Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 328 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МОНАРЛАНЫУ
нар көпшәһен ашай-ашай Үҙәште буйына ат тышай китте. Ж. Кейекбаев.
МОНАРЛАНЫУ (монарлан-) (Р.: покрываться мглой; И.: haze; T.: sislenmek) ҡ.
1. Күтәрелгән эҫе һауа тулҡын-тулҡын булып томанланып болот һымаҡ күренеп тороу; томан менән ҡапланып тороу □ Покрываться мглой (беловатой на вид). Tay башы монарланған. ■ Монарланып ятҡан Урал тауҡай, дан кукрәтеп, куккә ашҡанһың. Р. Ғарипов.
2. Алыҫтан күгелйемләнеп күренеп тороу (һауаға ҡарата). □ Становиться мглистым (издалека виднеться сизовато, о воздухе). ■ Ярата Шәрғиә юл йөрөргә. Тирә-йунде йотлоғоп байҡай, ҡарашы көмөш таҫма төҫлө йылтырап ятҡан Ҡаҙаяҡ бөгөлдәренән урап, монарланып ятҡан дала киңлегенә кусә. Ә. Хәкимов.
МОНАРЛЫ (Р: мглистый; И.: hazy; Т.: sisli) с.
1. Ер өҫтөнән земберләп күтәрелгән эҫе һауалы; монар төшкән; һағымлы. □ Мглистый. Монарлы йәйге көндәр. Монарлы һауа.
2. Үҫемлектәр өсөн зыян килтергән ҡайнар ҡоро томанлы. □ Туманный (с медовой росой). Быйыл йәй монарлы булып уҫемлектәргә зыян килде. Монарлы һауа торошо.
3. диал. Томанлы. □ Туманный. Монарлы иртә. Монарлы мәлдәр башланды.
МОНАРХ [рус. < лат. monarchos] (Р: монарх; И.: monarch; T: hükümdar) и.
Дәүләттең нәҫелдән килгән йәки һайланып ҡуйылған тулы хоҡуҡлы хакимы (батша, король, шаһ, солтан, императорҙарҙың дөйөм атамаһы). □ Монарх (лицо, стоящее во главе монархии). Абсолют монарх. Монархты ҡолатыу. ■ Боронғо замандарҙағы кеуек, XXI быуатта ла президенттар, монархтар тормошо ябай халыҡҡа әкиәт кеуек тойола. «Башҡортостан ҡыҙы», № 4, 2010.
МОНАРХИЗМ [рус. < лат. monarchism] (Р: монархизм; И.: monarchism; Т: шопаг-şizm) и.
1. Монархияны дәүләт хакимлығының берҙән-бер дөрөҫ формаһы тип ҡараған сәйәси йүнәлеш. □ Монархизм. Монар-
хизмға ҡаршы көрәш. ■ Икенсе яҡтан, Мәскәй — башҡорт халҡының батша самодержавиеһына ҡаршы көрәшен ғәйеп-ләусе, тырышып-тырышып монархизмды яҡлаусы, реакцион идеологияны алға һөрөусе кире образ. М. Сәғитов.
2. ҡар. монархия. Монархизмға ҡоролған дәуләт.
МОНАРХИИ с. ҡар. монархиялы. Мо-нархик дәуләт. Монархик ил.
МОНАРХИСТ [рус.] (Р: монархист; И.: monarchist; T: monarşi taraflısı) и.
Монархизм һәм монархия яҡлы кеше. □ Монархист, сторонник монархии. ■ Сонки уларға [һөйләшеуҙә ҡатнашҡан кешеләргә] ҡалала батшаны ҡотҡарырға маташҡан монархист офицерҙарҙың йәшерен ойошмаһы барлығы ла мәғлум ине.
В. Исхаҡов.
МОНАРХИЯ [рус. < гр. monarchia] (Р: монархия; И.: monarchy; T: monarşi) и.
Юғары дәүләт власы формаль яҡтан тулы хоҡуҡлы дәүләт башлығы һәм монарх ҡулында тупланған эксплуататорлыҡ дәүләт хөкөмө һәм шундай хөкөмгә ҡоролған дәүләт. □ Монархия. Абсолют монархия. Конституцион монархия. ■ Эре эшҡыуар ҡыҙы, Токио университетын тамамлаусы Митико Седа ла 1959 йылдың бер иртәһендә принцесса булып уяна — мең ярымлыҡ тарихҡа эйә монархия династияһының ва-риҫы булған принц Акихитоға кейәугә сыға. «Башҡортостан ҡыҙы», № 4, 2010.
МОНАРХИЯЛЫ (Р: монархический; И.: monarchist, monarchic(al), monarch(i)al; T: monarşi) c.
Монархияға мөнәсәбәтле. □ Монархический. Монархиялы дәуләт. Монархиялы ҡоролош. Монархиялы ил.
МОНАСТЫРЬ [рус. < гр. monasterion] (Р: монастырь; И.: cloister; abbey; monastery, friary; nunnery, convent; T: manastır) и. дини.
1. Монах йәки монашкаларҙың ере, капиталы уртаҡ булған, уртаҡ ҡағиҙә буйынса йәшәгән дини община. □ Монастырь. / Монастырский. Ирҙәр монастыры. Катын-ҡыҙ монастыры. ■ Башланғыс белемде Галилей
328
нар көпшәһен ашай-ашай Үҙәште буйына ат тышай китте. Ж. Кейекбаев.
