Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 769 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠЫРЛЫҠ
Ҡ. Даян. [Тарпан] купме япа-яңғыҙ йөрөуҙән ҡаңғырыпмы икән, төрлө ҡош-ҡорттарҙан биҙрәпме, әллә тулләнер өсөнмө, нисектер инде, ҡырағай йылҡы көтөуен ҡырлай башлай. Ғ. Хөсәйенов.
3. диал. ҡар. яҡынлау 4. Мин хәҙер иллегә ҡырланым. Пенсия йәшенә ҡырлап барам.
ҠЫРЛАУ III и. ҡар. ҡырлас II. Ҡырлауға менеу. Ҡырлау буйлап атлау.
ҠЫРЛАУ IV (ҡырла-) (Р.: сгрести сено на ряды; И.: rake up hay; T.: kuru otu toplamak) ҡ. диал.
Бесәнде ҡыраға (I, 2) һалыу. □ Сгрести сено на ряды. Бесән кибә, ҡырларға ваҡыт. Ҡырлап сығыу.
ҠЫРЛАУ V и. анат. диал. ҡар. умыртҡа. Ҡырлау һөйәге. Ҡырлау бағанаһы. Муйын ҡырлауы.
ҠЫРЛАУЫҠ I (ҡырлауығы) (Р.: липучка; И.: adhesive tape; T.: hodangillerden bir bitki) и. бот. диал.
Тотош һабағы менән йәбешеп һырый торған ваҡ сәскәле үлән; һырлан. □ Липучка (лат. Lapulla). Ҡырлауык йәбешкән. Ҡейемде ҡырлауыҡтан таҙартыу.
ҠЫРЛАУЫҠ II (ҡырлауығы) и. анат. диал. ҡар. боғарлаҡ. Ҡырлауык шешеу.
ҠЫРЛУТ (Р.: авран; И.: hedgehyssop; Т.: hüdaverdiotu) и. бот.
Сираждар ғаиләһенә ҡараған аҡ йәки алһыу сәскәле, япрағы менән тамыры ағыулы һаҙ үләне. □ Авран (лат. Gratiola officinalis}. Ҡырлут тамыры. Ҡырлут сәскәһе.
ҠЫРЛЫ (Р: гранёный; И.: faceted; Т: façetalı) с.
Сит-сите мөйөшләнеп, ҡыр булып сығып торған. □ Гранёный, имеющий грани. Дурт ҡырлы. Ҡуп ҡырлы йөҙ. Өс ҡырлы мөйөш. Ҡырлы стаканға һалыу. ■ Ҡамил бригадирға нимә булғанын белергә өлгөрмәне, мөлдөрәп торған ҡырлы стакандар тағы өҫтәлгә килеп ултырҙы. Ә. Вәли. Мәсет стеналары һигеҙ ҡырлы призма итеп төҙөлгән, өҫтө ярым сфера менән ҡапланған. Интернет сел
тәренән. • һигеҙ ҡырлы булһаң да, бер һуҙ-ле бул. Мәҡәл.
ҠЫРЛЫ АРПА (Р.: ячмень двурядный; И.: kind of a barley; T.: arpa türü) и. бот.
Бөртөктәре башаҡта ике рәт булып урынлашҡан киң таралған уңдырышлы арпа төрө. □ Ячмень двурядный (лат. Hordeum distichori}. Ҡырлы арпа сәсеу. Ҡырлы арпаның уртаса уңышы.
ҠЫРЛЫ БҮРӘНӘ (Р: брус; И : bar, beam; T: kalas) и.
Дүрт ҡырлы итеп юнылған ағас; бурса. □ Брус. Ҡырлы бурәнәнән йорт һалыу. Ҡырлы бурәнә һатыу.
ҠЫРЛЫ КӨПШӘ и. бот. диал. ҡар. ҡырлы ҡурай. Ҡырлы көпшә уләне. Ҡырлы көпшә ҡырҡып алыу.
ҠЫРЛЫҠ I (ҡырлығы) (Р: торица; И.: spergula; T: tarla kişnişi) и.
1. бот. Ҡәнәфер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған ҡырланып торған өс ваҡ ҡара орлоҡло ҡый үләне. □ Торица, торичник (лат. Spergula}. М Ҡыу сыбыҡҡа таянғанға, ҡырлыҡ менән туйынғанға ҡыуаныс ҡунмаҫ тимәгеҙ. Ҡобайырҙан. • Ҡаныҡҡан ҡатын ҡырлыҡты ярма итә. Мәҡәл.
2. Игенде елгәргәндә төшкән ҡый. □ Остаток, отход при веянии зерна. ■ Аш алдында иләк аҫтынан һалдырылған ҡырлыҡ, мысай ҡатыш арыш ононан бешерелгән ҡара икмәк телемдәре беләу ҡайраҡ кеуек һуҙы-лып-һуҙылып яталар. Ғ. Дәүләтшин.
ҠЫРЛЫҠ II (ҡырлығы) (Р.: бабка; И.: kind of a stack of sheaves; T: dört demet yığını) и.
Баштарын уртаға, төйҙәләрен дүрт яҡ ситкә ҡуйып һалынған кәлтә өйөмө. □ Бабка (вид суслона из четырёх или шести снопов, ставящихся верхушкой друг к другу). Ҡырлыҡҡа һалыу. Ҡолтәләрҙе ҡырлыҡҡа ҡуйыу. Ҡырлыҡтан көлтәләрҙе ташыу. М [Бригадир — Хәнифә менән Сажиҙәгә:] Ҡөлтәләп һанау ғәҙелерәк булыр, һанауға йәтешерәк булһын өсөн, улайһа, һеҙ бәйләгән
769
Ҡ. Даян. [Тарпан] купме япа-яңғыҙ йөрөуҙән ҡаңғырыпмы икән, төрлө ҡош-ҡорттарҙан биҙрәпме, әллә тулләнер өсөнмө, нисектер инде, ҡырағай йылҡы көтөуен ҡырлай башлай. Ғ. Хөсәйенов.
