Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 748 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠЫРАЗЛАНЫУ
зан ағайҙың] өйҙәре тапҡырынан һөҙәк кенә ҡыраз баш ала, артабан инде ҡуйы аралаш урман сатырланып китә. С. Шәрипов.
ҠЫРАЗЛАНЫУ (ҡыразлан-) (Р.: образовать гребень; И.: form a crest; T.: tepe oluşturmak) ҡ.
Ҡыраз хәленә килеү. □ Образовать гребень (о снеге). Ҡар ҡыразланып ята.
ҠЫРАЗЛАУ (ҡыразла-) (Р.: идти по гребню; И.: walk on a crest; T.: sırttan geçmek) ҡ.
1. Ҡыраз буйлау. □ Идти по гребню. Ҡыразлап йөрөу. Ҡыразлап китеу.
2. Ҡыраз хәленә килтереү. □ Соорудить гребень. Ҡыразлап һалынған ҡар.
ҠЫРАЙЫУ (ҡырай-, ҡыр ая) ҡ. диал. ҡар. ситләшеү. М Бер ай килмәгәйнеләр, бала ҡырайып китте. Экспедиция материалдарынан.
ҠЫРАҠ с. диал. ҡар. ҡорама II.
■ Ҡырак юрған кубейбеҙ. Экспедиция материалдарынан.
ҠЫРАҠА и. диал. ҡар. ҡыр арҡа 1.
■ Сура батыр, яу килгәнен ишеткәс, ике ҡыҙын Урал ҡыраҡаһының таш тишегенә алып барып йәшергән. Әкиәттән.
ҠЫРАҠТАШ и. диал. ҡар. ҡорҙаш. Улар ҡыраҡташтар.
ҠЫРАҠЫ (Р: настойчивый; И.: persistent; insistent; T.: sebatlı) с.
Үҙ һүҙендә, үҙ фекерендә тороусан; ныҡ фекерле, бер һүҙле. □ Настойчивый, отстаивающий своё мнение. Ҡыраҡы әҙәм.
ҠЫРАҠЫҺЫҘ (Р: мягкотелый; И.: feeble, spineless; T.: gevşek) с.
Үҙ һүҙендә, үҙ фекерендә тора белмәгән, йомшаҡ. □ Мягкотелый, не умеющий отстаивать своё мнение. Ҡыраҡыһыҙ кеше.
ҠЫРАЛАТЫУ (ҡыралат-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡыралау, понуд. от ҡыралау. Иген һаламдарын ҡыралатыу.
ҠЫРАЛАУ (ҡырала-) (Р.: собирать в валок; И.: gather into windrows; T.: yığmak) ҡ.
Ҡыраға тартыу, ҡыраға һалыу. □ Собирать в валок, һаламды ҡыралау.
ҠЫРАЛАШЫУ (ҡыралаш-) ҡ.урт. ҡар. ҡыралау, взаимн. от ҡыралау.
ҠЫРАН (Р.: резня; И.: slaughter, butchery, carnage; T.: kıyım) и. иҫк.
Ҡыйралыш, ҡырғын. □ Резня, бойня. Ҡырандан ҡырылыу.
♦ Ҡыран ҡалһын (ҡалғыр) ҡарғағанда әйтелә. □ Пропади (оно) пропадом! (выражение гнева, досады). Ҡыран һалһын ҡар. ҡыран ҡалһын. Ҡыран һалһын донъяһы!
ҠЫРАН БУЛЫУ (ҡыран бул-) (Р: гибнуть; И.: perish; T.: çürümek) ҡ.
Ҡыйралыу, ҡырылыу. □ Гибнуть, погибать. Донъялары ҡыран булып ята. М Байманға тип яу сабып, ҡыран булып миктәгән. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ҠЫРАНҒЫЛАУ (ҡыранғыла-) (Р: разрушаться; И.: go to ruin; T.: yıkılmak) ҡ. иҫк.
Ҡыйралыу, емерелеү. □ Разрушаться. Ҡыранғылап ята. Ҡыранғыланған ауыл.
ҠЫРАН-ҒӘЛӘМӘТ (Р: суматоха; И.: bustle, turmoil; T: acele acele koşuşmalar) и. йыйн.
Ҙур ығы-зығы; бола, шау-шыу. □ Суматоха, шум, гам. Ҡыран-ғәләмәттән баш ҡайнау. Ҡыран-ғәләмәт килеу. Ҡыран-ғәләмәт ҡуптарыу. ■ «Беҙҙең ни ҡыҫылышыбыҙ бар кешеләрҙә? Һуғышҡа китерҙәй берәй яҡын кешем булһа, мин дә ҡыран-ғәләмәт ҡыланыр инем», — тип Мостафаның йәш ҡатыны арты менән боролоп ултырҙы. Я. Хамматов.
ҠЫРАН-ҠЫЙҠЫУ (Р.: переполох; И.: commotion, flurry, ado, stir; T: panik) и. йыйн.
Шау-шыу килгән ҙур ығы-зығы; бола, буталыш. □ Переполох. Ҡыран-ҡыйкыу ку-тәрелеу. Ҡыран-ҡыйкыу ҡуптарыу.
ҠЫРАН-ҠЫЙҠЫУ КИЛЕҮ (ҡыран-ҡыйкыу кил-) ҡ. ҡар. ығы-зығы. Н Өй эсендә ҡыран-ҡыйкыу килделәр, курәһең. Ишек төбө бала-саға, бисә-сәсәләр менән тулды. Һ. Дәүләтшина.
