Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 267 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МЕТАЛЛ
көрт баҫҡас, анау меҫкен бурек аҫтында ниндәй баш йөрөгәнен бөтә ауыл курәсәк. М. Кәрим.
МЕҪКЕНДӘРСӘ (Р.: жалко; И.: poorly; T.: miskince) р.
Меҫкендәргә хас; бахырҙарса. □ Жалко, беспомощно, бедно. Меҫкендәрсә ҡыланмайыҡ. Меҫкендәрсә йәшәу. Меҫкендәрсә йөрөу.
МЕҪКЕНКӘЙ (Р.: бедняжка; И.: poor thing; poor girl; poor woman; T.: miskin) и. ирк.-кеср.
Бахыр хәлендәге кешегә йә йәнлеккә әйтелә. □ Бедняжечка, бедняжка. Аңын юғалтып ятты меҫкенкәйем. ■ Сафура уҙе уҡыған саҡта, ярҙамһыҙ булып, ыҙаны куп курҙе инде, меҫкенкәйем. Р. Вәлиев. Ләйлә меҫкенкәйҙең иҫе-һушы китте Дамирға. Ф. Аҡбулатова.
МЕҪКЕНЛЕК (меҫкенлеге) (Р: убо гость; И.: wretchedness; squalor, sordidness; T.: miskinlik) и.
Меҫкен, бахыр булыу хәле. □ Убогость. Меҫкенлек курһәтеу. Меҫкенлек тойғоһо кисереу. ■ Һуңғы йылдарҙа уҙ-уҙенә, уҙенең хаҡлығына ныҡ ышанып, башын текә тотоп йөрөргә кунеккән ҡатын, ҡапыл ниндәй меҫкенлеккә төшкәнен аңлап, ытырғанып китте. Г. Ғиззәтуллина.
МЕҪКЕНЛӘНДЕРЕҮ (меҫкенләндер-) (Р: притеснять; И.: oppress, keep down; T.: miskinlendirmek) ҡ.
Меҫкенгә әйләндереү. □ Делать, сделать жалким; притеснять. ■ Йомшаҡ ҡына әйтелгән был һуҙҙәр Фәритте тағы ла меҫкенләндереп ебәрҙе. Ф. Лоҡман.
МЕҪКЕНЛӘНЕҮ (меҫкенлән-) (Р: прибедняться; И.: pretend to be poorer than one is, feign poverty; T: miskinlenmek) ҡ.
Үҙеңде меҫкен итеп күрһәтеп, йәлләтергә тырышыу, меҫкенгә әйләнеү. □ Прибедняться, прикидываться убогим, жалким. Меҫкенләнеп алыу. Меҫкенләнеп бөтөу. Меҫкенләнеп тороу. Меҫкенләнеп ултырыу. Меҫкенләнеп йөрөу. ■ Меҫкенләнеп һин һатаһың икән намыҫыңды, уйың, хисеңде, йөрөтөргә һинең юҡ, хаҡың юҡ кеше тигән бөйөк исемде. Ш. Бикҡол.
МЕҪКЕНӘЙЕҮ (меҫкенәй-) ҡ. диал. ҡар. меҫкенләнеү. Меҫкенәйеп тороу. Меҫкенәйеп куренеу. Меҫкенәйеп йөрөу.
МЕТАБОЛИЗМ [рус. < гр. metabole] и. мед. ҡар. матдәләр алмашыныуы. ■ Бөгөн куп кешеләр 9-ар сәғәт буйына офистаултыра, машинала йөрөй, һөҙөмтәлә калориялар кәрәгенсә ҡулланылмай, аяҡ һәм арҡа мускулдары хәрәкәтләнмәй, метаболизм әкренәйә, умыртҡа бағанаһы һығылмалылығын юғалта. «Киске Өфө», № 16, 2012.
МЕТАБОЛИК (Р: метаболический; И.: metabolic; T.: metabolik) с.
