Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 781 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠЫРШ
ностей. Мал-тыуар иҫәнлегенә ҡыртыш ҡырҡыу.
ҠЫРТЫШЛАНЫУ I (ҡыртышлан-) (Р.: образоваться (о корке}, И.: form a crust; T.: kabuklanmak) ҡ.
Ҡыртышҡа, ҡатлауға әйләнеү. □ Образоваться (о корке). Баҫыуҙарҙы ҡыртышланыуҙан һаҡларға кәрәк.
ҠЫРТЫШЛАНЫУ II (ҡыртышлан-) (Р.: упрямиться; И.: be obstinate; T.: inat etmek) ҡ. диал.
Ныҡымышланыу, киреләнеү. □ Упрямиться, артачиться. Бала ҡыртышланып тора. Ҡыртышланмай ғына эшлә.
ҠЫРТЫШЛАУ (ҡыртышла-) (Р: снимать верхний слой чего-л:, И.: take off hard top layer; T.: üst katmanı almak) ҡ.
Нимәнеңдер өҫкө йоҡа ҡатлауын, ҡыртышын алыу; әрсеү. □ Снимать верхний слой чего-л. Сиҙәмде ҡыртышлау. Я Ер ҡыртышлап, машиналар ен кеуек ашығалар. Донъя ҡыуыусы әҙәмдәр «йәннәткә» ташыналар. X. Назар. [Аҙнаҡай:] Ул завод тигәндәре көйә кеуек бит, урман-тауҙарҙы ҡыртышлап килә. Ғ. Хөсәйенов.
ҠЫРТЫШЛЫ (Р: дернистый; И.: turfy; T.: çimenli) с.
Кәҫе булған, кәҫле. □ Дернистый. Ҡыртышлы тупраҡ.
ҠЫРТЫШ ТАҠТА (Р: горбыль; И.: slab; T.: kapak (tahtası) и. диал.
Бүрәнә ярғанда ҡалған таҡта; гәрбил. □ Горбыль (доски). Ҡыртыш таҡталарҙы өйөп ҡуйыу. Ҡыртыш таҡта һатып алыу.
ҠЫР ТӘКӘҺЕ и. зоол. диал. ҡар. һаралйын. Ҡыр тәкәһен аулау.
ҠЫРУҠЛАУ (ҡыруҡла-) (Р: огородить; И.: fence (off); T: çevirmek) ҡ. диал.
Кәртәләү, ҡоймалау. □ Огородить. Баҡсаны ҡыруҡлау.
ҠЫР ҮГЕҘЕ (Р: зубр; И.: wisent; Т.: Аи-rupa bizonu) и. зоол.
Бизондар ғаиләһенә ҡараған үгеҙ төрө; думбай. □ Зубр (лат. Bison bonasus). ■ Ҡыр
угеҙе — Европаның иң ҙур һөтимәр хайуаны. Интернет селтәренән.
ҠЫРХ-ҠЫРХ оҡш. ҡар. ҡых-ҡых 1. Ҡырх-ҡырх йуткереу. Я [Карт ] ҡырх-ҡырх килеп, кире урынына ултырырға мәжбур булды. И. Насыри.
ҠЫРХУЖАЛЫҠ (ҡырхужалығы) и. диал. ҡар. баҫыусылыҡ. Ҡырхужалыкта алға киткән ойошмалар. Кырхужалыҡ бригадаһы.
ҠЫРҺЫҒЫУ (ҡырһыҡ-) (Р: пугаться;
И.: be frightened (by); T.: korkmak) ҡ.
1. Ҡурҡыу, өркөү. □ Пугаться, шарахаться. Яр ситендә шаулаһаң, балыҡ ҡырһыға.
2. Үрсемәү, ишәймәү (мал-тыуарға ҡарата). □ Не плодиться (о скотине). Ҡуршегә быҙау биргәйнем, һыйырым ҡырһыҡты ла ҡуйҙы. Я Ҡаҙ бәпкәләре ҡырһыға шул, куҙ тейһә, уҫмәй, уңмай. М. Ҡулаев.
ҠЫР ҺЫЙЫРЫ и. зоол. диал. ҡар. мышы I. Ҡыр һыйырының мөгөҙө тарбағай була.
ҠЫРҺЫҠ (ҡырһығы) (Р: сглаз; И.: hex; jinx; T.: nazar) и.
Ҡарғыш, ҡаты күҙ, кейәнең ҡазалы тәьҫире. □ Сглаз. Быҙауҙар ҡырһыҡтан улеп бөткән.
ҠЫРҺЫҠТЫРЫУ (ҡырһыҡтыр-) (Р: сглазить; И.: put an evil eye (on)’, T.: nazar değmek) ҡ.
1. Күҙ тейҙереп йәки башҡа сәбәптән уңышһыҙлыҡҡа дусар итеү. □ Сглазить. Баланы ҡырһыҡтырыу. Малды ҡырһыҡтырыу.
2. Ҡурҡытыу, ҡурҡытып ҡасырыу. □ Напугать, вспугнуть. Я [Ҡыҙҙар: ] Олатай, һи -нең балыҡтарыңды ҡырһыҡтырмаһаҡ, ошонан һыу алайыҡ тигәйнек. Һ. Дәүләтшина.
ҠЫРШ (Р: вжик!; И.: swish!; T.: kesme sesi) оҡш.
Ҡамышты, үләнде һәм шундайыраҡ бүтән нәмәне өҙә ҡырҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Вжик! (подражание звуку
781
ностей. Мал-тыуар иҫәнлегенә ҡыртыш ҡырҡыу.
