Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 404 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МУАФӘҠ
улан ҡәрйә тиә ишара итәсәкмеҙ. Р. Фәхретдинов. «Хәҙер бән бында килеуемдең сәбәбен зикер итеуҙе муафиҡ курәм»,— тине ул [Килмәк], төп мәсьәләгә кусергә әҙерләнеп. Ғ. Ибраһимов.
МУАФӘҠ [ғәр. ЗЬ^] ҡ. иҫк. ҡар. муафиҡ. ■ Ул [Ғәли] бынан биш йыл элек булған шомло ваҡиғаны куцеленән сығарып ырғытырға теләй, ләкин муафәҡ була алмай ине. М. Ғафури.
МУкФӘҠИӘТ [ғәр. (Р: совпадение; И.: coincidence; T.: muvafakat) и. иҫк.
Эш-хәлдең урынына, ваҡытына тура килгән, тап булған хәл. □ Совпадение. ■ Бәғзе бер газеталарҙыц дуртенсе битендә «Ҡарлуғастар» хаҡында баҫылған иғландан башҡа һис бер һуҙ ҡуҙғатылманы. Шулай була тороп та, был дәрәжәлә өмөт ителмәгән, аҡылға һыймаҫлыҡ булған нәтижә купме ваҡытта булды, беләһегеҙме? Яцғыҙ бер ай эсендә... Тимәк ки, был бер муафәҡиәт тугелме? М. Ғафури.
МУҘЫЙ (Р: насекомые, распространяющие инфекцию; И.: pestilence; T.: hastalık taşıyıcı böcek) и. зоол. йыйн. иҫк.
Йоғошло ауырыу таратҡан бөжәктәр (бет, талпан һ. б.). □ Насекомые, распространяющие инфекцию. Муҙый менән көрәш.
МУЖИК (мужигы) [рус.] (Р: мужик; И.: moujik; T.: köylü) и. һөйл.
1. тар. Революцияға тиклемге Рәсәйҙә: һалым түләгән түбәнге ҡатлам вәкиле; крәҫтиән. □ Мужик, крестьянин. / Мужицкий, мужичий. Мужиктар араһы. Му-жиктар килешеуе. Бер мужик менән һөйләшеу. ■ [Ғәлләм ағай:] Бик ҙур михнәттән иҫән-һау ҡотолдо инде [Вахит], бынан һуц уҡып мулла булырға яҙһын. Беҙҙец кеуек мужик булып ҡалмаһын ине инде! М. Ғафури.
2. һөйл. Мәҙәниәтһеҙ, ҡара кеше. □ Бес-культурный, необразованный человек; невежда. Мужиктар төркөмө. ■ Ул [«Ала ҡарға»] уҙенец «өс мужиктыц икеһе — идиот» тигән теорияһына тағы бер раҫлау тапты. М. Кәрим.
МУЗА [рус. < гр. muşa ‘илһам’] (Р: муза; И.: muse; T.: Müzler) и.
1. миф. (баш хәреф менән) Ғрек мифологияһында: фән һәм сәнғәтте ҡурсалаған туғыҙ алиһәнең береһе. □ Муза (в греческой мифологии: одна из девяти богинь, покровительница искусств и наук).
2. кусм. Илһам сығанағы, илһам; ижад дәрте. □ Муза (источник поэтического вдохновения, а также само вдохновение; творчество). Шағир музаһы. Пушкин музаһы. ■ Ғәйшә инде ер ҡыҙы тугел, ниндәйҙер илаһи зат булып куренде; ул муза ине хәҙер, алтын ҡыллы арфа уйнаусы илаһи муза ине. 3. Биишева.
МУЗЕЙ [рус. < гр. mouseon ‘ҡорам’] (Р: музей; И.: museum; T.: müze) и.
Тарихи ҡомартҡыларҙы, сәнғәт әҫәрҙәрен, ғилми коллекцияларҙы һ. б. нәмәләрҙе йыйып һаҡлай һәм күргәҙмәгә ҡуя торған учреждение. □ Музей. / Музейный. Тарихи музей. Зоология музейы. Крайҙы өйрәнеу музейы. ■ «Василий Петрович, ғәфу итегеҙ, мин уҙемде хәрби губернатор йортона тугел, Академияның ботаника музейына ингән кеуек хис итәм», — тине көлөмһөрәп Тима-шев, был хәбәрҙең Перовскийға оҡшаясағын алдан тойоп. 3. Ураҡсин.
МУЗЕЙ БЕЛГЕСЕ (Р: музеевед; И.: museologist; T: müzecilik uzmanı) и.
Музейҙың эстәлеген яҡшы белеүсе, өйрәнеүсе кеше. □ Музеевед. Музей белгесе һәнәре. Музей белгестәрен М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәуләт педагогия университетында әҙерләйҙәр.
МУЗЕЙ БЕЛЕМЕ (Р.: музееведение; И.: museology; T: müzecilik) и.
Музей ҡоролошо һәм эшмәкәрлеге тураһындағы ғәмәли фән. □ Музееведение. Музей белеме буйынса семинар.
МУЗЕЙ-ҠАЛА (Р: город-музей; И.: town museum; T: müze şehir) и.
Музейға әйләндерелгән ҡала. □ Город-музей. Музей-ҡалаға экскурсияға барыу.
МУЗЫКА [рус. < гр. musike ‘музалар сәнғәте’] (Р: музыка; И.: music; T: müzik) и.