Матдәләр алмашыныу процесына хас булған. □ Метаболический. ■ Иртән ме-таболик процестар яҡшы эшләй, иртәнге аш ваҡытында уларҙы «ҡыҙҙырып» ебәрһәң, көнө буйы ҡабул ителгән ризыҡ яҡшыраҡ янасаҡ. «Киске Өфө», № 29, 2012.
МЕТАЛЛ I [рус. < лат. metallum < гр. metalion ‘мәғдән’] (Р: металл; И.: metal; Т.: metal) и.
1. Сүкелеүсән, йылыны һәм электрҙы яҡшы үткәргән йылтыр төҫлө ябай химик матдә йәки иретмә. □ Металл. / Металлический. Ҡара металл. Төҫлө металл. Ауыр металл. Еңел металл. Ҡаты металл. Йомшаҡ металл. Металл киҫеу станогы. Металл прокатлау заводы. Металл иретеу заводы. Тотҡаһы металдан эшләнгән. ■ Баш осонан выжлап осҡан миналар тигеҙ рәттәр булып ярылды, металл ярсыҡтары, ағас һәм балсыҡ киҫәктәренә буталып, тирә-яҡҡа һирпелде. Я. Хамматов. [Таиландтан] ҡиммәтле металл һәм таштар алып сығыу өсөн чек һәм махсус сертификат кәрәк.« Киске Өфө», № 21,2012.
2. муз. Рок-музыканың бер йүнәлеше. □ Металл. Ауыр металл стилендәге музыка.
3. Ҡаты, ҡәтғи интонация, телмәрҙәге ҡәтғи тон. □ Металл. ■ Гәуһәр, әсәһенең емерелгән ҡашын куреп, тауышына металл ҡатыштырҙы. И. Абдуллин.
МЕТАЛЛ II (Р: металлический; И.: metallic; metal; T.: madeni) с.
Сүкелеүсән, йылыны һәм электрҙы яҡшы үткәргән йылтыр төҫлө ябай химик матдә йәки иретмәнән эшләнгән. □ Металлический. Металл һауыт. Металл ҡалаҡ. ■ Ти
267
көрт баҫҡас, анау меҫкен бурек аҫтында ниндәй баш йөрөгәнен бөтә ауыл курәсәк. М. Кәрим.
МЕҪКЕНДӘРСӘ (Р.: жалко; И.: poorly; T.: miskince) р.
Меҫкендәргә хас; бахырҙарса. □ Жалко, беспомощно, бедно. Меҫкендәрсә ҡыланмайыҡ. Меҫкендәрсә йәшәу. Меҫкендәрсә йөрөу.
МЕҪКЕНКӘЙ (Р.: бедняжка; И.: poor thing; poor girl; poor woman; T.: miskin) и. ирк.-кеср.
Бахыр хәлендәге кешегә йә йәнлеккә әйтелә. □ Бедняжечка, бедняжка. Аңын юғалтып ятты меҫкенкәйем. ■ Сафура уҙе уҡыған саҡта, ярҙамһыҙ булып, ыҙаны куп курҙе инде, меҫкенкәйем. Р. Вәлиев. Ләйлә меҫкенкәйҙең иҫе-һушы китте Дамирға. Ф. Аҡбулатова.
МЕҪКЕНЛЕК (меҫкенлеге) (Р: убо гость; И.: wretchedness; squalor, sordidness; T.: miskinlik) и.
Меҫкен, бахыр булыу хәле. □ Убогость. Меҫкенлек курһәтеу. Меҫкенлек тойғоһо кисереу. ■ Һуңғы йылдарҙа уҙ-уҙенә, уҙенең хаҡлығына ныҡ ышанып, башын текә тотоп йөрөргә кунеккән ҡатын, ҡапыл ниндәй меҫкенлеккә төшкәнен аңлап, ытырғанып китте. Г. Ғиззәтуллина.
МЕҪКЕНЛӘНДЕРЕҮ (меҫкенләндер-) (Р: притеснять; И.: oppress, keep down; T.: miskinlendirmek) ҡ.
