Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 388 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МӨСТӘСНА
Түләмә ауырыуы эйәһе. □ Дух сибирской язвы. доел. Старушка Мустян. Мөстән эбей сирен дауалау.
МӨСТӘСНА [ғәр. (p.: своеобразный; И.: peculiar; T.: müstesna) с. иҫк.
Үҙенә бер башҡа, үҙенә бер төрлө. □ Своеобразный. Мөстәсна бер хәл.
МӨСТӘХИҠ [ғәр. ] (Р.: достойный; И.: worthy; T: müstahik) с. иҫк.
Берәй нәмәгә хаҡлы; лайыҡлы. □ Достойный. Мөстәхик хуплау һуҙҙәре. ■ Юҡ, егет! Ул һицә мөстәхик һәм тиң булмаған икән, ни өсөн башлап мөхәббәт иғлан ҡылдығыҙ? М. Ғафури.
МӨСҺӨҘ (Р.: бессильный; И.: weak, sicky; bedrid; T: güçsüz) c.
Көс, ҡеүәте әҙ; көсһөҙ, хәлһеҙ. □ Бессильный, слабый, хилый. Мөсһөҙ am. Мөсһөҙ кеше. Мөсһөҙ генә бала. Мөсһөҙ булыу. ■ Куҙгә мөсһөҙ булһа ла, тәу башлап Бәҙғолъямал әбей телгә килде. Н. Мусин. Бына сибек, мөсһөҙ әҙәмде аттың ене һөймәй, теге һыбай атланып алһа: «Ана кемде йөрөтөр, кемгә буйһонор көнгә төштөм бит», — тип ат ғәрләнә, тиҫкәреләнә, сығынсылай. М. Кәрим.
МӨСҺӨҘЛӘНЕҮ (мөсһөҙлән-) (Р.: обессилеть; И.: enervate; T.: güçsüzleşmek) ҡ.
Физик яҡтан көсһөҙ булыу; йонсоуға әйләнеү, хәлһеҙләнеү. □ Обессилеть. Ауырыуҙан мөсһөҙләнеу.
МӨСӘ (Р: доля; И.: share, piece; allotment; T.: kesir) и. иҫк.
1. Бөтөндөң бер киҫәге; өлөш. □ Доля, кусок. Мөсә һөйәге.
2. Тәндең бер өлөшө; ағза. □ Орган, часть тела. Мөсәһеҙ ҡалыу. ■ Көслө беләк, киң кукрәк, мыҡты, елкәләрҙең мөсәләре һәр береһе уҙенә башҡа өрөлөп тора. Ғ. Дәүләтшин. Һөйәкте теуәл әйләне, ағзабыҙҙы тиң итеп, ун ике мөсә яратты, «һөйлә!» тип әмер әйләне, һайраған ҡыҙыл тел биреп. М. Аҡмулла.
3. Буй-Һын, кәүҙә. □ Телосложение. Егет мөсәһе. Мөсәгә бәләкәй әҙәм. ■ Был кешенең көсө мөсәһенән ук куренеп тора. М. Ҡулаев. Фил мөсәлә, арыҫлан йөрәк, исеме — Бабсаҡ. «Бабсаҡ менән Күсәк».
4. ҡар. мөсә һөйәге. Мөсә — өмәлә өләшеп бирелә торған ит.
МӨСӘ ҺӨЙӘГЕ (Р: кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи; И.: a piece of meat; T: üleş) и. этн.
Өлөшләп бүленгән ит; өлөш; мөсәй. □ Кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи. Мөсә һөйәге таратыу.
МӨСӘЙ (Р: доля, кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи; И.: a gob of meat; T: üleş) и. этн.
1. Өмәселәрҙе һыйлағанда өлөшләп таратылған ит; өлөш. □ Доля, кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи. Мөсәй өләшеу. И Тирмә эсендәгеләргә хозур. Тышта көндөң нисек бу лыуында уларҙың эше лә юҡ. .. Тик туҫтаҡтарға куберәк ҡымыҙ ҡойолһон да алға һимеҙерәк мөсәй килһен. К. Мәргән.
2. Уңыш, байлыҡ, муллыҡ билдәһе булараҡ бөтөндөң бер өлөшө итеп өмә-селәргә, еңеүселәргә һ. б. таратылған ит киҫәге. □ Доля, кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи, победителям скачек и других игр (символизирует наделение каждого долей целого, что проецирует благополучие, изобилие).
МӨСӘЛ [ғәр. J-A-ix] (Р: двенадцатилетний животный цикл; И.: sort of ancient Oriental calendar; T: 12 Hayvanlı Takvim) и.
Ун ике йылдан торған һәм һәр береһе айырым хайуан (сысҡан, һыйыр, барс, ҡуян, аждаһа, йылан, йылҡы, ҡуй, маймыл, тауыҡ, эт, сусҡа) исеме менән аталып йөрөтөлгән йыл иҫәбе. □ Двенадцатилетний животный цикл. Мөсәл буйынса. Мөсәл хисабы. ■ Ҡояш ер тирәләй өс мөсәл бит ғумер ураны. Яратам йә яратмайым, тиеп әйтә алмаҫ кеше буламы? Т. Ғәниева, һәр йән эйәһенең уҙ ғумере: кубәләк ғумеркәйе бер нисә сәғәт, бал ҡортоноҡо бер нисә көн, бөжәктәрҙеке бер нисә ай, кейектәрҙеке бер нисә йыл, кеше ғумере бер нисә мөсәл, имәндеке бер нисә быуат... Ғаләм ғумере — мәңгелек. Ғ. Хөсәйенов.
