Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 356 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МӨБАЛӘҒӘ
Аҡ төҫтәге кристалдар рәүешендәге химик ашлама, күмер кислотаһының диамиды; карбамид. □ Мочевина. Мочевина һибеү. Баҫыуҙарҙы мочевина менән ашлау. Мәләүездә етештерелгән мочевина. ■ Итле протеин куп күләмдәге мочевина кислотаһына бай, һәм бауыр уны тарҡата алмай. «Киске Өфө», № 30, 2012. Азот ашламаһы мочевина, аммиак селитраһы, аммиак һыуынан тора. С. Хажиев.
МӨБАЛӘҒӘ [ғәр. (Р.: преувеличение; И.: exaggeration; T.: mübalağa) и. иҫк.
Ниҙеңдер сиктән тыш арттырып, ҡабартып күрһәтелеүе. □ Преувеличение, прибавление лишнего, присочинение в рассказе, гипербола. / Преувеличенный, прибавленный, гиперболизированный. Мобалэ-ғә һөйләу. Мөбаләғә шиғыр юлдары.
МӨБАРИҘ [ғәр. jjb*] (Р.: богатырь; И.: hero; bogatyr; T.: bahadır) и. иҫк.
Сиктән тыш көслө, ғәйрәтле кеше, батыр; бәһлеүән. □ Богатырь. / Богатырский. Мөбариҙ булыу. Мөбариҙҙар ярышы. Мобариҙ егет. М Салауат батыр, мөбариҙ, аҡын-шағир, Бүгәс батша булғадиры, башҡорттарҙы болаға күтәргән өсөн үҙен заиғ иткән. Я. Хамматов.
МӨБАССИР [ғәр. (Р: наблюдатель; И.: observer; T.: gözlemci) и. иҫк.
1. Ҡарап күҙәтеп тороусы; күҙәтсе.
□ Наблюдатель. Мөбассир булыу. Мөбассир кеше.
2. Мәҙрәсәлә уҡыусыларҙың эшен, тәртибен тикшереп тороу өсөн ҡуйылған кеше.
□ Наставник, воспитатель в медресе. Уҫал мөбассир. Мөбассир эше.
МӨБАХ [ғәр. (Р: дозволенный; И.: permitted; T.: mubah) с. иҫк.
Гөнаһҡа һаналмаған, тыйылмаған, ирекле (эш-ҡылыҡҡа ҡарата). □ Дозволенный, допустимый, свободный. Мөбах эш. Мөбах ҡылыҡ. ■ Китаптарҙан ҡарап, мин күп күрҙем, мәжлестәрҙә йырлау мөбах, тип. Ғ. Хөсәйенов. Бисмилләһи, дуҫтар, йыр башлайым, мөбах булһын беҙҙең көйөбөҙ. М. Ямалетдинов.
МӨБТАЛ [ғәр. (Р: опровергнутый; И.: rejected; belied; T.: mubtal) с. иҫк.
1. Ялғанға сығарылған, кире ҡағылған, ҡабул ителмәгән. □ Опровергнутый. Мөбтал ҡылыу.
2. Юҡҡа сығарылған, бөтөрөлгән. □ Уничтоженный.
МӨБТАЛ БУЛЫУ (мөбтал бул-) (Р: исчезнуть; И.: disappear; T.: iptal olmak) ҡ. иҫк.
Юҡҡа сығыу. □ Исчезнуть. ■ Күпме әҫәрҙәр һуң мөбтал булған, уйлап ҡара, ҡустым. Экспедиция материалдарынан.
МӨБТАЛ ИТЕҮ (мөбтал ит-) (Р: уничтожать; И.: annahilate; T.: iptaletmek) ҡ. иҫк.
Юҡҡа сығарыу, бөтөрөү. □ Уничтожать. ■ Беҙҙең ҡарашты тиҙ арала мөбтал иттеләр шул. «Яҡты юл», 13 июнь 2011.
МӨБТӘЛӘ I [ғәр. (Р: попавший во что-л.\ И.: in a fix; T.: mübtel) с. иҫк.
