Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 765 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠЫРҠЫУЛАШТЫРЫУ
2. Шәп, ҡыҙыу рәүештә. □ Резко, быстро. Ҡырҡыу хәрәкәтләнеу. ■ Шул саҡ ишек ҡапыл асылды ла, унан ҡырҡыу атлап Шәм-сун килеп инде. Н. Мусин.
3. Тупаҫ, ҡаты итеп. □ Резко, грубо. Кырҡыу һөйләшеу. ■ Килене эргәһенә киске эңерҙә килеп ингән ҡәйнәһенең тауышы ҡырҡыу яңғыраны. Т. Ғарипова.
4. Ҡатмарлы, киҫкен. □ Остро; критически. Мәсьәлә ҡырҡыу тора. ■ Орлоҡ мәсьәләһе лә ҡырҡыу тора, уның өҫтөнә башҡалары ҡушыла. Т. Ғарипова. Үткән йыл ҡоролоҡ арҡаһында мал аҙығы әҙерләу мәсьәләһе утә ҡырҡыу торһа, шокөр, быйыл ялан-туғайҙарҙа купереп улән уҫкән. «Таң», 8 июль 2011.
ҠЫРҠЫУҘАШЫУ (ҡырҡыуҙаш-) ҡ. диал.
1. ҡар. ҡаршылашыу II. Кырҡыуҙашып китеу. Кырҡыуҙашырға ғына тороу.
2. Үҙенекен итеү, ныҡышыу. □ Настоять на своём. Кырҡыуҙаша торғас, еңде. Малай кырҡыуҙашып, уҙенекен эшләне.
ҠЫРҠЫУЛАНДЫРЫУ (ҡырҡыуландыр-) (Р: давать прокиснуть; И.: let turn sour; T: ekşitmek) ҡ.
1. Әсетеү, әсе тәм индереү, ҡырҡыуға әй-ләндереү. □ Давать прокиснуть, бродить чему', настоять. Ҡымыҙҙы ҡырҡыуландырыу, һыраны ҡырҡыуландырыу. Ҡатыҡты ҡырҡыуландырыу. Балды ҡырҡыуландырыу.
2. Ҡәтғи, ҡатыға әйләндереү, ҡәтғи итеү (тауыш һ.б. ҡарата). □ Делать резким, грубым (о голосе и т. д.). Һуҙҙе ҡырҡыуландырыу. Тауышты ҡырҡыуландырып ебәреу. ■ [Басир] тауышын ҡырҡыуландырҙы. А. Таһиров.
ҠЫРҠЫУЛАНЫУ (ҡырҡыулан ) (Р: прокисать; И.: turn sour; T: ekşimek) ҡ.
1. Әсе тәм, әсе еҫ инеп, ҡырҡыуға әйләнеү; ҡырҡыу булыу. □ Прокисать, перекисать; перебродить (о пиве и т. д.); становиться кисло-солёным. Һыра ҡырҡыуланған. Бал ҡырҡыуланып киткән. Каймак ҡырҡыуланған. Ҡырҡыулана барыу. Ҡырҡыулана биреу.
2. һыуыҡ, әсегә әйләнеү (елгә ҡарата).
□ Становиться резким (о ветре). Ел таңға табан ҡырҡыуланды. Ҡырҡыуланып китеу. Ҡырҡыулана төшөу.
3. Ҡәтғи, ҡатыға әйләнеү, ҡәтғи булыу.
□ Становиться резким, крутым, вспыльчивым. Тауышы ҡырҡыуланды. ■ Староста уҙе бер малай ғына, куп ваҡыт малайҙар, ҡыҙҙар менән балсыҡ ырғытышып уйнай, тик дөмбәҫләп алһалар, бер аҙ ҡырҡыулана. А. Таһиров. Бының [Әхәттең] сырайы уғата йәмһеҙләнеп китеуен, тауышының ҡапыл ғына ҡырҡыуланырын коммунарҙар, бәлки, иғтибарға алғандыр. Ә. Хәкимов.