Меҫкенгә әйләндереү. □ Делать, сделать жалким; притеснять. ■ Йомшаҡ ҡына әйтелгән был һуҙҙәр Фәритте тағы ла меҫкенләндереп ебәрҙе. Ф. Лоҡман.
МЕҪКЕНЛӘНЕҮ (меҫкенлән-) (Р: прибедняться; И.: pretend to be poorer than one is, feign poverty; T: miskinlenmek) ҡ.
Үҙеңде меҫкен итеп күрһәтеп, йәлләтергә тырышыу, меҫкенгә әйләнеү. □ Прибедняться, прикидываться убогим, жалким. Меҫкенләнеп алыу. Меҫкенләнеп бөтөу. Меҫкенләнеп тороу. Меҫкенләнеп ултырыу. Меҫкенләнеп йөрөу. ■ Меҫкенләнеп һин һатаһың икән намыҫыңды, уйың, хисеңде, йөрөтөргә һинең юҡ, хаҡың юҡ кеше тигән бөйөк исемде. Ш. Бикҡол.
МЕҪКЕНӘЙЕҮ (меҫкенәй-) ҡ. диал. ҡар. меҫкенләнеү. Меҫкенәйеп тороу. Меҫкенәйеп куренеу. Меҫкенәйеп йөрөу.
МЕТАБОЛИЗМ [рус. < гр. metabole] и. мед. ҡар. матдәләр алмашыныуы. ■ Бөгөн куп кешеләр 9-ар сәғәт буйына офистаултыра, машинала йөрөй, һөҙөмтәлә калориялар кәрәгенсә ҡулланылмай, аяҡ һәм арҡа мускулдары хәрәкәтләнмәй, метаболизм әкренәйә, умыртҡа бағанаһы һығылмалылығын юғалта. «Киске Өфө», № 16, 2012.
МЕТАБОЛИК (Р: метаболический; И.: metabolic; T.: metabolik) с.
Матдәләр алмашыныу процесына хас булған. □ Метаболический. ■ Иртән ме-таболик процестар яҡшы эшләй, иртәнге аш ваҡытында уларҙы «ҡыҙҙырып» ебәрһәң, көнө буйы ҡабул ителгән ризыҡ яҡшыраҡ янасаҡ. «Киске Өфө», № 29, 2012.
МЕТАЛЛ I [рус. < лат. metallum < гр. metalion ‘мәғдән’] (Р: металл; И.: metal; Т.: metal) и.
1. Сүкелеүсән, йылыны һәм электрҙы яҡшы үткәргән йылтыр төҫлө ябай химик матдә йәки иретмә. □ Металл. / Металлический. Ҡара металл. Төҫлө металл. Ауыр металл. Еңел металл. Ҡаты металл. Йомшаҡ металл. Металл киҫеу станогы. Металл прокатлау заводы. Металл иретеу заводы. Тотҡаһы металдан эшләнгән. ■ Баш осонан выжлап осҡан миналар тигеҙ рәттәр булып ярылды, металл ярсыҡтары, ағас һәм балсыҡ киҫәктәренә буталып, тирә-яҡҡа һирпелде. Я. Хамматов. [Таиландтан] ҡиммәтле металл һәм таштар алып сығыу өсөн чек һәм махсус сертификат кәрәк.« Киске Өфө», № 21,2012.
2. муз. Рок-музыканың бер йүнәлеше. □ Металл. Ауыр металл стилендәге музыка.
3. Ҡаты, ҡәтғи интонация, телмәрҙәге ҡәтғи тон. □ Металл. ■ Гәуһәр, әсәһенең емерелгән ҡашын куреп, тауышына металл ҡатыштырҙы. И. Абдуллин.
МЕТАЛЛ II (Р: металлический; И.: metallic; metal; T.: madeni) с.
Сүкелеүсән, йылыны һәм электрҙы яҡшы үткәргән йылтыр төҫлө ябай химик матдә йәки иретмәнән эшләнгән. □ Металлический. Металл һауыт. Металл ҡалаҡ. ■ Ти
267