Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 602 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠУРАТ
һурылып, бер аҙыраҡ ҡуранысланып китте. А. Мағазов. [Байрас] ябыҡты, ҡуранысланды, ҡаш араларына тәрән һыҙаттар ятты. 3. Биишева.
2. Бәләкәйләнеп, ҡаҡсаға, ҡуранысҡа әйләнеү (кейемгә ҡарата). □ Становиться, стать коротким, тесным, маленьким (об одежде - как бы уменьшиться в размере). Тун ҡуранысланған.
3. Бәләкәй генә булып ҡалыу (ҡартлыҡтан). □ Съёживаться, стать низеньким (о пожилом человеке). Ҡартайып, ҡуранысланыу. ■ Олатайымдың ҡуранысланыуын куреп, аптырап киттем. Экспедиция материалдарынан. [Йылдар] мөһабәт һынлы Таиба әбейҙе лә ныҡ ҡына баҫты, тәне ҡуранысланды, бойороҡло ҡырҡыу тауышы йыуашайҙы, ҡыйыу, уткер ҡарашы һурәнләнде. 3. Биишева.
ҠУРАТ (Р.: скирда снопов; И.: stack of sheaves; T.: dokurcun) и.
Кәлтә эҫкерте. □ Скирда снопов. Көнөнә биш-алты ҡурат һалынды. Көлтәләрҙе ҡуратҡа һалыу. Курат ыҡсым булған.
ҠУРАТЫУ (ҡурат-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡурау I. понуд. от ҡурау I. Бесәнде ҡуратмай йыйырға кәрәк. Икмәкте ҡуратыу.
ҠУРАУ I (ҡура-) (Р.: пересыхать; И.: parch; T.: kurumak) ҡ. диал.
1. Үтә ныҡ кибеү; ҡороу. □ Пересыхать, засыхать. Бесән ҡурап киткән. ■ Ел тейһә, икмәк ҡурай ҙа китә. Картотека фондынан. Кыҙыҡ куреп, Талип уләнде алып ҡайтҡан, ул ныҡ кипкән, бик ныҡ ҡураған. Б. Вәлид.
2. Бик ныҡ кибеп, ҡаҡшау; ҡорғаҡһыу. □ Рассыхаться. Мискә ҡураған. Ағас кунәк ҡурап, таралып төшкән.
ҠУРАУ II (Р: пересохший; И.: dry, dried up; T.: kurumuş) c.
Үтә ныҡ кипкән, ҡыштырҙап торған. □ Пересохший. Ҡурау бесән.
ҠУРАУ III (ҡура-) (Р: сделать откинутым при закреплении; И.: fasten a scythe the wrong way; T.: tırpanı koymak) ҡ.
Артҡа саңҡайтып ултыртыу (салғыны).
□ Сделать откинутым при закреплении (косу). Салғыны ҡыйыш ҡурағандар.
ҠУРБАШ I (Р: закваска хлебная; И.: leaven; T.: ekmek mayası) и. диал.
Ҡамыр әсеткеһе; икмәк башы. □ Закваска хлебная. Ҡурбаш ҡалдырыу. Ҡурбаш менән икмәк әсетеу.
ҠУРБАШ II (Р: последствие; И.: consequence; T.: sonuç) и. диал.
Эҙемтә, шауҡым. □ Последствие чего-то. Яман һуҙҙең ҡурбашы һаман куңелдән китмәй.
ҠУРБЫ (Р: отава; И.: after-grass; Т.: hasattan sonra çıkan otlar) и. диал.
1. Сабылған ергә яңынан үҫкән йомшаҡ үлән йәки йәш иген; ҡурпы. □ Отава. Юл ситендәге ҡурбы ҡыяҡтарында ысыҡ бөртөктәре ята.
2. Ҡаулан, иген төбө. □ Жниво, жнивьё. Игене алынып, купме ҡурбы ята.
3. Игенде урғас, төбөндә ултырып ҡалған һабағы, ҡамыл. □ Стерня. Арыш ҡурбыһы. ■ Малайҙың устары шырауланып ҡата, ҡурбы һыҙырыуҙан балтырҙарының ҡутырламаған ере ҡалмай. Ф. Иҫәнғолов.
ҠУРҒАҘАН (Р: большой котёл; И.: large cauldron; T.: büyük kazan) и. этн. диал.
1. Күп кешегә бешереү өсөн тәғәйенләнгән ҙур ҡаҙан; ҡор ҡаҙаны. □ Большой котёл для приготовления пищи для большой группы гостей. Былауҙы ҡурғаҙанда бешереу.
2. Нимәлер ҡура торған ҙур ҡаҙан.
□ Большой котёл для жаренья. Мал һуйған көндө өмәселәргә ҡурҙаҡты ҡурғаҙанда ҡуралар.
ҠУРҒАЛАУ I (ҡурғала-) (Р.: охранять кого-что\ И.: guard; T.: korumak) ҡ.
1. Әленән-әле ҡарап тороп һағалау; һағауыллау. □ Охранять кого-что; следить за кем-чем. Шикле куренгән кешене ҡурғалау.
2. Тирә-яғын уратып һаҡлау. □ Охранять со всех сторон. Ҡәлғәне ҡурғалау.
ҠУРҒАЛАУ II (Р: личная охрана; И.: bodyguard; T: koruma) и. тар. диал.
