Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 724 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠЫЛТАЙЫШЫУ
эше фарман менән, ярлы эше дарман менән тигәндәй, илла-мәгәр уҙең дә ҡылтайып ҡына бараһың инде, — тине [Бикбаев], көлөп. Н. Мусин. [Кинйәғол] шунда уҡ Лиданың төнәге кеуек ҡылтайыуынан, упкәләуенән шикләнде: «Үҙемә тиң булмаған берәу менән табышып оятҡа ҡалмаһам...» - тип уйланы. А. Таһиров. [Сәлиха:]Берәу әҙәмгә һанап, оло башын кесе итеп саҡырымға килгән, һин ҡылтайып тораһың. Ж. Кейекбаев. Айнур, ҡылтайып, ҡыҙ янына яҡын бармай йөрөй ине. Ғ. Хисамов.
ҠЫЛТАЙЫШЫУ (ҡылтайыш-) ҡ. урт. ҡар. ҡылтайыу, взаимн. от ҡылтайыу. Ҡылтайышып ултырыу. Ҡылтайышып алыу. Ҡылтайышып китеу. Ҡылтайышып тороу.
ҠЫЛТАМАҠ I с. диал. ҡар. талымлы.
Кылтамаҡ ир.
ҠЫЛТАМАҠ II (ҡылтамағы) (Р.: сужение пищевода; И.: esophagostenosis; T.: yemek borusu hastalığı) и. мед. диал.
Аш үтмәү ауырыуы. □ Сужение пищевода (болезнь). Кылтамаҡ менән яфаланыу.
ҠЫЛТАМЛАНЫУ (ҡылтамлан-) ҡ. диал. ҡар. тәкәбберләнеү. Ҡылтамланып йөрөу. Ҡылтамланып маташыу.
ҠЫЛТАНЛАУ (ҡылтанла-) (Р.: быстро обижаться; И.: take offence quickly; T: çabuk darılmak) ҡ.
Тиҙ генә үсегеп барыу. □ Быстро обижаться. Ҡылтанлап барған әҙәм. Ҡылтанлап йөрөу.
ҠЫЛТАН-МЫЛТАН (Р: обидчивый; И.: touchy; T: kırılgan) с.
Тиҙ генә үсегеп барған булып, тырт-мырт итеүсән. □ Обидчивый. Ҡылтан-мылтан ҡатын.
ҠЫЛТ ИТЕҮ (ҡылт ит-) (Р.: внезапно возникнуть; И.: appear suddenly; T: aniden ortaya çıkmak) ҡ.
1. Ҡапыл ғына, тиҙ арала булыу. □ Внезапно возникнуть. ■ Әллә ҡасанғы йылдар төпкөлөндә тороп ҡалған иҫтәлекле бер көн ҡылт итеп [Арыҫландың] хәтеренә төштө.
Д. Бүләков. Ҡара айғыр тигәс, Мәҙинәнең хәтеренә ҡылт итеп тағы Ихсанбай килде. Т. Ғарипова. Әхәттең иҫенә ҡылт итеп әсәһенең йомошо төштө, уҙенсә йәһәт ҡыланып, санаһын тубәнгә борҙо. А. Мағазов.
2. Ҡапыл үсегеү, үпкәләү; ҡылтайыу. □ Внезапно обидеться. Ҡылт итеп барыу. Бер һуҙ әйтер хәл юҡ, ҡылт итә лә китә.
ҠЫЛТИФУН и. һөйл. ҡар. келтифун. Йоҙаҡ ҡылтифуны.
ҠЫЛТ-ҠЫЛТ (Р.: тик-тик; И.: tick-tack; T: şak şak) оҡш.
Ҡабат-ҡабат ҡылт иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Тик-тик (подражание многократным щёлканьям, например, ключа, замка, тиканью часов и т.д.). Ҡылт-ҡылт итеу. Ҡылт-ҡылт килеу. ■ Карам, тамағын ҡылт-ҡылт итеп, тирә-яҡҡа уғрыларса һағайып ҡараны. Ә. Хәкимов.
ҠЫЛТЛАТЫУ (ҡылтлат ) ҡ. йөкм. ҡар. ҡылтлау, понуд. от ҡылтлау. Ҡылтлатып йоҙаҡты ябыу.
ҠЫЛТЛАУ (ҡылтла-) (Р: тикать; И.: tick; T.: şaklatmak) ҡ.
Ҡылт итеү. □ Тикать (о ключе, замке, часах и т. д.). М Булмәлә стена сәғәте ҡылтлап йөрөп тора. С. Агиш.
ҠЫЛТ-МЫЛТ I (Р: тик-так; И.: ticktack; T: şak şak) оҡш.
Ҡабат-ҡабат ҡылт иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Тик-так (подражание многократному щёлканью, например, ключа, замка или тиканью часов). Ҡылт-мылт итеу. ■ [Остап:] Был бандюкты ҡасыра курмэ. Әҙ генә ҡылт-мылт иттеме — ат һин ул ҡәбәхәткә! X. Мохтар.
ҠЫЛТ-МЫЛТ II (Р: обидчивый; И.: to uchy; T: kırlıgan) с.
Үсегеп, үпкәләп барыусан; кирле-мирле. □ Обидчивый. / Обидчиво. Ҡылт-мылт әҙәм. Ҡылт-мылт һөйләшеу.
ҠЫЛТ ТА ИТМӘҮ (ҡылт та итмә-) (Р: не шелохнуться; И.: not to stir; T: kımıldamamak) ҡ.