МОНАРЛАНЫУ (монарлан-) (Р.: покрываться мглой; И.: haze; T.: sislenmek) ҡ.
1. Күтәрелгән эҫе һауа тулҡын-тулҡын булып томанланып болот һымаҡ күренеп тороу; томан менән ҡапланып тороу □ Покрываться мглой (беловатой на вид). Tay башы монарланған. ■ Монарланып ятҡан Урал тауҡай, дан кукрәтеп, куккә ашҡанһың. Р. Ғарипов.
2. Алыҫтан күгелйемләнеп күренеп тороу (һауаға ҡарата). □ Становиться мглистым (издалека виднеться сизовато, о воздухе). ■ Ярата Шәрғиә юл йөрөргә. Тирә-йунде йотлоғоп байҡай, ҡарашы көмөш таҫма төҫлө йылтырап ятҡан Ҡаҙаяҡ бөгөлдәренән урап, монарланып ятҡан дала киңлегенә кусә. Ә. Хәкимов.
МОНАРЛЫ (Р: мглистый; И.: hazy; Т.: sisli) с.
1. Ер өҫтөнән земберләп күтәрелгән эҫе һауалы; монар төшкән; һағымлы. □ Мглистый. Монарлы йәйге көндәр. Монарлы һауа.
2. Үҫемлектәр өсөн зыян килтергән ҡайнар ҡоро томанлы. □ Туманный (с медовой росой). Быйыл йәй монарлы булып уҫемлектәргә зыян килде. Монарлы һауа торошо.
3. диал. Томанлы. □ Туманный. Монарлы иртә. Монарлы мәлдәр башланды.
МОНАРХ [рус. < лат. monarchos] (Р: монарх; И.: monarch; T: hükümdar) и.
Дәүләттең нәҫелдән килгән йәки һайланып ҡуйылған тулы хоҡуҡлы хакимы (батша, король, шаһ, солтан, императорҙарҙың дөйөм атамаһы). □ Монарх (лицо, стоящее во главе монархии). Абсолют монарх. Монархты ҡолатыу. ■ Боронғо замандарҙағы кеуек, XXI быуатта ла президенттар, монархтар тормошо ябай халыҡҡа әкиәт кеуек тойола. «Башҡортостан ҡыҙы», № 4, 2010.
МОНАРХИЗМ [рус. < лат. monarchism] (Р: монархизм; И.: monarchism; Т: шопаг-şizm) и.
1. Монархияны дәүләт хакимлығының берҙән-бер дөрөҫ формаһы тип ҡараған сәйәси йүнәлеш. □ Монархизм. Монар-
хизмға ҡаршы көрәш. ■ Икенсе яҡтан, Мәскәй — башҡорт халҡының батша самодержавиеһына ҡаршы көрәшен ғәйеп-ләусе, тырышып-тырышып монархизмды яҡлаусы, реакцион идеологияны алға һөрөусе кире образ. М. Сәғитов.
2. ҡар. монархия. Монархизмға ҡоролған дәуләт.
МОНАРХИИ с. ҡар. монархиялы. Мо-нархик дәуләт. Монархик ил.
МОНАРХИСТ [рус.] (Р: монархист; И.: monarchist; T: monarşi taraflısı) и.
Монархизм һәм монархия яҡлы кеше. □ Монархист, сторонник монархии. ■ Сонки уларға [һөйләшеуҙә ҡатнашҡан кешеләргә] ҡалала батшаны ҡотҡарырға маташҡан монархист офицерҙарҙың йәшерен ойошмаһы барлығы ла мәғлум ине.
В. Исхаҡов.
МОНАРХИЯ [рус. < гр. monarchia] (Р: монархия; И.: monarchy; T: monarşi) и.
Юғары дәүләт власы формаль яҡтан тулы хоҡуҡлы дәүләт башлығы һәм монарх ҡулында тупланған эксплуататорлыҡ дәүләт хөкөмө һәм шундай хөкөмгә ҡоролған дәүләт. □ Монархия. Абсолют монархия. Конституцион монархия. ■ Эре эшҡыуар ҡыҙы, Токио университетын тамамлаусы Митико Седа ла 1959 йылдың бер иртәһендә принцесса булып уяна — мең ярымлыҡ тарихҡа эйә монархия династияһының ва-риҫы булған принц Акихитоға кейәугә сыға. «Башҡортостан ҡыҙы», № 4, 2010.
МОНАРХИЯЛЫ (Р: монархический; И.: monarchist, monarchic(al), monarch(i)al; T: monarşi) c.
Монархияға мөнәсәбәтле. □ Монархический. Монархиялы дәуләт. Монархиялы ҡоролош. Монархиялы ил.
МОНАСТЫРЬ [рус. < гр. monasterion] (Р: монастырь; И.: cloister; abbey; monastery, friary; nunnery, convent; T: manastır) и. дини.
1. Монах йәки монашкаларҙың ере, капиталы уртаҡ булған, уртаҡ ҡағиҙә буйынса йәшәгән дини община. □ Монастырь. / Монастырский. Ирҙәр монастыры. Катын-ҡыҙ монастыры. ■ Башланғыс белемде Галилей
328