Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 355 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МОЧЕВИНА
[Алдарҙың] мохтажы ла юҡ. «Зөһрә менән Алдар».
МОХТАЖ БУЛЫУ (мохтаж бул-) ҡ. ҡар. мохтаж II. ■ Ҡаршы яҡтағы немецтар ҙа һыуға мохтаж булған, ахыры.
3. Ураҡсин.
МОХТАЖЛЫ (Р.: нуждающийся; И.: needy; T.: muhtaçh) с.
Етешһеҙ тормошло; ярлы. □ Нуждающийся. Мохтажлы ҡатлам. Мохтажлы ғаилә. • Һәнәр эйәһе бай булмаһа ла, мохтажлы булмай. Әйтем.
МОХТАЖЛЫҠ (мохтажлығы) (Р: нужда; И.: want; indigence; T.: muhtaçlık) и.
1. Тормош-көнкүрештәге етешһеҙлек; нужа, ярлылыҡ. □ Нужда, бедность. Мохтажлыҡ куреу. Мохтажлыҡта йәшәу. Мохтажлыҡҡа төшөу. ■ Ҡыйынлыҡты һәм мохтажлыҡты куреп, шуны татып уҫ-кән ауыр замана балалары төшөнкөлөккә бирелмәне. «Ағиҙел», № 11, 2011. Башҡортостанына, әсә теленә һөйөу йөрөткән һәр кем уҙ ғаиләһенә генә тугел, мохтажлыҡта көн кургән куп балалы ғаиләләргә йәки ҡан-ҡәрҙәштәренә лә республиканың төп баҫмаһын байрам буләге итеп яҙҙыртһа, ошонан да ҙурыраҡ сауаплы һәм изге ғәмәл булмаҫтыр. «Башҡортостан», 6 апрель 2012. Мысыр мәлиге: ҡаҙнала алтын-көмөш юҡҡа сыҡты, мохтажлыҡҡа, хәйерселеккә төштөк имде. «Ҡиссаи Йософ».
2. Нимәгәлер булған ихтыяж; кәрәклек. □ Потребность, нуждаемость. Мохтажлыҡ кисереу. Мохтажлыҡ тыуыу. ■ XX быуаттың 20-се йылдарында башҡорт алфавитын һәм орфографияһын эшләу мохтажлығы тыуғас, 3. Шакиров ғәрәп графикаһы нигеҙендә башҡорт яҙмаһын булдырыуға .. куп көс һала. «Ағиҙел», № 11, 2011.
МОХТАЖ ТӨШӨҮ (мохтаж төш-) (Р: нуждаться; И.: need; T.: muhtaç vaziyete düşmek) ҡ.
Нимәлер кәрәк булып, йомош төшөү. □ Нуждаться. Ҡуршегә мохтаж төшөу. Мохтаж төшөу сәбәпле уҙәккә барып ҡайтыу.
МОХТАЖҺЫНЫУ (мохтажһын ) (Р: нуждаться; И.: need; T.: muhtaç olmak) ҡ.
Нимәгәлер мохтажлыҡ кисереү. □ Нуждаться. Иғтибарға мохтажһыныу. Тәрбиәгә мохтажһыныу. Ихтирамға мохтажһыныу. Мохтажһынып йөрөу.
МОХТАРИӘТ [ғәр. (Р: свобода;
И.: freedom; T.: muhtariyet) и. иҫк.
1. Ирек, ихтыярлыҡ. □ Свобода. Мох-тариәткә сығыу. Мохтариәттә йәшәу. Мох-тариәт итеу. ■ Кисә берәуһе мохтариәт тиме шунда, нәмәлер тураһында һөйләп киткәйне. А. Карнай.
2. Идара һәм хөкөм үҙаллылығы; бойондороҡһоҙлоҡ. □ Самоуправление. Мохтариәт алыу. Мохтариәт биреу. ■ Большевиктар әйтә: һәр бер илгә камил мохтариәт бирелһен! Ш. Бабич.
МОХТАСАР I [ғәр. (Р: сокращённый; И.: shortened; T.: muhtasar) с. иҫк.
Ҡыҫҡа, ҡыҫҡартылған. □ Сокращённый, короткий. Мохтасар дәрестәр. Мохтасар ғумер. Әҫәрҙең мохтасар варианты.
МОХТАСАР II [ғәр. (Р: мохтасар; И.: muhtasar (textbook, class); T.: muhtasar) и. иҫк.
Мәҙрәсәлә уҡылған дәрес һәм дәреслек исеме. □ Мохтасар (название урока и учебника в медресе). Мохтасар китабы. Мох-тасарҙы тамамлау. М Вәхит менән Мәх-мут шул мәҙрәсәлә әллә нисә йылдар тороп, «Мохтасар» уҡыу дәрәжәһенә етте. М. Ғафури.
МОХТАСАР ҠЫЛЫУ (мохтасар ҡыл-) (Р: сократить; И.: limit; T.: kısaltmak) ҡ. иҫк.
Ниҙеңдер күләмен, һанын кәметеү; ҡыҫҡартыу. □ Сократить. Дәреслектәрҙе мохтасар ҡылыу. Хатты мохтасар ҡылыу. ■ Яҙаһы һуҙҙәр куп ине, ошоноң менән мохтасар ҡылдыҡ. Ж. Кейекбаев.
МОХӘФФӘР [ғәр. (Р: упрощённый; И.: simplifid; T.: sadeleşmiş) с. иҫк.
Еңеләйтелгән, ябайлаштырылған. □ Упрощённый. Мохәффәр дәреслек. Текстың мохәффәр варианты.
МОЧЕВИНА [рус.] (Р: мочевина; И.: carbamide; T.: üre) и. хим.