3. диал. ҡар. яҡынлау 4. Мин хәҙер иллегә ҡырланым. Пенсия йәшенә ҡырлап барам.
ҠЫРЛАУ III и. ҡар. ҡырлас II. Ҡырлауға менеу. Ҡырлау буйлап атлау.
ҠЫРЛАУ IV (ҡырла-) (Р.: сгрести сено на ряды; И.: rake up hay; T.: kuru otu toplamak) ҡ. диал.
Бесәнде ҡыраға (I, 2) һалыу. □ Сгрести сено на ряды. Бесән кибә, ҡырларға ваҡыт. Ҡырлап сығыу.
ҠЫРЛАУ V и. анат. диал. ҡар. умыртҡа. Ҡырлау һөйәге. Ҡырлау бағанаһы. Муйын ҡырлауы.
ҠЫРЛАУЫҠ I (ҡырлауығы) (Р.: липучка; И.: adhesive tape; T.: hodangillerden bir bitki) и. бот. диал.
Тотош һабағы менән йәбешеп һырый торған ваҡ сәскәле үлән; һырлан. □ Липучка (лат. Lapulla). Ҡырлауык йәбешкән. Ҡейемде ҡырлауыҡтан таҙартыу.
ҠЫРЛАУЫҠ II (ҡырлауығы) и. анат. диал. ҡар. боғарлаҡ. Ҡырлауык шешеу.
ҠЫРЛУТ (Р.: авран; И.: hedgehyssop; Т.: hüdaverdiotu) и. бот.
Сираждар ғаиләһенә ҡараған аҡ йәки алһыу сәскәле, япрағы менән тамыры ағыулы һаҙ үләне. □ Авран (лат. Gratiola officinalis}. Ҡырлут тамыры. Ҡырлут сәскәһе.
ҠЫРЛЫ (Р: гранёный; И.: faceted; Т: façetalı) с.
Сит-сите мөйөшләнеп, ҡыр булып сығып торған. □ Гранёный, имеющий грани. Дурт ҡырлы. Ҡуп ҡырлы йөҙ. Өс ҡырлы мөйөш. Ҡырлы стаканға һалыу. ■ Ҡамил бригадирға нимә булғанын белергә өлгөрмәне, мөлдөрәп торған ҡырлы стакандар тағы өҫтәлгә килеп ултырҙы. Ә. Вәли. Мәсет стеналары һигеҙ ҡырлы призма итеп төҙөлгән, өҫтө ярым сфера менән ҡапланған. Интернет сел
тәренән. • һигеҙ ҡырлы булһаң да, бер һуҙ-ле бул. Мәҡәл.
ҠЫРЛЫ АРПА (Р.: ячмень двурядный; И.: kind of a barley; T.: arpa türü) и. бот.
Бөртөктәре башаҡта ике рәт булып урынлашҡан киң таралған уңдырышлы арпа төрө. □ Ячмень двурядный (лат. Hordeum distichori}. Ҡырлы арпа сәсеу. Ҡырлы арпаның уртаса уңышы.
ҠЫРЛЫ БҮРӘНӘ (Р: брус; И : bar, beam; T: kalas) и.
Дүрт ҡырлы итеп юнылған ағас; бурса. □ Брус. Ҡырлы бурәнәнән йорт һалыу. Ҡырлы бурәнә һатыу.
ҠЫРЛЫ КӨПШӘ и. бот. диал. ҡар. ҡырлы ҡурай. Ҡырлы көпшә уләне. Ҡырлы көпшә ҡырҡып алыу.
ҠЫРЛЫҠ I (ҡырлығы) (Р: торица; И.: spergula; T: tarla kişnişi) и.
1. бот. Ҡәнәфер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған ҡырланып торған өс ваҡ ҡара орлоҡло ҡый үләне. □ Торица, торичник (лат. Spergula}. М Ҡыу сыбыҡҡа таянғанға, ҡырлыҡ менән туйынғанға ҡыуаныс ҡунмаҫ тимәгеҙ. Ҡобайырҙан. • Ҡаныҡҡан ҡатын ҡырлыҡты ярма итә. Мәҡәл.
2. Игенде елгәргәндә төшкән ҡый. □ Остаток, отход при веянии зерна. ■ Аш алдында иләк аҫтынан һалдырылған ҡырлыҡ, мысай ҡатыш арыш ононан бешерелгән ҡара икмәк телемдәре беләу ҡайраҡ кеуек һуҙы-лып-һуҙылып яталар. Ғ. Дәүләтшин.
ҠЫРЛЫҠ II (ҡырлығы) (Р.: бабка; И.: kind of a stack of sheaves; T: dört demet yığını) и.
Баштарын уртаға, төйҙәләрен дүрт яҡ ситкә ҡуйып һалынған кәлтә өйөмө. □ Бабка (вид суслона из четырёх или шести снопов, ставящихся верхушкой друг к другу). Ҡырлыҡҡа һалыу. Ҡолтәләрҙе ҡырлыҡҡа ҡуйыу. Ҡырлыҡтан көлтәләрҙе ташыу. М [Бригадир — Хәнифә менән Сажиҙәгә:] Ҡөлтәләп һанау ғәҙелерәк булыр, һанауға йәтешерәк булһын өсөн, улайһа, һеҙ бәйләгән
769