602
һурылып, бер аҙыраҡ ҡуранысланып китте. А. Мағазов. [Байрас] ябыҡты, ҡуранысланды, ҡаш араларына тәрән һыҙаттар ятты. 3. Биишева.
2. Бәләкәйләнеп, ҡаҡсаға, ҡуранысҡа әйләнеү (кейемгә ҡарата). □ Становиться, стать коротким, тесным, маленьким (об одежде - как бы уменьшиться в размере). Тун ҡуранысланған.
3. Бәләкәй генә булып ҡалыу (ҡартлыҡтан). □ Съёживаться, стать низеньким (о пожилом человеке). Ҡартайып, ҡуранысланыу. ■ Олатайымдың ҡуранысланыуын куреп, аптырап киттем. Экспедиция материалдарынан. [Йылдар] мөһабәт һынлы Таиба әбейҙе лә ныҡ ҡына баҫты, тәне ҡуранысланды, бойороҡло ҡырҡыу тауышы йыуашайҙы, ҡыйыу, уткер ҡарашы һурәнләнде. 3. Биишева.
ҠУРАТ (Р.: скирда снопов; И.: stack of sheaves; T.: dokurcun) и.
Кәлтә эҫкерте. □ Скирда снопов. Көнөнә биш-алты ҡурат һалынды. Көлтәләрҙе ҡуратҡа һалыу. Курат ыҡсым булған.
ҠУРАТЫУ (ҡурат-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡурау I. понуд. от ҡурау I. Бесәнде ҡуратмай йыйырға кәрәк. Икмәкте ҡуратыу.
ҠУРАУ I (ҡура-) (Р.: пересыхать; И.: parch; T.: kurumak) ҡ. диал.
1. Үтә ныҡ кибеү; ҡороу. □ Пересыхать, засыхать. Бесән ҡурап киткән. ■ Ел тейһә, икмәк ҡурай ҙа китә. Картотека фондынан. Кыҙыҡ куреп, Талип уләнде алып ҡайтҡан, ул ныҡ кипкән, бик ныҡ ҡураған. Б. Вәлид.
2. Бик ныҡ кибеп, ҡаҡшау; ҡорғаҡһыу. □ Рассыхаться. Мискә ҡураған. Ағас кунәк ҡурап, таралып төшкән.
ҠУРАУ II (Р: пересохший; И.: dry, dried up; T.: kurumuş) c.
Үтә ныҡ кипкән, ҡыштырҙап торған. □ Пересохший. Ҡурау бесән.
ҠУРАУ III (ҡура-) (Р: сделать откинутым при закреплении; И.: fasten a scythe the wrong way; T.: tırpanı koymak) ҡ.
Артҡа саңҡайтып ултыртыу (салғыны).
□ Сделать откинутым при закреплении (косу). Салғыны ҡыйыш ҡурағандар.
ҠУРБАШ I (Р: закваска хлебная; И.: leaven; T.: ekmek mayası) и. диал.
Ҡамыр әсеткеһе; икмәк башы. □ Закваска хлебная. Ҡурбаш ҡалдырыу. Ҡурбаш менән икмәк әсетеу.
ҠУРБАШ II (Р: последствие; И.: consequence; T.: sonuç) и. диал.
Эҙемтә, шауҡым. □ Последствие чего-то. Яман һуҙҙең ҡурбашы һаман куңелдән китмәй.
ҠУРБЫ (Р: отава; И.: after-grass; Т.: hasattan sonra çıkan otlar) и. диал.
1. Сабылған ергә яңынан үҫкән йомшаҡ үлән йәки йәш иген; ҡурпы. □ Отава. Юл ситендәге ҡурбы ҡыяҡтарында ысыҡ бөртөктәре ята.
2. Ҡаулан, иген төбө. □ Жниво, жнивьё. Игене алынып, купме ҡурбы ята.
3. Игенде урғас, төбөндә ултырып ҡалған һабағы, ҡамыл. □ Стерня. Арыш ҡурбыһы. ■ Малайҙың устары шырауланып ҡата, ҡурбы һыҙырыуҙан балтырҙарының ҡутырламаған ере ҡалмай. Ф. Иҫәнғолов.
ҠУРҒАҘАН (Р: большой котёл; И.: large cauldron; T.: büyük kazan) и. этн. диал.
1. Күп кешегә бешереү өсөн тәғәйенләнгән ҙур ҡаҙан; ҡор ҡаҙаны. □ Большой котёл для приготовления пищи для большой группы гостей. Былауҙы ҡурғаҙанда бешереу.
2. Нимәлер ҡура торған ҙур ҡаҙан.
□ Большой котёл для жаренья. Мал һуйған көндө өмәселәргә ҡурҙаҡты ҡурғаҙанда ҡуралар.
ҠУРҒАЛАУ I (ҡурғала-) (Р.: охранять кого-что\ И.: guard; T.: korumak) ҡ.
1. Әленән-әле ҡарап тороп һағалау; һағауыллау. □ Охранять кого-что; следить за кем-чем. Шикле куренгән кешене ҡурғалау.
2. Тирә-яғын уратып һаҡлау. □ Охранять со всех сторон. Ҡәлғәне ҡурғалау.
ҠУРҒАЛАУ II (Р: личная охрана; И.: bodyguard; T: koruma) и. тар. диал.
602