4. Көсөргәнешле, киҫкен төҫ алыу; киҫкенләшеү. □ Обостряться. // Обострение. Хәл ҡырҡыуланды. Мөнәсәбәт ҡырҡыуланды. К «Өйөрмә» романында егерменсе йылдар аҙағында ҡырҡыуланып киткән сәйәси алыш, унан колхозлашыуға бәйле репрессиялар, кулакты синыф булыу яғынан юҡ итеу-ҙәр асыҡ һыҙатлана. «Башҡортостан уҡытыусыһы», № 10, 2011.
ҠЫРҠЫУЛАТЫУ (ҡырҡыулат-) (Р: обострять; И.: aggravate; T: gerginleştirmek) ҡ.
Киҫкен төҫ биреү, көсөргәнешле итеү.
□ Обострять, делать более напряжённым. // Обострение. Хәлде ҡырҡыулатыу. ■ [Үмәр ҡарттың] ҙур туңәрәк куҙҙәре өҫтөндәге куҙ ҡабаҡтары тағы һалына биреп, уларҙың ҡарашын ҡырҡыулатты. Һ. Дәүләтшина. Хәҙисә Газизовна һуҙҙе ҡырҡыулатмаҫҡа булды. Р. Байымов.
ҠЫРҠЫУЛАШТЫРЫУ (ҡырҡыулаштыр-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡырҡыулашыу, понуд. от ҡырҡыулашыу. Мөнәсәбәттәрҙе ҡырҡыулаштырыу. М Бөгөн генә булып уткән бер ваҡиға ата менән ул араһындағы уҙ-ара мөнәсәбәтте тағы ла нығыраҡ, һуңғы сиккә еткереп ҡырҡыулаштырҙы. X. Мохтар. Араны ҡырҡыулаштырырға теләмәуен белдереп, Ғазраилдың шулай баҙнатһыҙлыҡ курһәтеуе, алдашыу ы тотҡондарҙы ҡуҙғатты ла ебәрҙе. Б. Рафиҡов. Уйылдан иһә хәйләгә һалыш
765
2. Шәп, ҡыҙыу рәүештә. □ Резко, быстро. Ҡырҡыу хәрәкәтләнеу. ■ Шул саҡ ишек ҡапыл асылды ла, унан ҡырҡыу атлап Шәм-сун килеп инде. Н. Мусин.
3. Тупаҫ, ҡаты итеп. □ Резко, грубо. Кырҡыу һөйләшеу. ■ Килене эргәһенә киске эңерҙә килеп ингән ҡәйнәһенең тауышы ҡырҡыу яңғыраны. Т. Ғарипова.
4. Ҡатмарлы, киҫкен. □ Остро; критически. Мәсьәлә ҡырҡыу тора. ■ Орлоҡ мәсьәләһе лә ҡырҡыу тора, уның өҫтөнә башҡалары ҡушыла. Т. Ғарипова. Үткән йыл ҡоролоҡ арҡаһында мал аҙығы әҙерләу мәсьәләһе утә ҡырҡыу торһа, шокөр, быйыл ялан-туғайҙарҙа купереп улән уҫкән. «Таң», 8 июль 2011.
ҠЫРҠЫУҘАШЫУ (ҡырҡыуҙаш-) ҡ. диал.
1. ҡар. ҡаршылашыу II. Кырҡыуҙашып китеу. Кырҡыуҙашырға ғына тороу.
2. Үҙенекен итеү, ныҡышыу. □ Настоять на своём. Кырҡыуҙаша торғас, еңде. Малай кырҡыуҙашып, уҙенекен эшләне.
ҠЫРҠЫУЛАНДЫРЫУ (ҡырҡыуландыр-) (Р: давать прокиснуть; И.: let turn sour; T: ekşitmek) ҡ.
1. Әсетеү, әсе тәм индереү, ҡырҡыуға әй-ләндереү. □ Давать прокиснуть, бродить чему', настоять. Ҡымыҙҙы ҡырҡыуландырыу, һыраны ҡырҡыуландырыу. Ҡатыҡты ҡырҡыуландырыу. Балды ҡырҡыуландырыу.
