Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 316 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МИШӘР
Башҡортостанда һәм Татарстанда күпләп йәшәгән этник төркөм һәм шул төркөмдөң бер вәкиле (татар теленең көнбайыш диалектында һөйләшә). □ Мишарь. / Мишарский. Мишәр ауылы. Мишәр вәкиле. ■ Бәрән бер олатайыбыҙ мишәр милләтле ҡыҙҙы кәләш итеп ауылға алып ҡайтҡан. «Йәшлек», 6 апрель 2012. Мишәрҙәр ҙә, рустар кеуек, йәшелсә уҫтерҙе, баҡсаларын кәртәләп тотто. Ә.-З. Вәлиди. Тарихи мәғлумәттәргә ҡарағанда, Батырша исеме — башҡорт старшинаһы Яныш ерендә һыйынып йәшәусе мишәр муллаһы Абдулла Алиевтең ҡушаматы. «Киске Өфө», № 14,
2011.
МИШӘР II (Р: родовые подразделения башкир; И.: Bashkir clan subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Башҡорттарҙың бөрйән, юрматы, сәңкем-ҡыпсаҡ, әйле ырыуҙарына ҡараған аймаҡтары. □ Названия родовых подразделений башкир родов бурзян, сенкем-кып-чак, айли, юрматы. Мишәр араһы. Мишәрҙәр нәҫеле. Мишәр аймағы. Мишәр утары. Мишәр тубәһе.
МИШӘРСӘ (Р.: по-мишарски; И.: in Mishar; T.: Mişer dilinde) р.
1. Мишәр телендә. □ По-мишарски. Мишәрсә һөйләшеу. Мишәрсә йырлау. Мишәрсә аралашыу. М Кәзә һаҡал вата-емерә мишәрсә һөйләшә ине. Б. Рафиҡов. Бер йоро мишәрсә таҡмаҡлай башланы. Ғ. Хөсәйенов.
2. Мишәрҙәргә оҡшаш, хас. □ По-мишарски. Мишәрсә кейенеу. Мишәрсә йола атҡарыу.
МИШӘР-ЮРМАТЫ (Р: родовое название юрматинцев; И.: Bashkir clan name; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Башҡорт ырыуы атамаһы. □ Мишар-юр-маты (название башкирского рода). Мишәр-юрматылар көньяҡ-көнсығыш башҡорт -тарына инә. Мишәр-юрматы ырыу аралары. Мишәр-юрматылар ере.
МИШӘҮ (Р: сумка из лыка; И.: bast bag; T.: bir tür çanta) и.
Ҡурыздан үреп яһалған артмаҡ. □ Сумка из лыка. Бер мишәу бәшмәк. Мишәу тулы балыҡ. Мишәугә улән сәйе йыйыу.
МИЯУ (Р: мяу; И.: miaou; T.: miyav) оҡш. ҡар. мыяу.
Бесәй балаһы сығарған тауыш. □ Звукоподражание мяуканью: мяу. ■ Урғала-дурғала, бесәй йөрөй йылғала. Мияу, мияу, һин тороп тор, ул уяу! Халыҡ ижадынан.
МИЯУЛАУ (мияула-) (Р: мяукать; И.: mew; T.: miyavlamak) ҡ. диал.
Бесәйҙең йә бесәй балаһының нәҙек кенә итеп мыйылдауы; мыяулау. □ Мяукать. // Мяуканье. Инәһен эҙләп, бесәй балаһы мияу-лай. Мияулап йөрөмә!
МОБАХ и. диал. ҡар. миҙә. ■ Белеп йырлаһаң йырҙы — мобах, ти, белмәйенсә йырлаһаң — гөнаһ, ти. Экспедиция материалдарынан.
МОБИЛИЗАЦИОН (Р: мобилизационный; И.: mobilization; Т.: mobilize) с.
Мобилизацияға мөнәсәбәтле. □ Мобилизационный. Мобилизацион пункт. Мобилизацион әҙерлек.
МОБИЛИЗАЦИЯ [рус. < фр. mobili sation < лат. mobilis] (Р: мобилизация; И.: mobilization; Т.: mobilize) и.
1. Һуғыш башланыу сәбәпле ғәскәри йәштәге күмәк халыҡтың бер юлы хәрби хеҙмәткә алыныуы. □ Мобилизация. / Мобилизационный. Мобилизация иғлан итеу. Мобилизация уткәреу. ■ Дөйөм мобилизация буйынса 1942 йылдың 1 ғинуарына ҡәҙәр Башҡортостандың ҡала һәм район хәрби комиссариаттары яу ҡырына 231993 кешене оҙата. «Ағиҙел», № 5,2008. Башҡорттарҙы мобилизациялау мобилизация уткәреуҙең дөйөм планына инә. Ғ. Хисамов.
2. Берәй ҙур эште башҡарыу өсөн күмәк халыҡтың ылыҡтырылыуы. □ Мобилизация. Мобилизация буйынса эшкә китеу. Мобилизация барышы. Мобилизация планы.
3. Ҡораллы көстәрҙең һәм халыҡ хужалығының барлыҡ тармаҡтарының хәрби хәлгә күсерелеүе. □ Мобилизация (воени-зирование всех отраслей народного хозяйства). ■ Ышаныслыраҡ булһын өсөн «хәрби министрлыҡ» икенсе, өсөнсө һәм бишенсе Үҫәргән олоҫтарында хәрби мобилизация ла иғлан итә. «Ағиҙел», № 3, 2012.
