Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 158 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МАЙ
йөрөй. Майына сыҙамау түҙмәү, шашыныу, ҡотороу. □ соотв. С жиру беситься. ■ Һәүектәрҙе, майына сыҙамай һыуҙағы балыҡ шикелле уйнаҡлап йөрөгән тыу бейәләрҙе ҡороҡлап тотоп була. Ж. Кейекбаев. Байбисәгә ни булғанын ул [Алтынбай] һаман аңлап етә алмай яфаланды, майына сыҙамай ҡотороп йөрөгән был бисәгә күңелендә нәфрәт тойғоһо ла яралған кеүек булды, ғәрлек тә, ҡәнәғәтлек тә бергә буталды. 3. Ураҡсин. Майын имеү кеше иҫәбенә йәшәү, байығыу. □ Разбогатеть, наживаться за счёт кого-л.; тянуть жилы из кого-л. Күрше майын имеп йәшәй. Майы төртөү ҡар. майына сыҙамау. Май эсендәге бөйөр һымаҡ ҡытлыҡ, ҡыйынлыҡ кисермәй; етеш, рәхәт. □ соотв. Кататься как сыр в масле. Май эсендәге бөйөр һымаҡ йәшәү. Утҡа май һипкән һымаҡ кешене ҡыҙҙырып, ярһытып ебәреү. □ Вывести из себя. ■ Заман Туға-нов янынан утҡа май һипкән һымаҡ дөрләп ҡабынып сыҡты һәм шунда уҡ обком вәкилен эҙләп китте. Ә. Вәли.
МАЙ II [рус. < лат. zntfjws] (Р.: май; И.: May; T.: Mayıs) и.
Календарҙа йылдың бишенсе айы. □ Май (пятый месяц года). / Майский. Май иртәһе. Май ямғыры. Май миндеге. ■ Май айында күрше ауылда, ҡапыл ҡаты ауырып китеп, яҡындарын ҡара ҡайғыға һалып, Рәсимә исемле йәш ҡатын вафат булды. «Башҡортостанҡыҙы», № 3,2005. Ҡыҫҡаһы, беҙҙең ата-бабалар диненең иҫкергән ҡанундарынан ҡотолоп, яңы ҡағиҙәләр билдәләүгә йүнәлтелгән һөйләшеүҙәребеҙ май һәм июнь айҙарында ике ай дауам итте. Ә.-З. Вәлиди. [Сейә] апрель-май айҙарында аҡ сәскә ата, емеше июнь-июлдә өлгөрә. «Башҡортостан ҡыҙы», № 7, 2005.
МАЙАҒАС (Р: иссоп лекарственный; И.: hyssop; T: zufa otu) и. бот.
Төньяҡ Америкала, Төньяҡ Африкала, Көнбайыш Азия һәм Көньяҡ Европа-ла, Рәсәйҙең Европа өлөшөндә һәм Дағстан территорияһында таралған күп йыллыҡ ярым ҡыуаҡ. □ Иссоп лекар
ственный (лат. Hyssopus officinalis). Майа-ғас сәскәһе. Майағас балы. Майағас сәтләүеге. ■ Майағастың сәскәһенән йыйылған бал иң файҙалы балдарҙың бер төрө һанала. Интернет селтәренән.
МАЙАЙ (Р: июль; И.: July; T: Temmuz) и. иҫк.
Йылдың етенсе айының исеме; июль.
□ Июль. Майай етте. Майайҙа бесән өлгөрә. Майай — бар үләндәрҙең дә һутлы мәле. ■ Майай — ҡышҡылыҡҡа май бешеп ҡалыу мәле. Картотека фондынан.
МАЙ АЙЫРҒЫС (Р: маслоотделитель; И.: butter separator; dividing box; T: yağ ayırıcı) и. тех.
1. Техник майҙы ҡыҫылған газ һәм һыу парынан айырыусы двигатель ҡулайламаһы.
□ Маслоотделитель (устройство двигателя для отделения смазочного масла от сжатого газа или отработанного водяного пара). Поршенле компрессорҙың май айырғысы. Лабиринтлы май айырғыс. Цикллы май айырғыс. ■ Май айырғыс яғыулыҡ янған двигателгә һыу парҙарын ебәрмәй һәм шуның менән ҡором барлыҡҡа килеү процесын кәметә. Картотека фондынан.
2. Ныҡ майлы ҡаймаҡтарҙың майын айырыусы сепаратор. □ Маслоотделитель (сепаратор для высокожирных сливок). Ҡаймаҡты май айырғыс аша үткәреү. Май айырғыс эшләү цехы.
М АЙ АҠСА (Р: денежные дары жениха снохе-своднице; И.: fiance’s money gift for the daughter-in-law’s match-maker; T: düğünde güveyin yengelere veren parası) и. этн.
Кейәүҙең ҡыҙ янына тәүге килгәндә май ҡаптырған еңгәгә бүләк итеп биргән аҡсаһы. □ Денежные дары, преподнесённые женихом снохе-своднице при первом посещении невесты. Майаҡса таратыу. Майаҡса алыу.
М АЙ АШ (Р: баурсак; И.: Bashkir national pastry, titbits cooked in oil; T: baursak) и. кул. диал. ҡар. бауырһаҡ.
