Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 323 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МОҠЛАУ
тыуға моҡабил булып ҡараны, әммә уны этеп йығып, манараны арҡан менән уратып алып, тартып төшөрҙөләр. Экспедиция материалдарынан.
МОҠАБӘЛӘ [ғәр. (р.: сравнение; И.: comparison; T.: mukabele) и. иҫк.
1. Ике нәмәнең үҙ-ара ҡаршы ҡуйып сағыштырылыуы. □ Сравнение. Моҡабәлә итеу. Моҡабәлә ярҙамында хәл итеу.
2. Ике кеше йәки нәмәнең үҙ-ара осрашыуы. □ Встреча. Дуҫтар моҡабәләһе. Куңелле моҡабәлә. Осраҡлы моҡабәлә.
3. Ҡаршылыҡ; ҡамасау, тотҡарлыҡ. □ Сопротивление. Моҡабәлә ҡылыу. Моҡа-бәләгә осрау. ■ Диңгеҙҙең был ҡәһәренә, был асыуына иҫке вә хәстә бер бәләкәй генә кәмә нисек туҙһен, нисек уға моҡабәлә итеп маҡсатына ирешһен. Ә. Таңғатаров.
4. мат. Билдәһеҙ һанды эсенә алған тигеҙлек; тигеҙләмә. □ Уравнение. Квадрат моҡабәлә. Моҡабәлә сығарыу. Моҡа-бәләнең бирелеше.
5. иҫк. Дәүмәлдәрҙең һан күрһәткесен иҫәпкә алмай, дөйөм ғәмәл ысулдарын өйрәнә торған математика бүлеге; алгебра. □ Алгебра. Моҡабәлә дәреслеге.
МОҠАЙ I (Р.: родовое подразделение башкир; И.: Bashkir clan subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Гәрәй-ҡыпсаҡ ырыуына ҡараған башҡорт аймағы. □ Название родового подразделения башкир рода гиряй-кыпчак. Моҡайҙар менән аралашыу. Ауылдары менән моҡайҙар араһынан. Моҡайҙар ере.
МОҠАЙ II (Р.: угодник; И.: pleaser; Т: dalkavuk) и. диал.
Кешегә ярарға тырышыусы әҙәм; ярамһаҡ. □ Угодник. Моҡайға әйләнеу. Моҡай булыу. Моҡайҙың юхалығына ышанма.
МОҠАЛБ1У (моҡал-) (Р: заикаться; И.: stammer, stutter; T: kekelemek) ҡ. диал.
Туҡтап тороп йә һүҙҙәрҙе ҡабат-ҡабат әйтеп, ауырлыҡ менән һөйләшеү; тотлоғоу. □ Заикаться. Ярһығанда моҡалыу. Моҡала башлау.
МОҠАМӘРӘ [ғәр. (Р: состязание; соревнование; И.: contest, competition; T: müsabaka) и. иҫк.
Уйындағы кемуҙарҙан алып барылған көрәш, ярыш. □ Соревнование, состязание. Моҡамәрәлә еңелеу. Моҡамәрә башлау.
МОҠАС (Р: родовое подразделение башкир; И.: Bashkir clan subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тамъян ҡәбиләһенә ҡараған башҡорт аймағы. □ Родовое подразделение башкир племени тамьян. Моҡас араһы. Ауылдары менән моҡастар араһынан. Моҡастар ере. Моҡас иләуе.
МОҠАТӘЛӘ [ғәр. А-йЬ] (Р: война; И.: war; T: mukatele) и. иҫк.
Ил, дәүләт йәки ижтимағи синыфтар араһындағы ҡораллы көрәш; һуғыш. □ Война. Моҡатәлә иғлан итеу. Моҡатәләлә ҡатнашыу. Моҡатәләнән һуң мандый алмау. ■ Ул заманда [Кусемхан заманында] һарайсыҡта Бураҡхан моҡатәләһе булды. «Башҡорт шә-жәрәләре»нән.
МОҠАУӘЛӘ [ғәр. (Р: беседа; И.: conversation, talk; T: mukavele) и. иҫк.
1. Ике йәки күмәк кеше һөйләшкән һүҙ; әңгәмә. □ Беседа. Моҡауәлә алып барыу. Моҡауәләлә ҡатнашыу. Моҡауәлә башлау. Буш моҡауәлә.
2. Ике аралағы килешеү. □ Соглашение. Моҡауәләгә килеу. Моҡауәлә төҙөу.
МОҠЛАНЫУ (моҡлан-) (Р: червивить-ся; И.: become worm-infosted; T: kurtlanmak) ҡ. диал.
1. у март. Умарта эсендә ваҡ ҡына ҡорттар барлыҡҡа килеү; ҡортлау. □ Черви-виться (появление мелких червей в улье). ■ Умартаның кирәләрен ябып ҡуйһаң, моҡланмай. Экспедиция материалдарынан.
2. Онталыу, ваҡланыу. □ Раздробляться, крошиться. Тоҡсай төбөндәге ҡорот моҡланып бөткән. Йәйге селләлә кипкән бесән моҡланып тора. Борсаҡ һаламы моҡланған.
МОҠЛАУ (моҡла-) (Р: червиветь; И.: become worm-eaten; T: kurtlamak) ҡ. диал.
1. у март. Умарта эсендә ваҡ ҡына ҡорттар барлыҡҡа килеү; ҡортлау. □ Червиветь (появление мелких червей в улье). ■ Умарта моҡлаһа, кусте икенсе таҙа умартаға ебәреп, ҡотҡарып ҡалып була. Экспедиция материалдарынан.