724
эше фарман менән, ярлы эше дарман менән тигәндәй, илла-мәгәр уҙең дә ҡылтайып ҡына бараһың инде, — тине [Бикбаев], көлөп. Н. Мусин. [Кинйәғол] шунда уҡ Лиданың төнәге кеуек ҡылтайыуынан, упкәләуенән шикләнде: «Үҙемә тиң булмаған берәу менән табышып оятҡа ҡалмаһам...» - тип уйланы. А. Таһиров. [Сәлиха:]Берәу әҙәмгә һанап, оло башын кесе итеп саҡырымға килгән, һин ҡылтайып тораһың. Ж. Кейекбаев. Айнур, ҡылтайып, ҡыҙ янына яҡын бармай йөрөй ине. Ғ. Хисамов.
ҠЫЛТАЙЫШЫУ (ҡылтайыш-) ҡ. урт. ҡар. ҡылтайыу, взаимн. от ҡылтайыу. Ҡылтайышып ултырыу. Ҡылтайышып алыу. Ҡылтайышып китеу. Ҡылтайышып тороу.
ҠЫЛТАМАҠ I с. диал. ҡар. талымлы.
Кылтамаҡ ир.
ҠЫЛТАМАҠ II (ҡылтамағы) (Р.: сужение пищевода; И.: esophagostenosis; T.: yemek borusu hastalığı) и. мед. диал.
Аш үтмәү ауырыуы. □ Сужение пищевода (болезнь). Кылтамаҡ менән яфаланыу.
ҠЫЛТАМЛАНЫУ (ҡылтамлан-) ҡ. диал. ҡар. тәкәбберләнеү. Ҡылтамланып йөрөу. Ҡылтамланып маташыу.
ҠЫЛТАНЛАУ (ҡылтанла-) (Р.: быстро обижаться; И.: take offence quickly; T: çabuk darılmak) ҡ.
Тиҙ генә үсегеп барыу. □ Быстро обижаться. Ҡылтанлап барған әҙәм. Ҡылтанлап йөрөу.
ҠЫЛТАН-МЫЛТАН (Р: обидчивый; И.: touchy; T: kırılgan) с.
Тиҙ генә үсегеп барған булып, тырт-мырт итеүсән. □ Обидчивый. Ҡылтан-мылтан ҡатын.
ҠЫЛТ ИТЕҮ (ҡылт ит-) (Р.: внезапно возникнуть; И.: appear suddenly; T: aniden ortaya çıkmak) ҡ.
1. Ҡапыл ғына, тиҙ арала булыу. □ Внезапно возникнуть. ■ Әллә ҡасанғы йылдар төпкөлөндә тороп ҡалған иҫтәлекле бер көн ҡылт итеп [Арыҫландың] хәтеренә төштө.
Д. Бүләков. Ҡара айғыр тигәс, Мәҙинәнең хәтеренә ҡылт итеп тағы Ихсанбай килде. Т. Ғарипова. Әхәттең иҫенә ҡылт итеп әсәһенең йомошо төштө, уҙенсә йәһәт ҡыланып, санаһын тубәнгә борҙо. А. Мағазов.
2. Ҡапыл үсегеү, үпкәләү; ҡылтайыу. □ Внезапно обидеться. Ҡылт итеп барыу. Бер һуҙ әйтер хәл юҡ, ҡылт итә лә китә.
ҠЫЛТИФУН и. һөйл. ҡар. келтифун. Йоҙаҡ ҡылтифуны.
ҠЫЛТ-ҠЫЛТ (Р.: тик-тик; И.: tick-tack; T: şak şak) оҡш.
Ҡабат-ҡабат ҡылт иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Тик-тик (подражание многократным щёлканьям, например, ключа, замка, тиканью часов и т.д.). Ҡылт-ҡылт итеу. Ҡылт-ҡылт килеу. ■ Карам, тамағын ҡылт-ҡылт итеп, тирә-яҡҡа уғрыларса һағайып ҡараны. Ә. Хәкимов.
ҠЫЛТЛАТЫУ (ҡылтлат ) ҡ. йөкм. ҡар. ҡылтлау, понуд. от ҡылтлау. Ҡылтлатып йоҙаҡты ябыу.
ҠЫЛТЛАУ (ҡылтла-) (Р: тикать; И.: tick; T.: şaklatmak) ҡ.
Ҡылт итеү. □ Тикать (о ключе, замке, часах и т. д.). М Булмәлә стена сәғәте ҡылтлап йөрөп тора. С. Агиш.
ҠЫЛТ-МЫЛТ I (Р: тик-так; И.: ticktack; T: şak şak) оҡш.
Ҡабат-ҡабат ҡылт иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Тик-так (подражание многократному щёлканью, например, ключа, замка или тиканью часов). Ҡылт-мылт итеу. ■ [Остап:] Был бандюкты ҡасыра курмэ. Әҙ генә ҡылт-мылт иттеме — ат һин ул ҡәбәхәткә! X. Мохтар.
ҠЫЛТ-МЫЛТ II (Р: обидчивый; И.: to uchy; T: kırlıgan) с.
Үсегеп, үпкәләп барыусан; кирле-мирле. □ Обидчивый. / Обидчиво. Ҡылт-мылт әҙәм. Ҡылт-мылт һөйләшеу.
ҠЫЛТ ТА ИТМӘҮ (ҡылт та итмә-) (Р: не шелохнуться; И.: not to stir; T: kımıldamamak) ҡ.
724