Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 403 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МУАФИҠ
йек-бейек тау армыттары ҡоршап торған ирәүән төбәктәрҙе хан менән Шәйхелислам хәҙрәттәренә тоғро мөьминдәргә төйәк яһап, тынғыһыҙ ғүмеренә ошонда тынғы табып, баҫҡаҡмы, ҡалғаймы сифатында рәхәтлектә йәшәү уйы уны [Сәйфөлмөлөктө] берҙән дәртләндереп ебәргәйне. Ә. Хәкимов. Шатлан, мөьмин, бөгөн шатлан — ғәйет көнө, шатлығыңдан иҫер, мөьмин, айыҡ көйө. Ш. Бабич.
МӨЬМИНӘ [ғәр. i»] (Р.: верующая; И.: female believer; Gafir; T.: mümine) и.
Ислам динен тотҡан ҡатын-ҡыҙ; мосолман. □ Верующая, правоверная, мусульманка. Мөьминә булыу. Мөьминәләр намаҙы.
МӨӘДДИБ [ғәр. мА>] (Р: учитель; И.: teacher; T.: müeddib) и. иҫк.
Тәрбиә эше менән шөғөлләнгән кеше; әҙәпкә өйрәтеүсе, тәрбиәсе. □ Учитель, воспитатель. Мөәддиб эше. Уҫал мөәддиб. Балалар мөәддибе. Мөәддиб булып эшләү.
МӨӘДДӘБ [ғәр. (Р: воспитанный; И.: well-bred; T.: müeddeb) с. иҫк.
Яҡшы тәрбиә алған, әҙәп белгән, тәртипле, тәрбиәле. □ Воспитанный. Мөәддәб кеше. Мөәддәб бала. Мөәддәб булыу.
МӨӘЗИН [ғәр. и. ҡар. мәзин. Мөәзин вәғәзе. Мөәзинде ҙурлау. Мөәзиндең аҙан әйтеүе.
МӨӘЛЛИФ [ғәр. (Р: книгописец; И.: book writer; T: müellif) и. иҫк.
Китап яҙыусы кеше. □ Книгописец. Мө-әллиф яҙмышы.
МӨӘННӘС [ғәр. (Р: категория женского рода; И.: feminine gender; T: müen-nes) и. грам. иҫк.
Ҡатын-ҡыҙ енесенә мөнәсәбәтле грамматик категория. □ Категория женского рода. Мөәннәс исем.
МӨӘССӘСӘ [ғәр. (Р: организация; И.: organization; T: müessese) и. иҫк.
Дәүләт ойошмаһы, учреждение. □ Организация, учреждение, заведение. Яңы мөәссәсә. ■ Ауыл советының канцелярияһы ла ябай ғына. Унда башҡа өлкән совет мөәссәсәләрендәге кеүек төрлө эштәр төрлө кенәгәләргә айырып ҡуйылмаған. Ғ. Дәүләтшин. Почта инде хат ташыусы мөәссәсә
генә түгел, ул мәҙәниәт тарата, хужалыҡты үҫтереүгә, кешеләрҙең аңын арттырыуға ярҙам итә. Ғ. Ғисмәти.
МӨӘҪҪИР [ғәр. (Р: трогательный; И.: touching; T: müessir) с. иҫк.
Тәьҫирле, йөрәк әрнеткес, йөрәк тетрәткес. □ Трогательный. Мөәҫҫир хәл. Мөәҫҫир һүҙ. Мөәҫҫир ҡотлау.
МӨӘҪҪӘР [ғәр. >>] (Р: воодушевлённый; И.: animate; T: müesser) с. иҫк.
Тәьҫиргә, йоғонтоға бирелгән; тәьҫирлән-дерелгән. □ Воодушевлённый, расчувство-ванный. Мөәҫҫәр йәштәр. Мөәҫҫәр шәкерттәр. Мөәҫҫәр ҡыҙ бала.
