Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 343 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МОРҘАР
алдап аҡса йыйып, кеше хаҡын ашап йәшәгән бер старшинаның мәкерлеге, мораль йөҙө фаш ителә. «Башҡорт әҙәбиәте антологияһы»нан.
МОРАЛЬ-СӘЙӘСИ (Р.: морально-политический; И.: moral and political; T.: ahlaki ve siyasi) c.
Нимәнеңдер мораль һәм сәйәси нигеҙен тәшкил иткән. □ Морально-политический. Мораль-сәйәси ҡараш. Мораль-сәйәси мөнәсәбәт.
МОРАЛЬ-ЭТИК (Р.: морально-этический; И.: moral and ethical; T.: ahlaki) c.
Нимәнеңдер мораль һәм этик нигеҙен тәшкил иткән. □ Морально-этический. Мораль-этик нигеҙҙәр. Мораль-этик проблемалар һалынған хикәйә. ■ Унда [«Боролош» романында] ифрат та ҡатмарлы, киҫкен социаль боролошло дәүерҙә бөтә халыҡ яҙмышы менән бәйләнешле бик күп проблемалар күтәрелә, .. мораль-этик мәсьәләләр хәл ителә. С. Сафуанов. Әҫәрҙең [Ҡол Ғәлиҙең «Йософ вә Зөләйха» ҡиссаһында] үҙәгенә мораль-этик, ижтимағи-сәйәси, фәлсәфәүи проблематика рәүешендә ата-әсә менән балаларҙың, ил башлығы менән халыҡтың, туғандарҙың үҙ-ара мөнәсәбәте ҡуйылған. «Башҡорт әҙәбиәте антологияһы»нан.
МОРАТ [ғәр. ^j»] (Р: цель; И.: goal, aim; T.: murat) и.
Ниәт иткән нәмә; теләк-маҡсат. □ Цель, желание, стремление. Моратына етеү. Моратын үтәү. Моратҡа ирешеү. Н «Каруан башы - изге күңелле кеше, тоғро дуҫым. Иншалла, Һабрауҙы, ел-ямғыр тейҙермәй, моратына еткерер», — тип йылмайҙы мулла. Ә. Хәкимов. • Сабыр иткән - моратына еткән. Әйтем. Ижтиһад иткән - моратына еткән. Әйтем. Тырышҡан — моратына ирешкән. Әйтем.
МОРАТҠОЛ (Р: название родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T.: Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән, ҡыпсаҡ ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Название подразделений башкир рода бурзян, кыпчак. Моратҡолдар көтөүлеге. Моратҡол
аймағы ағасы. Моратҡол аймағы тамғаһы. Моратҡол аймағы сабынлыҡтары.
МОРАТОРИЙ [рус. < лат. moratorius ‘кисектереүсе’] (Р: мораторий; И.: moratorium; T.: moratoryum) и.
Ниндәйҙер көтөлмәгән хәл (һуғыш, кризис, һәләкәт һ. б.) арҡаһында алдан билдәләнгән эшмәкәрлектең хөкүмәт тарафынан кисектерел еүе. □ Мораторий. Үлем язаһына мораторий. Ядро ҡоралын һынауға мораторий.
МОРАТША (Р: название родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T.: Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән, ҡарағай-ҡыпсаҡ ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме.
□ Название подразделений башкир племён рода бурзян, карагай-кыпчак. Моратша араһы. Ауылдары менән моратша араһынан. Моратшалар ере. Моратшалар нәҫеле.
МОРҒАҠ (морғағы) и. ҡар. морондоҡ I. Морғаҡ кейҙереү. Морғағын сисеү. Морғағын һалдырыу.
МОРДВА (Р.: мордва; И.: the Mordvins, Mordvinians; T.: Mordvinler) и. этн.
Мордовияның төп халҡын тәшкил иткән милләт һәм шул милләттең бер кешеһе (фин-уғыр телдәренең береһендә һөйләшә).
□ Мордва, мордвин, мордовец. / Мордовский. Мордва халҡы. Мордва теле. Мордва ҡатыны. Мордвалар ере. Мордва милли кейеме.
МОРДВАСА (Р: по-мордовски; И.: in Mordvinian; Т.: Mordvin dilinde) р.
1. Мордва телендә. □ По-мордовски (на мордовском языке). Мордваса уҡыу. Мордваса яҙыу. Мордваса йырлау. Мордваса һөйләшеү.
2. Мордваларға хас. □ По-мордовски. Мордваса кейенеү. Мордваса бейеү.
МОРҘАР {фарс. Jo-] (Р: падаль; И.: dead body; corpse; carcass; T.: leş) и. иҫк.
1. Йәнлек, ҡош-ҡорттоң үле кәүҙәһе; үләкһә. □ Падаль; мертвечина. • Ҡассап күп булһа, хайуан морҙар китер. Әйтем.
2. күсм. Ҡәбәхәт, боҙоҡ, ерәнгес кеше; әҙәм аҡтығы. □ Подлец. / Подлый. Морҙар-ҙан үс алыу. Морҙар кеше. Я Китте .., мәгәр
343
алдап аҡса йыйып, кеше хаҡын ашап йәшәгән бер старшинаның мәкерлеге, мораль йөҙө фаш ителә. «Башҡорт әҙәбиәте антологияһы»нан.
