Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 248 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МЕЙЕ
Мезонины булған. □ Мезонинный, с мезонином. Мезонинлы йорт. Мезонинлы һарай.
МЕЙЕ (Р.: мозг; И.: brain; T.: beyin) и.
1. анат. Кеше һәм хайуандарҙа баш ҡыуышында һәм умыртҡа буйында урынлашып, буҙ төҫтәге нервы күҙәнәктәре һәм аҡ төҫтәге нервы туҡымалары тупланмаһынан торған нервы системаһының үҙәк бүлеге.
□ Мозг. / Мозговой. Алғы мейе. Аралыҡ мейе. Баш мейеһе. Ҙур мейе. Кесе мейе. Урта мейе. Арҡа мейеһе. Мейе олоно. ■ Мейенең талаптары үҙенсәлекле — ул майға мохтаж. Интернет селтәренән. Сәтләүектәге фосфор һәм магнийҙың мейе күҙәнәктәренең эшмәкәрлегенә ыңғай тәьҫире көслө булһа, ундағы калий, тимер, көкөрт, цинк һәм баҡыр ҡан тамырҙарын, йөрәкте, нервы системаһын һаҡлай. «Башҡортостан ҡыҙы», № 7, 2005. Көсөргәнештән мейе ҡабара башлай. Һөҙөмтәлә унда шеш барлыҡҡа килә. «Йәшлек», 6 апрель 2012.
2. күсм. Аҡыл, аң. □ Ум, умственные способности; сознание. Мейе сыуалыу. Мейе томаланыу. Мейеһе юҡ. ■ Кеше мейеһенең иң яҡшы компьютерҙарҙан да йөҙ тапҡырға комилыраҡ булыуы иҫбатланған. Интернет селтәренән.
♦ Мейегә һеңеп ҡалыу иҫтә, хәтерҙә ҡалыу. □ Врезаться в память. М Бала саҡтың иң бәхетле мәлдәре генә мейегә һеңеп ҡала. Картотека фондынан. Мейе күсереү {йәки сәсрәтеү) кешенең башына һуғыу (асыуланып һөйләгәндә әйтелә).
□ Сильно ударить кого-л., стукнуть. Кә-рәк-кәрәкмәгәнгә ҡыҫылып йөрөһәң, мейеңде сәсрәтермен. Мейене ашау кешегә тынғылыҡ бирмәү. □ Не давать покоя. ■ [Фаилдың атаһы — әсәһенә:] Күрмәйһеңме: малайың ҡалай һыҙланып ята, ә һин, алама бисәләрҙән дә былайыраҡ, телеңә хужа булмай, мейемде ашайһың. Р. Әхмәтов. Мейене һыу алыу иҫһеҙләнеп, аҡыл юйылыу. □ Стать безмозглым, неспособным мыслить. Уйла! Мейеңде һыу алдымы әллә? Мейе серетеү 1) ҡаңғыртыу; баш ватыу. □ Ломать голову. ■ [Шәүәли:]
Куйсы, атай, шайтан һабағы менән мейемде серетмә. Б. Бикбай; 2) кәрәкмәгән нәмә менән бимазалау. □ Морочить голову, пудрить мозги. Мейе серетеп йөрөү. Мейе сыуалыу фекер асыҡлығы юйылыу, зиһен таралыу. □ Становиться забывчивым, рассеянным. Был ваҡиғанан һуң кемде тыңларға ла белмәй мейе сыуалып бөттө, һыу мейе 1) тиҙ онотоусан, хәтерһеҙ. □ Забывчивый, беспамятный. Һыу мейегә әйләнеү; 2) тиҙ генә аңлай алмай торған; миңрәү. □ Безмозглый, глупый, бестолковый. Һыу мейе кеүек йөрөү.
МЕЙЕ АСТЫРЫУ (Р: магический способ лечения опухоли мозга; И.: magic way to cure brain tumours; T.: büyü ile tedavi etme usulü) и. этн.
Мейе шешен имләп дауалау ысулы.
□ Магический способ лечения опухоли мозга, доел. Открывание мозга. ■ Ете мулла ете көн ятып өшкөрҙө Хәйрулланы мейе астырыу өсөн. Бер төртөк булған мейеһендә. Шуны өшкөрөп бөтөрҙөләр. Башҡорт мифологияһынан.
МЕЙЕ АУЫУ (Р.: смещение мозга; И.: displacement of brain; T: beyin sarsıntısı) и.
Мейенең урынынан ҡуҙғалыуы, күсеүе.
□ Смещение мозга. Мейе ауыуҙың ҡурҡыныс эҙемтәләре булыуы мөмкин.
МЕЙЕ КҮСЕҮ и. миф. ҡар. мейе ауыу.
■ Баш ауыртһа, мейе күскән, тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
МЕЙЕ ҠАҒЫУ (Р: знахарский способ лечения при сотрясении мозга; И.: sort of а magical healing; T.: beyin sarsıntısını tedavi etme usulü) и. этн.
Мейе төшкәндә, күскәндә, урынына ултыртыу өсөн имләү ысулы (баш тирәләп бау тарталар ҙа маңлай, елкә, ике сикә тәңгәлен билдәләйҙәр, шунан һуң бауҙы урталай бөкләп ҡарайҙар. Куйған тамға ҡайһы яҡҡа ҡыйышыраҡ булһа, шул яҡты ҡул менән ипләп кенә ҡағалар). □ Знахарский способ лечения при сотрясении мозга. Учалы яҡтарында мейе ҡағыу йолаһы киң таралған. ■ Элек Оло Үтәш ауылында
248
Мезонины булған. □ Мезонинный, с мезонином. Мезонинлы йорт. Мезонинлы һарай.