МӨӘҪҪӘР БУЛЫУ (мөәҫҫәр бул-) (Р: воодушевляться; И.: be inspired; T: müesser olmak) ҡ.
Тәьҫирләнеү. □ Воодушевляться, расчувствоваться. ■ Ғәлиәнең был илауынан мөәҫҫәр булған Мансур ҙа иларға кереште. Ә. Иҫәнбирҙин.
МУ (Р: му; И.: moo!, sound imitative word; T: mö) оҡш.
Һыйыр мөңрәгән тауышты белдергән һүҙ. □ Му (подражание мычанию крупного рогатого скота). Му-у-у итеү. И Һайрай сәпсектәр, урамда һыйырҙар мөңрәй «му-у-у», тип һыйыр менән быҙауҙары йөрөй. Ш. Бабич.
МУАР [рус. < фр. moire] (Р: муар; И.: tabby; T: hare) и. туҡ.
Ебәк туҡыманың бер төрө. □ Муар. / Муаровый. Ҡара муар.
МУАФИҠ [ғәр. (Р: совпадать с чем\ И.: coincide (with); T: muvafık) ҡ. иҫк.
1. Бер эш-хәлдең урыны, ваҡытына тура килеү; тап килеү. □ Совпадать с чем.
2. Ниндәйҙер һүҙгә, тәҡдимгә, шартҡа ыңғай ҡарау, ҡәнәғәт булыу. □ Соглашаться. ■ Йыһанда тапманым бер йәр садиҡ, дәрте дәртемә булғанын муафиҡ. Әгәр таптым иһә бер йәр садиҡ, ризалыҡ һандығым сыҡты монафик. М. Өмөтбаев. Ислам сауҙагәрҙәренең мәжмүғе улан был ауыл, яҙасаҡ хикәйәмеҙ өсөн беренсе лазим улдығындан, оҙон тәғриф итмәй вә исеме-не һөйләргә лә был ерҙә муафиҡ күрмәй, һүҙ яйҙары килдекендә, исеменең баш хәрефе
403
йек-бейек тау армыттары ҡоршап торған ирәүән төбәктәрҙе хан менән Шәйхелислам хәҙрәттәренә тоғро мөьминдәргә төйәк яһап, тынғыһыҙ ғүмеренә ошонда тынғы табып, баҫҡаҡмы, ҡалғаймы сифатында рәхәтлектә йәшәү уйы уны [Сәйфөлмөлөктө] берҙән дәртләндереп ебәргәйне. Ә. Хәкимов. Шатлан, мөьмин, бөгөн шатлан — ғәйет көнө, шатлығыңдан иҫер, мөьмин, айыҡ көйө. Ш. Бабич.
МӨЬМИНӘ [ғәр. i»] (Р.: верующая; И.: female believer; Gafir; T.: mümine) и.
Ислам динен тотҡан ҡатын-ҡыҙ; мосолман. □ Верующая, правоверная, мусульманка. Мөьминә булыу. Мөьминәләр намаҙы.
МӨӘДДИБ [ғәр. мА>] (Р: учитель; И.: teacher; T.: müeddib) и. иҫк.
Тәрбиә эше менән шөғөлләнгән кеше; әҙәпкә өйрәтеүсе, тәрбиәсе. □ Учитель, воспитатель. Мөәддиб эше. Уҫал мөәддиб. Балалар мөәддибе. Мөәддиб булып эшләү.
МӨӘДДӘБ [ғәр. (Р: воспитанный; И.: well-bred; T.: müeddeb) с. иҫк.
Яҡшы тәрбиә алған, әҙәп белгән, тәртипле, тәрбиәле. □ Воспитанный. Мөәддәб кеше. Мөәддәб бала. Мөәддәб булыу.
МӨӘЗИН [ғәр. и. ҡар. мәзин. Мөәзин вәғәзе. Мөәзинде ҙурлау. Мөәзиндең аҙан әйтеүе.