388
Түләмә ауырыуы эйәһе. □ Дух сибирской язвы. доел. Старушка Мустян. Мөстән эбей сирен дауалау.
МӨСТӘСНА [ғәр. (p.: своеобразный; И.: peculiar; T.: müstesna) с. иҫк.
Үҙенә бер башҡа, үҙенә бер төрлө. □ Своеобразный. Мөстәсна бер хәл.
МӨСТӘХИҠ [ғәр. ] (Р.: достойный; И.: worthy; T: müstahik) с. иҫк.
Берәй нәмәгә хаҡлы; лайыҡлы. □ Достойный. Мөстәхик хуплау һуҙҙәре. ■ Юҡ, егет! Ул һицә мөстәхик һәм тиң булмаған икән, ни өсөн башлап мөхәббәт иғлан ҡылдығыҙ? М. Ғафури.
МӨСҺӨҘ (Р.: бессильный; И.: weak, sicky; bedrid; T: güçsüz) c.
Көс, ҡеүәте әҙ; көсһөҙ, хәлһеҙ. □ Бессильный, слабый, хилый. Мөсһөҙ am. Мөсһөҙ кеше. Мөсһөҙ генә бала. Мөсһөҙ булыу. ■ Куҙгә мөсһөҙ булһа ла, тәу башлап Бәҙғолъямал әбей телгә килде. Н. Мусин. Бына сибек, мөсһөҙ әҙәмде аттың ене һөймәй, теге һыбай атланып алһа: «Ана кемде йөрөтөр, кемгә буйһонор көнгә төштөм бит», — тип ат ғәрләнә, тиҫкәреләнә, сығынсылай. М. Кәрим.
МӨСҺӨҘЛӘНЕҮ (мөсһөҙлән-) (Р.: обессилеть; И.: enervate; T.: güçsüzleşmek) ҡ.
Физик яҡтан көсһөҙ булыу; йонсоуға әйләнеү, хәлһеҙләнеү. □ Обессилеть. Ауырыуҙан мөсһөҙләнеу.
МӨСӘ (Р: доля; И.: share, piece; allotment; T.: kesir) и. иҫк.
1. Бөтөндөң бер киҫәге; өлөш. □ Доля, кусок. Мөсә һөйәге.
2. Тәндең бер өлөшө; ағза. □ Орган, часть тела. Мөсәһеҙ ҡалыу. ■ Көслө беләк, киң кукрәк, мыҡты, елкәләрҙең мөсәләре һәр береһе уҙенә башҡа өрөлөп тора. Ғ. Дәүләтшин. Һөйәкте теуәл әйләне, ағзабыҙҙы тиң итеп, ун ике мөсә яратты, «һөйлә!» тип әмер әйләне, һайраған ҡыҙыл тел биреп. М. Аҡмулла.
3. Буй-Һын, кәүҙә. □ Телосложение. Егет мөсәһе. Мөсәгә бәләкәй әҙәм. ■ Был кешенең көсө мөсәһенән ук куренеп тора. М. Ҡулаев. Фил мөсәлә, арыҫлан йөрәк, исеме — Бабсаҡ. «Бабсаҡ менән Күсәк».
4. ҡар. мөсә һөйәге. Мөсә — өмәлә өләшеп бирелә торған ит.
МӨСӘ ҺӨЙӘГЕ (Р: кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи; И.: a piece of meat; T: üleş) и. этн.
Өлөшләп бүленгән ит; өлөш; мөсәй. □ Кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи. Мөсә һөйәге таратыу.
МӨСӘЙ (Р: доля, кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи; И.: a gob of meat; T: üleş) и. этн.
1. Өмәселәрҙе һыйлағанда өлөшләп таратылған ит; өлөш. □ Доля, кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи. Мөсәй өләшеу. И Тирмә эсендәгеләргә хозур. Тышта көндөң нисек бу лыуында уларҙың эше лә юҡ. .. Тик туҫтаҡтарға куберәк ҡымыҙ ҡойолһон да алға һимеҙерәк мөсәй килһен. К. Мәргән.
2. Уңыш, байлыҡ, муллыҡ билдәһе булараҡ бөтөндөң бер өлөшө итеп өмә-селәргә, еңеүселәргә һ. б. таратылған ит киҫәге. □ Доля, кусок мяса, вручаемый во время угощения участникам коллективной помощи, победителям скачек и других игр (символизирует наделение каждого долей целого, что проецирует благополучие, изобилие).
МӨСӘЛ [ғәр. J-A-ix] (Р: двенадцатилетний животный цикл; И.: sort of ancient Oriental calendar; T: 12 Hayvanlı Takvim) и.
Ун ике йылдан торған һәм һәр береһе айырым хайуан (сысҡан, һыйыр, барс, ҡуян, аждаһа, йылан, йылҡы, ҡуй, маймыл, тауыҡ, эт, сусҡа) исеме менән аталып йөрөтөлгән йыл иҫәбе. □ Двенадцатилетний животный цикл. Мөсәл буйынса. Мөсәл хисабы. ■ Ҡояш ер тирәләй өс мөсәл бит ғумер ураны. Яратам йә яратмайым, тиеп әйтә алмаҫ кеше буламы? Т. Ғәниева, һәр йән эйәһенең уҙ ғумере: кубәләк ғумеркәйе бер нисә сәғәт, бал ҡортоноҡо бер нисә көн, бөжәктәрҙеке бер нисә ай, кейектәрҙеке бер нисә йыл, кеше ғумере бер нисә мөсәл, имәндеке бер нисә быуат... Ғаләм ғумере — мәңгелек. Ғ. Хөсәйенов.
388