Йомортҡаға баҫып, йоморсаҡлап майҙа бешерелгән сәй ризығы. □ Баурсак (сва-
158
йөрөй. Майына сыҙамау түҙмәү, шашыныу, ҡотороу. □ соотв. С жиру беситься. ■ Һәүектәрҙе, майына сыҙамай һыуҙағы балыҡ шикелле уйнаҡлап йөрөгән тыу бейәләрҙе ҡороҡлап тотоп була. Ж. Кейекбаев. Байбисәгә ни булғанын ул [Алтынбай] һаман аңлап етә алмай яфаланды, майына сыҙамай ҡотороп йөрөгән был бисәгә күңелендә нәфрәт тойғоһо ла яралған кеүек булды, ғәрлек тә, ҡәнәғәтлек тә бергә буталды. 3. Ураҡсин. Майын имеү кеше иҫәбенә йәшәү, байығыу. □ Разбогатеть, наживаться за счёт кого-л.; тянуть жилы из кого-л. Күрше майын имеп йәшәй. Майы төртөү ҡар. майына сыҙамау. Май эсендәге бөйөр һымаҡ ҡытлыҡ, ҡыйынлыҡ кисермәй; етеш, рәхәт. □ соотв. Кататься как сыр в масле. Май эсендәге бөйөр һымаҡ йәшәү. Утҡа май һипкән һымаҡ кешене ҡыҙҙырып, ярһытып ебәреү. □ Вывести из себя. ■ Заман Туға-нов янынан утҡа май һипкән һымаҡ дөрләп ҡабынып сыҡты һәм шунда уҡ обком вәкилен эҙләп китте. Ә. Вәли.
МАЙ II [рус. < лат. zntfjws] (Р.: май; И.: May; T.: Mayıs) и.
Календарҙа йылдың бишенсе айы. □ Май (пятый месяц года). / Майский. Май иртәһе. Май ямғыры. Май миндеге. ■ Май айында күрше ауылда, ҡапыл ҡаты ауырып китеп, яҡындарын ҡара ҡайғыға һалып, Рәсимә исемле йәш ҡатын вафат булды. «Башҡортостанҡыҙы», № 3,2005. Ҡыҫҡаһы, беҙҙең ата-бабалар диненең иҫкергән ҡанундарынан ҡотолоп, яңы ҡағиҙәләр билдәләүгә йүнәлтелгән һөйләшеүҙәребеҙ май һәм июнь айҙарында ике ай дауам итте. Ә.-З. Вәлиди. [Сейә] апрель-май айҙарында аҡ сәскә ата, емеше июнь-июлдә өлгөрә. «Башҡортостан ҡыҙы», № 7, 2005.
МАЙАҒАС (Р: иссоп лекарственный; И.: hyssop; T: zufa otu) и. бот.
Төньяҡ Америкала, Төньяҡ Африкала, Көнбайыш Азия һәм Көньяҡ Европа-ла, Рәсәйҙең Европа өлөшөндә һәм Дағстан территорияһында таралған күп йыллыҡ ярым ҡыуаҡ. □ Иссоп лекар
ственный (лат. Hyssopus officinalis). Майа-ғас сәскәһе. Майағас балы. Майағас сәтләүеге. ■ Майағастың сәскәһенән йыйылған бал иң файҙалы балдарҙың бер төрө һанала. Интернет селтәренән.
МАЙАЙ (Р: июль; И.: July; T: Temmuz) и. иҫк.
Йылдың етенсе айының исеме; июль.
□ Июль. Майай етте. Майайҙа бесән өлгөрә. Майай — бар үләндәрҙең дә һутлы мәле. ■ Майай — ҡышҡылыҡҡа май бешеп ҡалыу мәле. Картотека фондынан.
МАЙ АЙЫРҒЫС (Р: маслоотделитель; И.: butter separator; dividing box; T: yağ ayırıcı) и. тех.
1. Техник майҙы ҡыҫылған газ һәм һыу парынан айырыусы двигатель ҡулайламаһы.
□ Маслоотделитель (устройство двигателя для отделения смазочного масла от сжатого газа или отработанного водяного пара). Поршенле компрессорҙың май айырғысы. Лабиринтлы май айырғыс. Цикллы май айырғыс. ■ Май айырғыс яғыулыҡ янған двигателгә һыу парҙарын ебәрмәй һәм шуның менән ҡором барлыҡҡа килеү процесын кәметә. Картотека фондынан.
2. Ныҡ майлы ҡаймаҡтарҙың майын айырыусы сепаратор. □ Маслоотделитель (сепаратор для высокожирных сливок). Ҡаймаҡты май айырғыс аша үткәреү. Май айырғыс эшләү цехы.
М АЙ АҠСА (Р: денежные дары жениха снохе-своднице; И.: fiance’s money gift for the daughter-in-law’s match-maker; T: düğünde güveyin yengelere veren parası) и. этн.
Кейәүҙең ҡыҙ янына тәүге килгәндә май ҡаптырған еңгәгә бүләк итеп биргән аҡсаһы. □ Денежные дары, преподнесённые женихом снохе-своднице при первом посещении невесты. Майаҡса таратыу. Майаҡса алыу.
М АЙ АШ (Р: баурсак; И.: Bashkir national pastry, titbits cooked in oil; T: baursak) и. кул. диал. ҡар. бауырһаҡ.
Йомортҡаға баҫып, йоморсаҡлап майҙа бешерелгән сәй ризығы. □ Баурсак (сва-
158