МӨӘЛЛИФ [ғәр. (Р: книгописец; И.: book writer; T: müellif) и. иҫк.
Китап яҙыусы кеше. □ Книгописец. Мө-әллиф яҙмышы.
МӨӘННӘС [ғәр. (Р: категория женского рода; И.: feminine gender; T: müen-nes) и. грам. иҫк.
Ҡатын-ҡыҙ енесенә мөнәсәбәтле грамматик категория. □ Категория женского рода. Мөәннәс исем.
МӨӘССӘСӘ [ғәр. (Р: организация; И.: organization; T: müessese) и. иҫк.
Дәүләт ойошмаһы, учреждение. □ Организация, учреждение, заведение. Яңы мөәссәсә. ■ Ауыл советының канцелярияһы ла ябай ғына. Унда башҡа өлкән совет мөәссәсәләрендәге кеүек төрлө эштәр төрлө кенәгәләргә айырып ҡуйылмаған. Ғ. Дәүләтшин. Почта инде хат ташыусы мөәссәсә
генә түгел, ул мәҙәниәт тарата, хужалыҡты үҫтереүгә, кешеләрҙең аңын арттырыуға ярҙам итә. Ғ. Ғисмәти.
МӨӘҪҪИР [ғәр. (Р: трогательный; И.: touching; T: müessir) с. иҫк.
Тәьҫирле, йөрәк әрнеткес, йөрәк тетрәткес. □ Трогательный. Мөәҫҫир хәл. Мөәҫҫир һүҙ. Мөәҫҫир ҡотлау.
МӨӘҪҪӘР [ғәр. >>] (Р: воодушевлённый; И.: animate; T: müesser) с. иҫк.
Тәьҫиргә, йоғонтоға бирелгән; тәьҫирлән-дерелгән. □ Воодушевлённый, расчувство-ванный. Мөәҫҫәр йәштәр. Мөәҫҫәр шәкерттәр. Мөәҫҫәр ҡыҙ бала.
МӨӘҪҪӘР БУЛЫУ (мөәҫҫәр бул-) (Р: воодушевляться; И.: be inspired; T: müesser olmak) ҡ.
Тәьҫирләнеү. □ Воодушевляться, расчувствоваться. ■ Ғәлиәнең был илауынан мөәҫҫәр булған Мансур ҙа иларға кереште. Ә. Иҫәнбирҙин.
МУ (Р: му; И.: moo!, sound imitative word; T: mö) оҡш.
Һыйыр мөңрәгән тауышты белдергән һүҙ. □ Му (подражание мычанию крупного рогатого скота). Му-у-у итеү. И Һайрай сәпсектәр, урамда һыйырҙар мөңрәй «му-у-у», тип һыйыр менән быҙауҙары йөрөй. Ш. Бабич.
МУАР [рус. < фр. moire] (Р: муар; И.: tabby; T: hare) и. туҡ.
Ебәк туҡыманың бер төрө. □ Муар. / Муаровый. Ҡара муар.
МУАФИҠ [ғәр. (Р: совпадать с чем\ И.: coincide (with); T: muvafık) ҡ. иҫк.
1. Бер эш-хәлдең урыны, ваҡытына тура килеү; тап килеү. □ Совпадать с чем.
2. Ниндәйҙер һүҙгә, тәҡдимгә, шартҡа ыңғай ҡарау, ҡәнәғәт булыу. □ Соглашаться. ■ Йыһанда тапманым бер йәр садиҡ, дәрте дәртемә булғанын муафиҡ. Әгәр таптым иһә бер йәр садиҡ, ризалыҡ һандығым сыҡты монафик. М. Өмөтбаев. Ислам сауҙагәрҙәренең мәжмүғе улан был ауыл, яҙасаҡ хикәйәмеҙ өсөн беренсе лазим улдығындан, оҙон тәғриф итмәй вә исеме-не һөйләргә лә был ерҙә муафиҡ күрмәй, һүҙ яйҙары килдекендә, исеменең баш хәрефе
403