11*
323
тыуға моҡабил булып ҡараны, әммә уны этеп йығып, манараны арҡан менән уратып алып, тартып төшөрҙөләр. Экспедиция материалдарынан.
МОҠАБӘЛӘ [ғәр. (р.: сравнение; И.: comparison; T.: mukabele) и. иҫк.
1. Ике нәмәнең үҙ-ара ҡаршы ҡуйып сағыштырылыуы. □ Сравнение. Моҡабәлә итеу. Моҡабәлә ярҙамында хәл итеу.
2. Ике кеше йәки нәмәнең үҙ-ара осрашыуы. □ Встреча. Дуҫтар моҡабәләһе. Куңелле моҡабәлә. Осраҡлы моҡабәлә.
3. Ҡаршылыҡ; ҡамасау, тотҡарлыҡ. □ Сопротивление. Моҡабәлә ҡылыу. Моҡа-бәләгә осрау. ■ Диңгеҙҙең был ҡәһәренә, был асыуына иҫке вә хәстә бер бәләкәй генә кәмә нисек туҙһен, нисек уға моҡабәлә итеп маҡсатына ирешһен. Ә. Таңғатаров.
4. мат. Билдәһеҙ һанды эсенә алған тигеҙлек; тигеҙләмә. □ Уравнение. Квадрат моҡабәлә. Моҡабәлә сығарыу. Моҡа-бәләнең бирелеше.
5. иҫк. Дәүмәлдәрҙең һан күрһәткесен иҫәпкә алмай, дөйөм ғәмәл ысулдарын өйрәнә торған математика бүлеге; алгебра. □ Алгебра. Моҡабәлә дәреслеге.
МОҠАЙ I (Р.: родовое подразделение башкир; И.: Bashkir clan subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Гәрәй-ҡыпсаҡ ырыуына ҡараған башҡорт аймағы. □ Название родового подразделения башкир рода гиряй-кыпчак. Моҡайҙар менән аралашыу. Ауылдары менән моҡайҙар араһынан. Моҡайҙар ере.
МОҠАЙ II (Р.: угодник; И.: pleaser; Т: dalkavuk) и. диал.
Кешегә ярарға тырышыусы әҙәм; ярамһаҡ. □ Угодник. Моҡайға әйләнеу. Моҡай булыу. Моҡайҙың юхалығына ышанма.
МОҠАЛБ1У (моҡал-) (Р: заикаться; И.: stammer, stutter; T: kekelemek) ҡ. диал.
Туҡтап тороп йә һүҙҙәрҙе ҡабат-ҡабат әйтеп, ауырлыҡ менән һөйләшеү; тотлоғоу. □ Заикаться. Ярһығанда моҡалыу. Моҡала башлау.
МОҠАМӘРӘ [ғәр. (Р: состязание; соревнование; И.: contest, competition; T: müsabaka) и. иҫк.
Уйындағы кемуҙарҙан алып барылған көрәш, ярыш. □ Соревнование, состязание. Моҡамәрәлә еңелеу. Моҡамәрә башлау.
МОҠАС (Р: родовое подразделение башкир; И.: Bashkir clan subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тамъян ҡәбиләһенә ҡараған башҡорт аймағы. □ Родовое подразделение башкир племени тамьян. Моҡас араһы. Ауылдары менән моҡастар араһынан. Моҡастар ере. Моҡас иләуе.
МОҠАТӘЛӘ [ғәр. А-йЬ] (Р: война; И.: war; T: mukatele) и. иҫк.
Ил, дәүләт йәки ижтимағи синыфтар араһындағы ҡораллы көрәш; һуғыш. □ Война. Моҡатәлә иғлан итеу. Моҡатәләлә ҡатнашыу. Моҡатәләнән һуң мандый алмау. ■ Ул заманда [Кусемхан заманында] һарайсыҡта Бураҡхан моҡатәләһе булды. «Башҡорт шә-жәрәләре»нән.
МОҠАУӘЛӘ [ғәр. (Р: беседа; И.: conversation, talk; T: mukavele) и. иҫк.
1. Ике йәки күмәк кеше һөйләшкән һүҙ; әңгәмә. □ Беседа. Моҡауәлә алып барыу. Моҡауәләлә ҡатнашыу. Моҡауәлә башлау. Буш моҡауәлә.
2. Ике аралағы килешеү. □ Соглашение. Моҡауәләгә килеу. Моҡауәлә төҙөу.
МОҠЛАНЫУ (моҡлан-) (Р: червивить-ся; И.: become worm-infosted; T: kurtlanmak) ҡ. диал.
1. у март. Умарта эсендә ваҡ ҡына ҡорттар барлыҡҡа килеү; ҡортлау. □ Черви-виться (появление мелких червей в улье). ■ Умартаның кирәләрен ябып ҡуйһаң, моҡланмай. Экспедиция материалдарынан.
2. Онталыу, ваҡланыу. □ Раздробляться, крошиться. Тоҡсай төбөндәге ҡорот моҡланып бөткән. Йәйге селләлә кипкән бесән моҡланып тора. Борсаҡ һаламы моҡланған.
МОҠЛАУ (моҡла-) (Р: червиветь; И.: become worm-eaten; T: kurtlamak) ҡ. диал.
1. у март. Умарта эсендә ваҡ ҡына ҡорттар барлыҡҡа килеү; ҡортлау. □ Червиветь (появление мелких червей в улье). ■ Умарта моҡлаһа, кусте икенсе таҙа умартаға ебәреп, ҡотҡарып ҡалып була. Экспедиция материалдарынан.
11*
323