Бәхетһеҙ хәл йәки ваҡиғаға тарыған; дусар булған. □ Попавший, ввергнутый во что-л. Ҡайғыға мөбтәлә кеше. Мөбтәлә булған. ■ Был зат һәм үҙ ғасырында оло ғалим, кәнсәләрен мөбталә табиғ салим. М. Аҡмулла.
МӨБТӘЛӘ II [ғәр. (Р: беда; И.: misfortune; T.: mübtela) и. иҫк.
Тормош именлеген боҙған ауыр, ҡайғылы хәл-ваҡиға; бәхетһеҙлек, бәлә. □ Беда, несчастье. Мөбтәләгә юлығыу. Мөбтәләгә ҡалыу. ■ Кәлди әллән башҡорттар баштарына бер бәлә, булды улар нисә төрлө ауырыуҙарға мөбтәлә. Бәйеттән.
МӨБТӘЛӘ БУЛЫУ (мөбтәлә бул-) (Р: попасть в беду; И.: get into trouble; T: mübtela olmak) ҡ. иҫк.
1. Ауыр хәлгә, бәләгә дусар булыу, тарыу. □ Попасть в беду. Хәйерһеҙ эшкә мөбтәлә булыу. ■ Шәмси бары: «Доктор сырхауға мөбтәлә булған кешеләргә, уларҙың сырхауҙарына ҡарап тейешле булған дарыуҙы бирә», — тигән юлдарҙы ғына уҡый алды. И. Насыри. Бәхетһеҙ кеше хәйерһеҙлеккә мөбтәлә булыр, тәкәббер булма, ғазазил-дай яуыз телләнмә, аламалыҡ ҡылма, шайтан нәфсеһенә бирелмә, тип вәғәзләй. М. Өмөтбаев.
2. Бәйләнешкә инеү, бәйләнеү. □ Связываться (дурное значение). Иҫерткес менән мөбтәлә булыу. ■ Мәңге бәхетһеҙлек кил
356
Аҡ төҫтәге кристалдар рәүешендәге химик ашлама, күмер кислотаһының диамиды; карбамид. □ Мочевина. Мочевина һибеү. Баҫыуҙарҙы мочевина менән ашлау. Мәләүездә етештерелгән мочевина. ■ Итле протеин куп күләмдәге мочевина кислотаһына бай, һәм бауыр уны тарҡата алмай. «Киске Өфө», № 30, 2012. Азот ашламаһы мочевина, аммиак селитраһы, аммиак һыуынан тора. С. Хажиев.
МӨБАЛӘҒӘ [ғәр. (Р.: преувеличение; И.: exaggeration; T.: mübalağa) и. иҫк.
Ниҙеңдер сиктән тыш арттырып, ҡабартып күрһәтелеүе. □ Преувеличение, прибавление лишнего, присочинение в рассказе, гипербола. / Преувеличенный, прибавленный, гиперболизированный. Мобалэ-ғә һөйләу. Мөбаләғә шиғыр юлдары.
МӨБАРИҘ [ғәр. jjb*] (Р.: богатырь; И.: hero; bogatyr; T.: bahadır) и. иҫк.
Сиктән тыш көслө, ғәйрәтле кеше, батыр; бәһлеүән. □ Богатырь. / Богатырский. Мөбариҙ булыу. Мөбариҙҙар ярышы. Мобариҙ егет. М Салауат батыр, мөбариҙ, аҡын-шағир, Бүгәс батша булғадиры, башҡорттарҙы болаға күтәргән өсөн үҙен заиғ иткән. Я. Хамматов.
МӨБАССИР [ғәр. (Р: наблюдатель; И.: observer; T.: gözlemci) и. иҫк.
1. Ҡарап күҙәтеп тороусы; күҙәтсе.
□ Наблюдатель. Мөбассир булыу. Мөбассир кеше.
2. Мәҙрәсәлә уҡыусыларҙың эшен, тәртибен тикшереп тороу өсөн ҡуйылған кеше.