1. Хис-тойғоно, ниндәйҙер бер идеяны көйлө тауыш аша сағылдырған сәнғәт төрө. □ Музыка. Классик музыка. Халыҡ музыкаһы. Музыка тыңлау. ■ Ул сәстәрҙең
404
улан ҡәрйә тиә ишара итәсәкмеҙ. Р. Фәхретдинов. «Хәҙер бән бында килеуемдең сәбәбен зикер итеуҙе муафиҡ курәм»,— тине ул [Килмәк], төп мәсьәләгә кусергә әҙерләнеп. Ғ. Ибраһимов.
МУАФӘҠ [ғәр. ЗЬ^] ҡ. иҫк. ҡар. муафиҡ. ■ Ул [Ғәли] бынан биш йыл элек булған шомло ваҡиғаны куцеленән сығарып ырғытырға теләй, ләкин муафәҡ була алмай ине. М. Ғафури.
МУкФӘҠИӘТ [ғәр. (Р: совпадение; И.: coincidence; T.: muvafakat) и. иҫк.
Эш-хәлдең урынына, ваҡытына тура килгән, тап булған хәл. □ Совпадение. ■ Бәғзе бер газеталарҙыц дуртенсе битендә «Ҡарлуғастар» хаҡында баҫылған иғландан башҡа һис бер һуҙ ҡуҙғатылманы. Шулай була тороп та, был дәрәжәлә өмөт ителмәгән, аҡылға һыймаҫлыҡ булған нәтижә купме ваҡытта булды, беләһегеҙме? Яцғыҙ бер ай эсендә... Тимәк ки, был бер муафәҡиәт тугелме? М. Ғафури.
МУҘЫЙ (Р: насекомые, распространяющие инфекцию; И.: pestilence; T.: hastalık taşıyıcı böcek) и. зоол. йыйн. иҫк.
Йоғошло ауырыу таратҡан бөжәктәр (бет, талпан һ. б.). □ Насекомые, распространяющие инфекцию. Муҙый менән көрәш.
МУЖИК (мужигы) [рус.] (Р: мужик; И.: moujik; T.: köylü) и. һөйл.
1. тар. Революцияға тиклемге Рәсәйҙә: һалым түләгән түбәнге ҡатлам вәкиле; крәҫтиән. □ Мужик, крестьянин. / Мужицкий, мужичий. Мужиктар араһы. Му-жиктар килешеуе. Бер мужик менән һөйләшеу. ■ [Ғәлләм ағай:] Бик ҙур михнәттән иҫән-һау ҡотолдо инде [Вахит], бынан һуц уҡып мулла булырға яҙһын. Беҙҙец кеуек мужик булып ҡалмаһын ине инде! М. Ғафури.
2. һөйл. Мәҙәниәтһеҙ, ҡара кеше. □ Бес-культурный, необразованный человек; невежда. Мужиктар төркөмө. ■ Ул [«Ала ҡарға»] уҙенец «өс мужиктыц икеһе — идиот» тигән теорияһына тағы бер раҫлау тапты. М. Кәрим.
МУЗА [рус. < гр. muşa ‘илһам’] (Р: муза; И.: muse; T.: Müzler) и.
1. миф. (баш хәреф менән) Ғрек мифологияһында: фән һәм сәнғәтте ҡурсалаған туғыҙ алиһәнең береһе. □ Муза (в греческой мифологии: одна из девяти богинь, покровительница искусств и наук).
2. кусм. Илһам сығанағы, илһам; ижад дәрте. □ Муза (источник поэтического вдохновения, а также само вдохновение; творчество). Шағир музаһы. Пушкин музаһы. ■ Ғәйшә инде ер ҡыҙы тугел, ниндәйҙер илаһи зат булып куренде; ул муза ине хәҙер, алтын ҡыллы арфа уйнаусы илаһи муза ине. 3. Биишева.
МУЗЕЙ [рус. < гр. mouseon ‘ҡорам’] (Р: музей; И.: museum; T.: müze) и.
Тарихи ҡомартҡыларҙы, сәнғәт әҫәрҙәрен, ғилми коллекцияларҙы һ. б. нәмәләрҙе йыйып һаҡлай һәм күргәҙмәгә ҡуя торған учреждение. □ Музей. / Музейный. Тарихи музей. Зоология музейы. Крайҙы өйрәнеу музейы. ■ «Василий Петрович, ғәфу итегеҙ, мин уҙемде хәрби губернатор йортона тугел, Академияның ботаника музейына ингән кеуек хис итәм», — тине көлөмһөрәп Тима-шев, был хәбәрҙең Перовскийға оҡшаясағын алдан тойоп. 3. Ураҡсин.
МУЗЕЙ БЕЛГЕСЕ (Р: музеевед; И.: museologist; T: müzecilik uzmanı) и.
Музейҙың эстәлеген яҡшы белеүсе, өйрәнеүсе кеше. □ Музеевед. Музей белгесе һәнәре. Музей белгестәрен М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәуләт педагогия университетында әҙерләйҙәр.
МУЗЕЙ БЕЛЕМЕ (Р.: музееведение; И.: museology; T: müzecilik) и.
Музей ҡоролошо һәм эшмәкәрлеге тураһындағы ғәмәли фән. □ Музееведение. Музей белеме буйынса семинар.
МУЗЕЙ-ҠАЛА (Р: город-музей; И.: town museum; T: müze şehir) и.
Музейға әйләндерелгән ҡала. □ Город-музей. Музей-ҡалаға экскурсияға барыу.
МУЗЫКА [рус. < гр. musike ‘музалар сәнғәте’] (Р: музыка; И.: music; T: müzik) и.
1. Хис-тойғоно, ниндәйҙер бер идеяны көйлө тауыш аша сағылдырған сәнғәт төрө. □ Музыка. Классик музыка. Халыҡ музыкаһы. Музыка тыңлау. ■ Ул сәстәрҙең
404