Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 249 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МЕЙЕС БУЛЫУ
Зөләйха әбей мейе ҡағыу ысулын яҡшы белә торғайны. Экспедиция материалдарынан.
МЕЙЕ ҠАҒЫУСЫ (Р.: знахарь, который лечит сотрясение мозга; И.: healer curing brain concussion; T.: beyin sarsıntısını tedavi eden üfürükçü) и. этн.
Баш ауыртҡанда йә мейе һелкенгәндә мейене имләүсе. □ Знахарь, который лечит сотрясение мозга. ■ Мейе ҡағыусы бер ҡулы менән башты елкә яғынан, икенсе ҡулы менән маңлайынан тотоп, бер нисә тапҡыр иҙәнгә һуға. Әгәр һуҡҡанда яңғырауыҡлы тауыш сыҡһа, мейе күскән һанала, бындай тауыш булмаһа, мейе дөрөҫ ултыра. «Башҡорттарҙың им-том китабы»нан.
МЕЙЕ ҠАП (ҡабы) и. анат. диал. ҡар. мейе ҡумтаһы. Мейе ҡабы бәрелгән. Мейе ҡабы сатнаған.
МЕЙЕ ҠУҘҒАЛЫУ и. миф. ҡар. мейе ауыу. ■ Баш ауыртһа, «мейе ҡуҙғалған», тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
МЕЙЕ ҠУМТАҺЫ (Р.: череп; И.: cranium; T.: kafatası) и. анат.
Баштың мейе ятҡан эске ҡыуышлығы. □ Череп. Мейе ҡумтаһы имгәнеү. Мейе ҡумтаһын рентген ярҙамында тикшереү. Мейе ҡумтаһын тикшереү һөҙөмтәләре.
МЕЙЕ ОЛОНО (Р: ствол мозга; И.: brainstem; T.: beyinsapi) и. анат.
Артҡы, оҙонса һәм урта баш мейеһе бүлектәренән торған мейе өлөшө. □ Ствол мозга (часть головного мозга, расположенная между спинным мозгом и большими полушариями, в состав которой входят продолговатый мозг, мост, средний и промежуточный мозг). ■ Кесе мейе йәҙрә юлы сатыр йәҙрәһенән башланып, өҫкө кесе мейе тәпәйен урап үтеп, мейе олононоң вестибуляр һәм рети-куляр формациялары йәҙрәләрендә тамамлана. «Медицина терминдарының русса-башҡортса аңлатмалы һүҙлеге»нән.
МЕЙЕС [рус. печь\ (Р: печь; И.: stove; oven; T.: soba) и.
1. Өй йылытыу, бешеренеү өсөн кирбес йәки тимерҙән яһалған ҡоролма. □ Печь. / Печной. Йомро мейес. Сатлыҡ мейес. Икмәк
мейесе. Мейес алды. Мейес арты. Мейес башы. Мейес ҡаҙнаһы. Мейес ҡапҡасы. Мейес ҡашағаһы. Мейес соҡалтаһы. Мейес һикәлтәһе. Мейес сығарыу. Мейес яғыу. Мейес томалау. Оло мейес. ■ Фашистар сығып киткәс, ҡыҙ, мейескә башын терәп, илай ҙа илай. «Башҡортостан ҡыҙы», № 7, 2005. • Бер ағас мейестә лә янмаҫ, ике ағас яланда ла һүнмәҫ. Әйтем. Мейес башында ятып, ҡалас бешмәҫ. Әйтем. Батыр «илем» тип, утҡа ингәндә, ҡурҡаҡ «билем» тип, мейескә инер. Әйтем.
2. Ҡыҙҙырып, төрлө материалдар эшкәртә торған ҡоролма. □ Печь. Домна мейесе. Кирбес мейесе. Мартен мейесе. Эзбиз мейесе. ■ Мартен мейестәрендә тимер иретмәһен артыҡ көкөрт һәм фосфорҙан таҙарталар. Интернет селтәренән.
3. миф. Башҡорт мифологияһында мейес — ҡара, яман көстәрҙе ҡыуыусы һәм именлек һаҡлаусы. □ Печь (в башкирской мифологии имеет отгонную и оберегатель-ную силу, символ благополучия). Н Ҡәйнә йортона кергәс, килен иң тәүҙә мейес эргәһенә килеп, ҡулын мейескә һала. Башҡорт мифологияһынан. Бала бик илаһа, үтә лә хәлһеҙ, зәғиф булһа, уның башын йылы, яңы ғына икмәк сыҡҡан мейес ауыҙына тығып, мөрйәнән ҡысҡыртыу ғәҙәте лә халыҡта киң таралған булған. Башҡорт мифологияһынан. «Һыйырҡайым ҡыҫыр ҡалмаһын, атҡайым ҡолон һалмаһын, икмәктәрем уңһын», — тип әпәйҙе бешереп алғас, мейескә утын ташлап ҡуйырға. Экспедиция материалдарынан.
МЕЙЕС АЛҠЫМЫ и. диал. ҡар. мейес тамағы. Мейес алҡымына тулған көлдө таҙартыу. Киң мейес алҡымы. Мейес алҡымы ҡыҫыҡ булған.
МЕЙЕС БУЛЫУ (мейес бул-) (Р: разогреть печь, прокалиться; И.: become ready for baking; T.: tavlanmak) ҡ.
Мейес ҡыҙып, икмәк һалырлыҡ хәлгә килеү. □ Разогреть печь, прокалиться. Мейес булғас, икмәкте ултыртыу. Мейес булғансы икмәк ҡамырын табаларға бүлеп һалыу.