ҠЫРТЫШЛАНЫУ I (ҡыртышлан-) (Р.: образоваться (о корке}, И.: form a crust; T.: kabuklanmak) ҡ.
Ҡыртышҡа, ҡатлауға әйләнеү. □ Образоваться (о корке). Баҫыуҙарҙы ҡыртышланыуҙан һаҡларға кәрәк.
ҠЫРТЫШЛАНЫУ II (ҡыртышлан-) (Р.: упрямиться; И.: be obstinate; T.: inat etmek) ҡ. диал.
Ныҡымышланыу, киреләнеү. □ Упрямиться, артачиться. Бала ҡыртышланып тора. Ҡыртышланмай ғына эшлә.
ҠЫРТЫШЛАУ (ҡыртышла-) (Р: снимать верхний слой чего-л:, И.: take off hard top layer; T.: üst katmanı almak) ҡ.
Нимәнеңдер өҫкө йоҡа ҡатлауын, ҡыртышын алыу; әрсеү. □ Снимать верхний слой чего-л. Сиҙәмде ҡыртышлау. Я Ер ҡыртышлап, машиналар ен кеуек ашығалар. Донъя ҡыуыусы әҙәмдәр «йәннәткә» ташыналар. X. Назар. [Аҙнаҡай:] Ул завод тигәндәре көйә кеуек бит, урман-тауҙарҙы ҡыртышлап килә. Ғ. Хөсәйенов.
ҠЫРТЫШЛЫ (Р: дернистый; И.: turfy; T.: çimenli) с.
Кәҫе булған, кәҫле. □ Дернистый. Ҡыртышлы тупраҡ.
ҠЫРТЫШ ТАҠТА (Р: горбыль; И.: slab; T.: kapak (tahtası) и. диал.
Бүрәнә ярғанда ҡалған таҡта; гәрбил. □ Горбыль (доски). Ҡыртыш таҡталарҙы өйөп ҡуйыу. Ҡыртыш таҡта һатып алыу.
ҠЫР ТӘКӘҺЕ и. зоол. диал. ҡар. һаралйын. Ҡыр тәкәһен аулау.
ҠЫРУҠЛАУ (ҡыруҡла-) (Р: огородить; И.: fence (off); T: çevirmek) ҡ. диал.
Кәртәләү, ҡоймалау. □ Огородить. Баҡсаны ҡыруҡлау.
ҠЫР ҮГЕҘЕ (Р: зубр; И.: wisent; Т.: Аи-rupa bizonu) и. зоол.
Бизондар ғаиләһенә ҡараған үгеҙ төрө; думбай. □ Зубр (лат. Bison bonasus). ■ Ҡыр
угеҙе — Европаның иң ҙур һөтимәр хайуаны. Интернет селтәренән.
ҠЫРХ-ҠЫРХ оҡш. ҡар. ҡых-ҡых 1. Ҡырх-ҡырх йуткереу. Я [Карт ] ҡырх-ҡырх килеп, кире урынына ултырырға мәжбур булды. И. Насыри.
ҠЫРХУЖАЛЫҠ (ҡырхужалығы) и. диал. ҡар. баҫыусылыҡ. Ҡырхужалыкта алға киткән ойошмалар. Кырхужалыҡ бригадаһы.
ҠЫРҺЫҒЫУ (ҡырһыҡ-) (Р: пугаться;
И.: be frightened (by); T.: korkmak) ҡ.
1. Ҡурҡыу, өркөү. □ Пугаться, шарахаться. Яр ситендә шаулаһаң, балыҡ ҡырһыға.
2. Үрсемәү, ишәймәү (мал-тыуарға ҡарата). □ Не плодиться (о скотине). Ҡуршегә быҙау биргәйнем, һыйырым ҡырһыҡты ла ҡуйҙы. Я Ҡаҙ бәпкәләре ҡырһыға шул, куҙ тейһә, уҫмәй, уңмай. М. Ҡулаев.
ҠЫР ҺЫЙЫРЫ и. зоол. диал. ҡар. мышы I. Ҡыр һыйырының мөгөҙө тарбағай була.
ҠЫРҺЫҠ (ҡырһығы) (Р: сглаз; И.: hex; jinx; T.: nazar) и.
Ҡарғыш, ҡаты күҙ, кейәнең ҡазалы тәьҫире. □ Сглаз. Быҙауҙар ҡырһыҡтан улеп бөткән.
ҠЫРҺЫҠТЫРЫУ (ҡырһыҡтыр-) (Р: сглазить; И.: put an evil eye (on)’, T.: nazar değmek) ҡ.
1. Күҙ тейҙереп йәки башҡа сәбәптән уңышһыҙлыҡҡа дусар итеү. □ Сглазить. Баланы ҡырһыҡтырыу. Малды ҡырһыҡтырыу.
2. Ҡурҡытыу, ҡурҡытып ҡасырыу. □ Напугать, вспугнуть. Я [Ҡыҙҙар: ] Олатай, һи -нең балыҡтарыңды ҡырһыҡтырмаһаҡ, ошонан һыу алайыҡ тигәйнек. Һ. Дәүләтшина.
ҠЫРШ (Р: вжик!; И.: swish!; T.: kesme sesi) оҡш.
Ҡамышты, үләнде һәм шундайыраҡ бүтән нәмәне өҙә ҡырҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Вжик! (подражание звуку
781