2. Ҡәтғи, ҡатыға әйләндереү, ҡәтғи итеү (тауыш һ.б. ҡарата). □ Делать резким, грубым (о голосе и т. д.). Һуҙҙе ҡырҡыуландырыу. Тауышты ҡырҡыуландырып ебәреу. ■ [Басир] тауышын ҡырҡыуландырҙы. А. Таһиров.
ҠЫРҠЫУЛАНЫУ (ҡырҡыулан ) (Р: прокисать; И.: turn sour; T: ekşimek) ҡ.
1. Әсе тәм, әсе еҫ инеп, ҡырҡыуға әйләнеү; ҡырҡыу булыу. □ Прокисать, перекисать; перебродить (о пиве и т. д.); становиться кисло-солёным. Һыра ҡырҡыуланған. Бал ҡырҡыуланып киткән. Каймак ҡырҡыуланған. Ҡырҡыулана барыу. Ҡырҡыулана биреу.
2. һыуыҡ, әсегә әйләнеү (елгә ҡарата).
□ Становиться резким (о ветре). Ел таңға табан ҡырҡыуланды. Ҡырҡыуланып китеу. Ҡырҡыулана төшөу.
3. Ҡәтғи, ҡатыға әйләнеү, ҡәтғи булыу.
□ Становиться резким, крутым, вспыльчивым. Тауышы ҡырҡыуланды. ■ Староста уҙе бер малай ғына, куп ваҡыт малайҙар, ҡыҙҙар менән балсыҡ ырғытышып уйнай, тик дөмбәҫләп алһалар, бер аҙ ҡырҡыулана. А. Таһиров. Бының [Әхәттең] сырайы уғата йәмһеҙләнеп китеуен, тауышының ҡапыл ғына ҡырҡыуланырын коммунарҙар, бәлки, иғтибарға алғандыр. Ә. Хәкимов.
4. Көсөргәнешле, киҫкен төҫ алыу; киҫкенләшеү. □ Обостряться. // Обострение. Хәл ҡырҡыуланды. Мөнәсәбәт ҡырҡыуланды. К «Өйөрмә» романында егерменсе йылдар аҙағында ҡырҡыуланып киткән сәйәси алыш, унан колхозлашыуға бәйле репрессиялар, кулакты синыф булыу яғынан юҡ итеу-ҙәр асыҡ һыҙатлана. «Башҡортостан уҡытыусыһы», № 10, 2011.
ҠЫРҠЫУЛАТЫУ (ҡырҡыулат-) (Р: обострять; И.: aggravate; T: gerginleştirmek) ҡ.
Киҫкен төҫ биреү, көсөргәнешле итеү.
□ Обострять, делать более напряжённым. // Обострение. Хәлде ҡырҡыулатыу. ■ [Үмәр ҡарттың] ҙур туңәрәк куҙҙәре өҫтөндәге куҙ ҡабаҡтары тағы һалына биреп, уларҙың ҡарашын ҡырҡыулатты. Һ. Дәүләтшина. Хәҙисә Газизовна һуҙҙе ҡырҡыулатмаҫҡа булды. Р. Байымов.
ҠЫРҠЫУЛАШТЫРЫУ (ҡырҡыулаштыр-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡырҡыулашыу, понуд. от ҡырҡыулашыу. Мөнәсәбәттәрҙе ҡырҡыулаштырыу. М Бөгөн генә булып уткән бер ваҡиға ата менән ул араһындағы уҙ-ара мөнәсәбәтте тағы ла нығыраҡ, һуңғы сиккә еткереп ҡырҡыулаштырҙы. X. Мохтар. Араны ҡырҡыулаштырырға теләмәуен белдереп, Ғазраилдың шулай баҙнатһыҙлыҡ курһәтеуе, алдашыу ы тотҡондарҙы ҡуҙғатты ла ебәрҙе. Б. Рафиҡов. Уйылдан иһә хәйләгә һалыш
765