316
Башҡортостанда һәм Татарстанда күпләп йәшәгән этник төркөм һәм шул төркөмдөң бер вәкиле (татар теленең көнбайыш диалектында һөйләшә). □ Мишарь. / Мишарский. Мишәр ауылы. Мишәр вәкиле. ■ Бәрән бер олатайыбыҙ мишәр милләтле ҡыҙҙы кәләш итеп ауылға алып ҡайтҡан. «Йәшлек», 6 апрель 2012. Мишәрҙәр ҙә, рустар кеуек, йәшелсә уҫтерҙе, баҡсаларын кәртәләп тотто. Ә.-З. Вәлиди. Тарихи мәғлумәттәргә ҡарағанда, Батырша исеме — башҡорт старшинаһы Яныш ерендә һыйынып йәшәусе мишәр муллаһы Абдулла Алиевтең ҡушаматы. «Киске Өфө», № 14,
2011.
МИШӘР II (Р: родовые подразделения башкир; И.: Bashkir clan subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Башҡорттарҙың бөрйән, юрматы, сәңкем-ҡыпсаҡ, әйле ырыуҙарына ҡараған аймаҡтары. □ Названия родовых подразделений башкир родов бурзян, сенкем-кып-чак, айли, юрматы. Мишәр араһы. Мишәрҙәр нәҫеле. Мишәр аймағы. Мишәр утары. Мишәр тубәһе.
МИШӘРСӘ (Р.: по-мишарски; И.: in Mishar; T.: Mişer dilinde) р.
1. Мишәр телендә. □ По-мишарски. Мишәрсә һөйләшеу. Мишәрсә йырлау. Мишәрсә аралашыу. М Кәзә һаҡал вата-емерә мишәрсә һөйләшә ине. Б. Рафиҡов. Бер йоро мишәрсә таҡмаҡлай башланы. Ғ. Хөсәйенов.
2. Мишәрҙәргә оҡшаш, хас. □ По-мишарски. Мишәрсә кейенеу. Мишәрсә йола атҡарыу.
МИШӘР-ЮРМАТЫ (Р: родовое название юрматинцев; И.: Bashkir clan name; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Башҡорт ырыуы атамаһы. □ Мишар-юр-маты (название башкирского рода). Мишәр-юрматылар көньяҡ-көнсығыш башҡорт -тарына инә. Мишәр-юрматы ырыу аралары. Мишәр-юрматылар ере.
МИШӘҮ (Р: сумка из лыка; И.: bast bag; T.: bir tür çanta) и.
Ҡурыздан үреп яһалған артмаҡ. □ Сумка из лыка. Бер мишәу бәшмәк. Мишәу тулы балыҡ. Мишәугә улән сәйе йыйыу.
МИЯУ (Р: мяу; И.: miaou; T.: miyav) оҡш. ҡар. мыяу.
Бесәй балаһы сығарған тауыш. □ Звукоподражание мяуканью: мяу. ■ Урғала-дурғала, бесәй йөрөй йылғала. Мияу, мияу, һин тороп тор, ул уяу! Халыҡ ижадынан.
МИЯУЛАУ (мияула-) (Р: мяукать; И.: mew; T.: miyavlamak) ҡ. диал.
Бесәйҙең йә бесәй балаһының нәҙек кенә итеп мыйылдауы; мыяулау. □ Мяукать. // Мяуканье. Инәһен эҙләп, бесәй балаһы мияу-лай. Мияулап йөрөмә!
МОБАХ и. диал. ҡар. миҙә. ■ Белеп йырлаһаң йырҙы — мобах, ти, белмәйенсә йырлаһаң — гөнаһ, ти. Экспедиция материалдарынан.
МОБИЛИЗАЦИОН (Р: мобилизационный; И.: mobilization; Т.: mobilize) с.
Мобилизацияға мөнәсәбәтле. □ Мобилизационный. Мобилизацион пункт. Мобилизацион әҙерлек.
МОБИЛИЗАЦИЯ [рус. < фр. mobili sation < лат. mobilis] (Р: мобилизация; И.: mobilization; Т.: mobilize) и.
1. Һуғыш башланыу сәбәпле ғәскәри йәштәге күмәк халыҡтың бер юлы хәрби хеҙмәткә алыныуы. □ Мобилизация. / Мобилизационный. Мобилизация иғлан итеу. Мобилизация уткәреу. ■ Дөйөм мобилизация буйынса 1942 йылдың 1 ғинуарына ҡәҙәр Башҡортостандың ҡала һәм район хәрби комиссариаттары яу ҡырына 231993 кешене оҙата. «Ағиҙел», № 5,2008. Башҡорттарҙы мобилизациялау мобилизация уткәреуҙең дөйөм планына инә. Ғ. Хисамов.
2. Берәй ҙур эште башҡарыу өсөн күмәк халыҡтың ылыҡтырылыуы. □ Мобилизация. Мобилизация буйынса эшкә китеу. Мобилизация барышы. Мобилизация планы.
3. Ҡораллы көстәрҙең һәм халыҡ хужалығының барлыҡ тармаҡтарының хәрби хәлгә күсерелеүе. □ Мобилизация (воени-зирование всех отраслей народного хозяйства). ■ Ышаныслыраҡ булһын өсөн «хәрби министрлыҡ» икенсе, өсөнсө һәм бишенсе Үҫәргән олоҫтарында хәрби мобилизация ла иғлан итә. «Ағиҙел», № 3, 2012.
316