748
зан ағайҙың] өйҙәре тапҡырынан һөҙәк кенә ҡыраз баш ала, артабан инде ҡуйы аралаш урман сатырланып китә. С. Шәрипов.
ҠЫРАЗЛАНЫУ (ҡыразлан-) (Р.: образовать гребень; И.: form a crest; T.: tepe oluşturmak) ҡ.
Ҡыраз хәленә килеү. □ Образовать гребень (о снеге). Ҡар ҡыразланып ята.
ҠЫРАЗЛАУ (ҡыразла-) (Р.: идти по гребню; И.: walk on a crest; T.: sırttan geçmek) ҡ.
1. Ҡыраз буйлау. □ Идти по гребню. Ҡыразлап йөрөу. Ҡыразлап китеу.
2. Ҡыраз хәленә килтереү. □ Соорудить гребень. Ҡыразлап һалынған ҡар.
ҠЫРАЙЫУ (ҡырай-, ҡыр ая) ҡ. диал. ҡар. ситләшеү. М Бер ай килмәгәйнеләр, бала ҡырайып китте. Экспедиция материалдарынан.
ҠЫРАҠ с. диал. ҡар. ҡорама II.
■ Ҡырак юрған кубейбеҙ. Экспедиция материалдарынан.
ҠЫРАҠА и. диал. ҡар. ҡыр арҡа 1.
■ Сура батыр, яу килгәнен ишеткәс, ике ҡыҙын Урал ҡыраҡаһының таш тишегенә алып барып йәшергән. Әкиәттән.
ҠЫРАҠТАШ и. диал. ҡар. ҡорҙаш. Улар ҡыраҡташтар.
ҠЫРАҠЫ (Р: настойчивый; И.: persistent; insistent; T.: sebatlı) с.
Үҙ һүҙендә, үҙ фекерендә тороусан; ныҡ фекерле, бер һүҙле. □ Настойчивый, отстаивающий своё мнение. Ҡыраҡы әҙәм.
ҠЫРАҠЫҺЫҘ (Р: мягкотелый; И.: feeble, spineless; T.: gevşek) с.
Үҙ һүҙендә, үҙ фекерендә тора белмәгән, йомшаҡ. □ Мягкотелый, не умеющий отстаивать своё мнение. Ҡыраҡыһыҙ кеше.
ҠЫРАЛАТЫУ (ҡыралат-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡыралау, понуд. от ҡыралау. Иген һаламдарын ҡыралатыу.
ҠЫРАЛАУ (ҡырала-) (Р.: собирать в валок; И.: gather into windrows; T.: yığmak) ҡ.
Ҡыраға тартыу, ҡыраға һалыу. □ Собирать в валок, һаламды ҡыралау.
ҠЫРАЛАШЫУ (ҡыралаш-) ҡ.урт. ҡар. ҡыралау, взаимн. от ҡыралау.
ҠЫРАН (Р.: резня; И.: slaughter, butchery, carnage; T.: kıyım) и. иҫк.
Ҡыйралыш, ҡырғын. □ Резня, бойня. Ҡырандан ҡырылыу.
♦ Ҡыран ҡалһын (ҡалғыр) ҡарғағанда әйтелә. □ Пропади (оно) пропадом! (выражение гнева, досады). Ҡыран һалһын ҡар. ҡыран ҡалһын. Ҡыран һалһын донъяһы!
ҠЫРАН БУЛЫУ (ҡыран бул-) (Р: гибнуть; И.: perish; T.: çürümek) ҡ.
Ҡыйралыу, ҡырылыу. □ Гибнуть, погибать. Донъялары ҡыран булып ята. М Байманға тип яу сабып, ҡыран булып миктәгән. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ҠЫРАНҒЫЛАУ (ҡыранғыла-) (Р: разрушаться; И.: go to ruin; T.: yıkılmak) ҡ. иҫк.
Ҡыйралыу, емерелеү. □ Разрушаться. Ҡыранғылап ята. Ҡыранғыланған ауыл.
ҠЫРАН-ҒӘЛӘМӘТ (Р: суматоха; И.: bustle, turmoil; T: acele acele koşuşmalar) и. йыйн.
Ҙур ығы-зығы; бола, шау-шыу. □ Суматоха, шум, гам. Ҡыран-ғәләмәттән баш ҡайнау. Ҡыран-ғәләмәт килеу. Ҡыран-ғәләмәт ҡуптарыу. ■ «Беҙҙең ни ҡыҫылышыбыҙ бар кешеләрҙә? Һуғышҡа китерҙәй берәй яҡын кешем булһа, мин дә ҡыран-ғәләмәт ҡыланыр инем», — тип Мостафаның йәш ҡатыны арты менән боролоп ултырҙы. Я. Хамматов.
ҠЫРАН-ҠЫЙҠЫУ (Р.: переполох; И.: commotion, flurry, ado, stir; T: panik) и. йыйн.
Шау-шыу килгән ҙур ығы-зығы; бола, буталыш. □ Переполох. Ҡыран-ҡыйкыу ку-тәрелеу. Ҡыран-ҡыйкыу ҡуптарыу.
ҠЫРАН-ҠЫЙҠЫУ КИЛЕҮ (ҡыран-ҡыйкыу кил-) ҡ. ҡар. ығы-зығы. Н Өй эсендә ҡыран-ҡыйкыу килделәр, курәһең. Ишек төбө бала-саға, бисә-сәсәләр менән тулды. Һ. Дәүләтшина.
748