249
Зөләйха әбей мейе ҡағыу ысулын яҡшы белә торғайны. Экспедиция материалдарынан.
МЕЙЕ ҠАҒЫУСЫ (Р.: знахарь, который лечит сотрясение мозга; И.: healer curing brain concussion; T.: beyin sarsıntısını tedavi eden üfürükçü) и. этн.
Баш ауыртҡанда йә мейе һелкенгәндә мейене имләүсе. □ Знахарь, который лечит сотрясение мозга. ■ Мейе ҡағыусы бер ҡулы менән башты елкә яғынан, икенсе ҡулы менән маңлайынан тотоп, бер нисә тапҡыр иҙәнгә һуға. Әгәр һуҡҡанда яңғырауыҡлы тауыш сыҡһа, мейе күскән һанала, бындай тауыш булмаһа, мейе дөрөҫ ултыра. «Башҡорттарҙың им-том китабы»нан.
МЕЙЕ ҠАП (ҡабы) и. анат. диал. ҡар. мейе ҡумтаһы. Мейе ҡабы бәрелгән. Мейе ҡабы сатнаған.
МЕЙЕ ҠУҘҒАЛЫУ и. миф. ҡар. мейе ауыу. ■ Баш ауыртһа, «мейе ҡуҙғалған», тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
МЕЙЕ ҠУМТАҺЫ (Р.: череп; И.: cranium; T.: kafatası) и. анат.
Баштың мейе ятҡан эске ҡыуышлығы. □ Череп. Мейе ҡумтаһы имгәнеү. Мейе ҡумтаһын рентген ярҙамында тикшереү. Мейе ҡумтаһын тикшереү һөҙөмтәләре.
МЕЙЕ ОЛОНО (Р: ствол мозга; И.: brainstem; T.: beyinsapi) и. анат.
Артҡы, оҙонса һәм урта баш мейеһе бүлектәренән торған мейе өлөшө. □ Ствол мозга (часть головного мозга, расположенная между спинным мозгом и большими полушариями, в состав которой входят продолговатый мозг, мост, средний и промежуточный мозг). ■ Кесе мейе йәҙрә юлы сатыр йәҙрәһенән башланып, өҫкө кесе мейе тәпәйен урап үтеп, мейе олононоң вестибуляр һәм рети-куляр формациялары йәҙрәләрендә тамамлана. «Медицина терминдарының русса-башҡортса аңлатмалы һүҙлеге»нән.
МЕЙЕС [рус. печь\ (Р: печь; И.: stove; oven; T.: soba) и.
1. Өй йылытыу, бешеренеү өсөн кирбес йәки тимерҙән яһалған ҡоролма. □ Печь. / Печной. Йомро мейес. Сатлыҡ мейес. Икмәк
мейесе. Мейес алды. Мейес арты. Мейес башы. Мейес ҡаҙнаһы. Мейес ҡапҡасы. Мейес ҡашағаһы. Мейес соҡалтаһы. Мейес һикәлтәһе. Мейес сығарыу. Мейес яғыу. Мейес томалау. Оло мейес. ■ Фашистар сығып киткәс, ҡыҙ, мейескә башын терәп, илай ҙа илай. «Башҡортостан ҡыҙы», № 7, 2005. • Бер ағас мейестә лә янмаҫ, ике ағас яланда ла һүнмәҫ. Әйтем. Мейес башында ятып, ҡалас бешмәҫ. Әйтем. Батыр «илем» тип, утҡа ингәндә, ҡурҡаҡ «билем» тип, мейескә инер. Әйтем.
2. Ҡыҙҙырып, төрлө материалдар эшкәртә торған ҡоролма. □ Печь. Домна мейесе. Кирбес мейесе. Мартен мейесе. Эзбиз мейесе. ■ Мартен мейестәрендә тимер иретмәһен артыҡ көкөрт һәм фосфорҙан таҙарталар. Интернет селтәренән.
3. миф. Башҡорт мифологияһында мейес — ҡара, яман көстәрҙе ҡыуыусы һәм именлек һаҡлаусы. □ Печь (в башкирской мифологии имеет отгонную и оберегатель-ную силу, символ благополучия). Н Ҡәйнә йортона кергәс, килен иң тәүҙә мейес эргәһенә килеп, ҡулын мейескә һала. Башҡорт мифологияһынан. Бала бик илаһа, үтә лә хәлһеҙ, зәғиф булһа, уның башын йылы, яңы ғына икмәк сыҡҡан мейес ауыҙына тығып, мөрйәнән ҡысҡыртыу ғәҙәте лә халыҡта киң таралған булған. Башҡорт мифологияһынан. «Һыйырҡайым ҡыҫыр ҡалмаһын, атҡайым ҡолон һалмаһын, икмәктәрем уңһын», — тип әпәйҙе бешереп алғас, мейескә утын ташлап ҡуйырға. Экспедиция материалдарынан.
МЕЙЕС АЛҠЫМЫ и. диал. ҡар. мейес тамағы. Мейес алҡымына тулған көлдө таҙартыу. Киң мейес алҡымы. Мейес алҡымы ҡыҫыҡ булған.
МЕЙЕС БУЛЫУ (мейес бул-) (Р: разогреть печь, прокалиться; И.: become ready for baking; T.: tavlanmak) ҡ.
Мейес ҡыҙып, икмәк һалырлыҡ хәлгә килеү. □ Разогреть печь, прокалиться. Мейес булғас, икмәкте ултыртыу. Мейес булғансы икмәк ҡамырын табаларға бүлеп һалыу.
249