МЕЙЕ (Р.: мозг; И.: brain; T.: beyin) и.
1. анат. Кеше һәм хайуандарҙа баш ҡыуышында һәм умыртҡа буйында урынлашып, буҙ төҫтәге нервы күҙәнәктәре һәм аҡ төҫтәге нервы туҡымалары тупланмаһынан торған нервы системаһының үҙәк бүлеге.
□ Мозг. / Мозговой. Алғы мейе. Аралыҡ мейе. Баш мейеһе. Ҙур мейе. Кесе мейе. Урта мейе. Арҡа мейеһе. Мейе олоно. ■ Мейенең талаптары үҙенсәлекле — ул майға мохтаж. Интернет селтәренән. Сәтләүектәге фосфор һәм магнийҙың мейе күҙәнәктәренең эшмәкәрлегенә ыңғай тәьҫире көслө булһа, ундағы калий, тимер, көкөрт, цинк һәм баҡыр ҡан тамырҙарын, йөрәкте, нервы системаһын һаҡлай. «Башҡортостан ҡыҙы», № 7, 2005. Көсөргәнештән мейе ҡабара башлай. Һөҙөмтәлә унда шеш барлыҡҡа килә. «Йәшлек», 6 апрель 2012.
2. күсм. Аҡыл, аң. □ Ум, умственные способности; сознание. Мейе сыуалыу. Мейе томаланыу. Мейеһе юҡ. ■ Кеше мейеһенең иң яҡшы компьютерҙарҙан да йөҙ тапҡырға комилыраҡ булыуы иҫбатланған. Интернет селтәренән.
♦ Мейегә һеңеп ҡалыу иҫтә, хәтерҙә ҡалыу. □ Врезаться в память. М Бала саҡтың иң бәхетле мәлдәре генә мейегә һеңеп ҡала. Картотека фондынан. Мейе күсереү {йәки сәсрәтеү) кешенең башына һуғыу (асыуланып һөйләгәндә әйтелә).
□ Сильно ударить кого-л., стукнуть. Кә-рәк-кәрәкмәгәнгә ҡыҫылып йөрөһәң, мейеңде сәсрәтермен. Мейене ашау кешегә тынғылыҡ бирмәү. □ Не давать покоя. ■ [Фаилдың атаһы — әсәһенә:] Күрмәйһеңме: малайың ҡалай һыҙланып ята, ә һин, алама бисәләрҙән дә былайыраҡ, телеңә хужа булмай, мейемде ашайһың. Р. Әхмәтов. Мейене һыу алыу иҫһеҙләнеп, аҡыл юйылыу. □ Стать безмозглым, неспособным мыслить. Уйла! Мейеңде һыу алдымы әллә? Мейе серетеү 1) ҡаңғыртыу; баш ватыу. □ Ломать голову. ■ [Шәүәли:]
Куйсы, атай, шайтан һабағы менән мейемде серетмә. Б. Бикбай; 2) кәрәкмәгән нәмә менән бимазалау. □ Морочить голову, пудрить мозги. Мейе серетеп йөрөү. Мейе сыуалыу фекер асыҡлығы юйылыу, зиһен таралыу. □ Становиться забывчивым, рассеянным. Был ваҡиғанан һуң кемде тыңларға ла белмәй мейе сыуалып бөттө, һыу мейе 1) тиҙ онотоусан, хәтерһеҙ. □ Забывчивый, беспамятный. Һыу мейегә әйләнеү; 2) тиҙ генә аңлай алмай торған; миңрәү. □ Безмозглый, глупый, бестолковый. Һыу мейе кеүек йөрөү.
МЕЙЕ АСТЫРЫУ (Р: магический способ лечения опухоли мозга; И.: magic way to cure brain tumours; T.: büyü ile tedavi etme usulü) и. этн.
Мейе шешен имләп дауалау ысулы.
□ Магический способ лечения опухоли мозга, доел. Открывание мозга. ■ Ете мулла ете көн ятып өшкөрҙө Хәйрулланы мейе астырыу өсөн. Бер төртөк булған мейеһендә. Шуны өшкөрөп бөтөрҙөләр. Башҡорт мифологияһынан.
МЕЙЕ АУЫУ (Р.: смещение мозга; И.: displacement of brain; T: beyin sarsıntısı) и.
Мейенең урынынан ҡуҙғалыуы, күсеүе.
□ Смещение мозга. Мейе ауыуҙың ҡурҡыныс эҙемтәләре булыуы мөмкин.
МЕЙЕ КҮСЕҮ и. миф. ҡар. мейе ауыу.
■ Баш ауыртһа, мейе күскән, тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
МЕЙЕ ҠАҒЫУ (Р: знахарский способ лечения при сотрясении мозга; И.: sort of а magical healing; T.: beyin sarsıntısını tedavi etme usulü) и. этн.
Мейе төшкәндә, күскәндә, урынына ултыртыу өсөн имләү ысулы (баш тирәләп бау тарталар ҙа маңлай, елкә, ике сикә тәңгәлен билдәләйҙәр, шунан һуң бауҙы урталай бөкләп ҡарайҙар. Куйған тамға ҡайһы яҡҡа ҡыйышыраҡ булһа, шул яҡты ҡул менән ипләп кенә ҡағалар). □ Знахарский способ лечения при сотрясении мозга. Учалы яҡтарында мейе ҡағыу йолаһы киң таралған. ■ Элек Оло Үтәш ауылында
248