЯУЛЫҠ (ҡулъяулығы) (Р: носовой платок; И.: handkerchief; T.: mendil) и.
Битте, ҡулды һөртөү өсөн тегелгән кеҫә яулығы. □ Носовой платок. Си-геуле ҡулъяулыҡ. Ҡулъяулыҡ буләк итеу. ■ Сөнәғәт кеҫәһенән ҡулъяулығын алып битен һөрттө. Ж. Кейекбаев. Хеҙмәткә китәһе егеттәргә ҡыҙҙар сигелгән кисет йәки ҡулъяулыҡ буләк итә, уларҙы көтөргә вәғәҙә бирә. Т. Ғиниәтуллин.
ҠУЛЪЯУЛЫҠ ИМЕ (Р: заговаривание сглаза ребёнка платочком сглазившего человека; И.: cast a spell with smb"s kerchief; T.: mendil büyüsü ile iyi etmek) и. миф.
Балаға күҙ тейеүҙе күҙе тейгән кешенең ҡулъяулығы ярҙамында имләү. □ Заговаривание сглаза ребёнка платочком сглазившего человека. Я Ҡуҙе тейгән кешенең ҡулъяулығын алып, бала кукрәгенә япһаң, куҙ китә, тиҙәр. Башҡорттарҙың им-том китабынан.
ҠУМ (Р: войлок, обшитый кожей, который подкладывается под седло сверху кош
576
ҠУЛҺЫҘ II (Р.: в беспомощном состоянии; И.: unaided; T.: desteksiz) р. кусм.
Эшләүсеһе, ярҙамсыһы булмаған хәлдә. □ В беспомощном состоянии, без поддержки. ■ Ә бында әсәһе менән ҡатыны бер ҡулһыҙ ҡалдылар. Ғ. Ибраһимов.
ҠУЛҺЫҘ-АЯҠҺЫҘ (Р.: без рук и без ног; И.: like a cripple; T.: kolsuz ve ayaksız) р.
1. Аяғы ла, ҡулы ла булмаған килеш. □ Без ног и без рук; не имеющий ни ног, ни рук. ■ Белһен дошман: ҡулһыҙ-аяҡһыҙ ҙа теҙ сугәсәк кеше тугел беҙ. Картотека фондынан.
2. кусм. Бөтөнләй ярҙамһыҙ, ярҙамсыһыҙ. □ Без помощи и поддержки. Ҡулһыҙ-аяҡһыҙ ҡалыу.
ҠУЛ ҺӘНӘГЕ (Р: короткие вилы; И.: short pitchfork; T.: kısa yaba) и.
Ҡыҫҡа һәнәк, күкрәк һәнәк. □ Короткие вилы. Ҡул һәнәге менән эшләу. Ҡул һәнәге менән бесән әйләндереу.
ҠУЛ ЭСЕ (Р: затон; И.: backwater; Т.: küçük koy) и. диал.
Йылға ҡултығы. □ Затон, залив. Ҡул эсенә кәмә туҡтаған. Ял итеу осон ҡул эсендә яҡшы урын бар.
ҠУЛ ЭШЕ (Р: рукоделие; И: needlework; T.: el işleri) и.
1. Ҡатын-ҡыҙҙың бәйләү, тегеү, сигеү кеүек эштәре. □ Рукоделие. Ҡул эше менән шөғөлләнеу. Я Бәйләу, тегеу һәм башҡа ҡул эштәре элек-электән ҡатын-ҡыҙҙарҙың яратҡан шөғөлө. «Салауат», 9 ноябрь 2012. Ҡатын ҡыҙҙың бер өйгә йыйылып, ҡул эше эшләп, һөйләшеп, уйнап-көлөп ултырған йыйыны ултырма була. Ф. Иҫәнғолов.
2. Ҡул менән әҙерләнгән әйберҙәр. □ Рукодельные изделия. Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының ҡул эштәре бигерәк куп төрлө. Ҡулэштәренкургәҙмәгәалыпкилделәр. ■ Һәр эшкә ижади ҡараш, ҡул эштәре кургәҙмәләре ойоштороу балаларҙы дәртләндерә, уларҙың ҡыҙыҡһыныуын арттыра. «Һаҡмар», 23 август 2012.
ҠУЛ ЭШЕ ОҪТАҺЫ (Р.: мастер ручной работы; И.: handicrafts expert; needlewoman; T.: dikiş, örgü ve işlemede usta kadın) u.
Ҡул эштәренә маһир кеше. □ Мастер ручной работы, һөнәрселек училищеһында ҡул эше оҫтаһына уҡыталар. Ҡул эше оҫтаһы ҡоралынан билдәле.
ҠУЛЪЯҘМА (Р: рукопись; И.: manuscript; T: el yazması) и.
Ҡулдан яҙылған текст; ташҡа баҫылмаған, матбуғатта сыҡмаған яҙма. □ Рукопись. / Рукописный. Боронғо ҡулъяҙма. Ҡулъяҙма әҙәбиәт. Ҡулъяҙма әҫәр. Ҡулъяҙмалар фонды. ■ Өҫтәл тартмаһынан папкаһын алды ла Айнур ҡулъяҙмалар уҡырға кереште. Н. Мусин.
ҠУЛЪЯҪЫУ и. диал. ҡар. ая I. Ҡулъ-яҫыу ҡәҙәре ҡалынлыҡтағы боҙ. Ҡулъяҫыу киңлегендәге таҡта. ■ Ҡабырға һырттары бер ҡулъяҫыу май, байғоштоң, һ. Дәүләтшина.
ҠУЛЪЯУЛЫҠ (ҡулъяулығы) (Р: носовой платок; И.: handkerchief; T.: mendil) и.
Битте, ҡулды һөртөү өсөн тегелгән кеҫә яулығы. □ Носовой платок. Си-геуле ҡулъяулыҡ. Ҡулъяулыҡ буләк итеу. ■ Сөнәғәт кеҫәһенән ҡулъяулығын алып битен һөрттө. Ж. Кейекбаев. Хеҙмәткә китәһе егеттәргә ҡыҙҙар сигелгән кисет йәки ҡулъяулыҡ буләк итә, уларҙы көтөргә вәғәҙә бирә. Т. Ғиниәтуллин.
ҠУЛЪЯУЛЫҠ ИМЕ (Р: заговаривание сглаза ребёнка платочком сглазившего человека; И.: cast a spell with smb"s kerchief; T.: mendil büyüsü ile iyi etmek) и. миф.
Балаға күҙ тейеүҙе күҙе тейгән кешенең ҡулъяулығы ярҙамында имләү. □ Заговаривание сглаза ребёнка платочком сглазившего человека. Я Ҡуҙе тейгән кешенең ҡулъяулығын алып, бала кукрәгенә япһаң, куҙ китә, тиҙәр. Башҡорттарҙың им-том китабынан.
ҠУМ (Р: войлок, обшитый кожей, который подкладывается под седло сверху кош
576