□ Наставник, воспитатель в медресе. Уҫал мөбассир. Мөбассир эше.
МӨБАХ [ғәр. (Р: дозволенный; И.: permitted; T.: mubah) с. иҫк.
Гөнаһҡа һаналмаған, тыйылмаған, ирекле (эш-ҡылыҡҡа ҡарата). □ Дозволенный, допустимый, свободный. Мөбах эш. Мөбах ҡылыҡ. ■ Китаптарҙан ҡарап, мин күп күрҙем, мәжлестәрҙә йырлау мөбах, тип. Ғ. Хөсәйенов. Бисмилләһи, дуҫтар, йыр башлайым, мөбах булһын беҙҙең көйөбөҙ. М. Ямалетдинов.
МӨБТАЛ [ғәр. (Р: опровергнутый; И.: rejected; belied; T.: mubtal) с. иҫк.
1. Ялғанға сығарылған, кире ҡағылған, ҡабул ителмәгән. □ Опровергнутый. Мөбтал ҡылыу.
2. Юҡҡа сығарылған, бөтөрөлгән. □ Уничтоженный.
МӨБТАЛ БУЛЫУ (мөбтал бул-) (Р: исчезнуть; И.: disappear; T.: iptal olmak) ҡ. иҫк.
Юҡҡа сығыу. □ Исчезнуть. ■ Күпме әҫәрҙәр һуң мөбтал булған, уйлап ҡара, ҡустым. Экспедиция материалдарынан.
МӨБТАЛ ИТЕҮ (мөбтал ит-) (Р: уничтожать; И.: annahilate; T.: iptaletmek) ҡ. иҫк.
Юҡҡа сығарыу, бөтөрөү. □ Уничтожать. ■ Беҙҙең ҡарашты тиҙ арала мөбтал иттеләр шул. «Яҡты юл», 13 июнь 2011.
МӨБТӘЛӘ I [ғәр. (Р: попавший во что-л.\ И.: in a fix; T.: mübtel) с. иҫк.
Бәхетһеҙ хәл йәки ваҡиғаға тарыған; дусар булған. □ Попавший, ввергнутый во что-л. Ҡайғыға мөбтәлә кеше. Мөбтәлә булған. ■ Был зат һәм үҙ ғасырында оло ғалим, кәнсәләрен мөбталә табиғ салим. М. Аҡмулла.
МӨБТӘЛӘ II [ғәр. (Р: беда; И.: misfortune; T.: mübtela) и. иҫк.
Тормош именлеген боҙған ауыр, ҡайғылы хәл-ваҡиға; бәхетһеҙлек, бәлә. □ Беда, несчастье. Мөбтәләгә юлығыу. Мөбтәләгә ҡалыу. ■ Кәлди әллән башҡорттар баштарына бер бәлә, булды улар нисә төрлө ауырыуҙарға мөбтәлә. Бәйеттән.
МӨБТӘЛӘ БУЛЫУ (мөбтәлә бул-) (Р: попасть в беду; И.: get into trouble; T: mübtela olmak) ҡ. иҫк.
1. Ауыр хәлгә, бәләгә дусар булыу, тарыу. □ Попасть в беду. Хәйерһеҙ эшкә мөбтәлә булыу. ■ Шәмси бары: «Доктор сырхауға мөбтәлә булған кешеләргә, уларҙың сырхауҙарына ҡарап тейешле булған дарыуҙы бирә», — тигән юлдарҙы ғына уҡый алды. И. Насыри. Бәхетһеҙ кеше хәйерһеҙлеккә мөбтәлә булыр, тәкәббер булма, ғазазил-дай яуыз телләнмә, аламалыҡ ҡылма, шайтан нәфсеһенә бирелмә, тип вәғәзләй. М. Өмөтбаев.
2. Бәйләнешкә инеү, бәйләнеү. □ Связываться (дурное значение). Иҫерткес менән мөбтәлә булыу. ■ Мәңге бәхетһеҙлек кил
356