12*
355
[Алдарҙың] мохтажы ла юҡ. «Зөһрә менән Алдар».
МОХТАЖ БУЛЫУ (мохтаж бул-) ҡ. ҡар. мохтаж II. ■ Ҡаршы яҡтағы немецтар ҙа һыуға мохтаж булған, ахыры.
3. Ураҡсин.
МОХТАЖЛЫ (Р.: нуждающийся; И.: needy; T.: muhtaçh) с.
Етешһеҙ тормошло; ярлы. □ Нуждающийся. Мохтажлы ҡатлам. Мохтажлы ғаилә. • Һәнәр эйәһе бай булмаһа ла, мохтажлы булмай. Әйтем.
МОХТАЖЛЫҠ (мохтажлығы) (Р: нужда; И.: want; indigence; T.: muhtaçlık) и.
1. Тормош-көнкүрештәге етешһеҙлек; нужа, ярлылыҡ. □ Нужда, бедность. Мохтажлыҡ куреу. Мохтажлыҡта йәшәу. Мохтажлыҡҡа төшөу. ■ Ҡыйынлыҡты һәм мохтажлыҡты куреп, шуны татып уҫ-кән ауыр замана балалары төшөнкөлөккә бирелмәне. «Ағиҙел», № 11, 2011. Башҡортостанына, әсә теленә һөйөу йөрөткән һәр кем уҙ ғаиләһенә генә тугел, мохтажлыҡта көн кургән куп балалы ғаиләләргә йәки ҡан-ҡәрҙәштәренә лә республиканың төп баҫмаһын байрам буләге итеп яҙҙыртһа, ошонан да ҙурыраҡ сауаплы һәм изге ғәмәл булмаҫтыр. «Башҡортостан», 6 апрель 2012. Мысыр мәлиге: ҡаҙнала алтын-көмөш юҡҡа сыҡты, мохтажлыҡҡа, хәйерселеккә төштөк имде. «Ҡиссаи Йософ».
2. Нимәгәлер булған ихтыяж; кәрәклек. □ Потребность, нуждаемость. Мохтажлыҡ кисереу. Мохтажлыҡ тыуыу. ■ XX быуаттың 20-се йылдарында башҡорт алфавитын һәм орфографияһын эшләу мохтажлығы тыуғас, 3. Шакиров ғәрәп графикаһы нигеҙендә башҡорт яҙмаһын булдырыуға .. куп көс һала. «Ағиҙел», № 11, 2011.
МОХТАЖ ТӨШӨҮ (мохтаж төш-) (Р: нуждаться; И.: need; T.: muhtaç vaziyete düşmek) ҡ.
Нимәлер кәрәк булып, йомош төшөү. □ Нуждаться. Ҡуршегә мохтаж төшөу. Мохтаж төшөу сәбәпле уҙәккә барып ҡайтыу.
МОХТАЖҺЫНЫУ (мохтажһын ) (Р: нуждаться; И.: need; T.: muhtaç olmak) ҡ.
Нимәгәлер мохтажлыҡ кисереү. □ Нуждаться. Иғтибарға мохтажһыныу. Тәрбиәгә мохтажһыныу. Ихтирамға мохтажһыныу. Мохтажһынып йөрөу.
МОХТАРИӘТ [ғәр. (Р: свобода;
И.: freedom; T.: muhtariyet) и. иҫк.
1. Ирек, ихтыярлыҡ. □ Свобода. Мох-тариәткә сығыу. Мохтариәттә йәшәу. Мох-тариәт итеу. ■ Кисә берәуһе мохтариәт тиме шунда, нәмәлер тураһында һөйләп киткәйне. А. Карнай.
2. Идара һәм хөкөм үҙаллылығы; бойондороҡһоҙлоҡ. □ Самоуправление. Мохтариәт алыу. Мохтариәт биреу. ■ Большевиктар әйтә: һәр бер илгә камил мохтариәт бирелһен! Ш. Бабич.
МОХТАСАР I [ғәр. (Р: сокращённый; И.: shortened; T.: muhtasar) с. иҫк.
Ҡыҫҡа, ҡыҫҡартылған. □ Сокращённый, короткий. Мохтасар дәрестәр. Мохтасар ғумер. Әҫәрҙең мохтасар варианты.
МОХТАСАР II [ғәр. (Р: мохтасар; И.: muhtasar (textbook, class); T.: muhtasar) и. иҫк.
Мәҙрәсәлә уҡылған дәрес һәм дәреслек исеме. □ Мохтасар (название урока и учебника в медресе). Мохтасар китабы. Мох-тасарҙы тамамлау. М Вәхит менән Мәх-мут шул мәҙрәсәлә әллә нисә йылдар тороп, «Мохтасар» уҡыу дәрәжәһенә етте. М. Ғафури.
МОХТАСАР ҠЫЛЫУ (мохтасар ҡыл-) (Р: сократить; И.: limit; T.: kısaltmak) ҡ. иҫк.
Ниҙеңдер күләмен, һанын кәметеү; ҡыҫҡартыу. □ Сократить. Дәреслектәрҙе мохтасар ҡылыу. Хатты мохтасар ҡылыу. ■ Яҙаһы һуҙҙәр куп ине, ошоноң менән мохтасар ҡылдыҡ. Ж. Кейекбаев.
МОХӘФФӘР [ғәр. (Р: упрощённый; И.: simplifid; T.: sadeleşmiş) с. иҫк.
Еңеләйтелгән, ябайлаштырылған. □ Упрощённый. Мохәффәр дәреслек. Текстың мохәффәр варианты.
МОЧЕВИНА [рус.] (Р: мочевина; И.: carbamide; T.: üre) и. хим.
12*
355