МОРАЛЬ-СӘЙӘСИ (Р.: морально-политический; И.: moral and political; T.: ahlaki ve siyasi) c.
Нимәнеңдер мораль һәм сәйәси нигеҙен тәшкил иткән. □ Морально-политический. Мораль-сәйәси ҡараш. Мораль-сәйәси мөнәсәбәт.
МОРАЛЬ-ЭТИК (Р.: морально-этический; И.: moral and ethical; T.: ahlaki) c.
Нимәнеңдер мораль һәм этик нигеҙен тәшкил иткән. □ Морально-этический. Мораль-этик нигеҙҙәр. Мораль-этик проблемалар һалынған хикәйә. ■ Унда [«Боролош» романында] ифрат та ҡатмарлы, киҫкен социаль боролошло дәүерҙә бөтә халыҡ яҙмышы менән бәйләнешле бик күп проблемалар күтәрелә, .. мораль-этик мәсьәләләр хәл ителә. С. Сафуанов. Әҫәрҙең [Ҡол Ғәлиҙең «Йософ вә Зөләйха» ҡиссаһында] үҙәгенә мораль-этик, ижтимағи-сәйәси, фәлсәфәүи проблематика рәүешендә ата-әсә менән балаларҙың, ил башлығы менән халыҡтың, туғандарҙың үҙ-ара мөнәсәбәте ҡуйылған. «Башҡорт әҙәбиәте антологияһы»нан.
МОРАТ [ғәр. ^j»] (Р: цель; И.: goal, aim; T.: murat) и.
Ниәт иткән нәмә; теләк-маҡсат. □ Цель, желание, стремление. Моратына етеү. Моратын үтәү. Моратҡа ирешеү. Н «Каруан башы - изге күңелле кеше, тоғро дуҫым. Иншалла, Һабрауҙы, ел-ямғыр тейҙермәй, моратына еткерер», — тип йылмайҙы мулла. Ә. Хәкимов. • Сабыр иткән - моратына еткән. Әйтем. Ижтиһад иткән - моратына еткән. Әйтем. Тырышҡан — моратына ирешкән. Әйтем.
МОРАТҠОЛ (Р: название родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T.: Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән, ҡыпсаҡ ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Название подразделений башкир рода бурзян, кыпчак. Моратҡолдар көтөүлеге. Моратҡол
аймағы ағасы. Моратҡол аймағы тамғаһы. Моратҡол аймағы сабынлыҡтары.
МОРАТОРИЙ [рус. < лат. moratorius ‘кисектереүсе’] (Р: мораторий; И.: moratorium; T.: moratoryum) и.
Ниндәйҙер көтөлмәгән хәл (һуғыш, кризис, һәләкәт һ. б.) арҡаһында алдан билдәләнгән эшмәкәрлектең хөкүмәт тарафынан кисектерел еүе. □ Мораторий. Үлем язаһына мораторий. Ядро ҡоралын һынауға мораторий.
МОРАТША (Р: название родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T.: Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән, ҡарағай-ҡыпсаҡ ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме.
□ Название подразделений башкир племён рода бурзян, карагай-кыпчак. Моратша араһы. Ауылдары менән моратша араһынан. Моратшалар ере. Моратшалар нәҫеле.
МОРҒАҠ (морғағы) и. ҡар. морондоҡ I. Морғаҡ кейҙереү. Морғағын сисеү. Морғағын һалдырыу.
МОРДВА (Р.: мордва; И.: the Mordvins, Mordvinians; T.: Mordvinler) и. этн.
Мордовияның төп халҡын тәшкил иткән милләт һәм шул милләттең бер кешеһе (фин-уғыр телдәренең береһендә һөйләшә).
□ Мордва, мордвин, мордовец. / Мордовский. Мордва халҡы. Мордва теле. Мордва ҡатыны. Мордвалар ере. Мордва милли кейеме.
МОРДВАСА (Р: по-мордовски; И.: in Mordvinian; Т.: Mordvin dilinde) р.
1. Мордва телендә. □ По-мордовски (на мордовском языке). Мордваса уҡыу. Мордваса яҙыу. Мордваса йырлау. Мордваса һөйләшеү.
2. Мордваларға хас. □ По-мордовски. Мордваса кейенеү. Мордваса бейеү.
МОРҘАР {фарс. Jo-] (Р: падаль; И.: dead body; corpse; carcass; T.: leş) и. иҫк.
1. Йәнлек, ҡош-ҡорттоң үле кәүҙәһе; үләкһә. □ Падаль; мертвечина. • Ҡассап күп булһа, хайуан морҙар китер. Әйтем.
2. күсм. Ҡәбәхәт, боҙоҡ, ерәнгес кеше; әҙәм аҡтығы. □ Подлец. / Подлый. Морҙар-ҙан үс алыу. Морҙар кеше. Я Китте .., мәгәр
343