Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 412 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МУЛАИЫУ
эшләтеп [бай] кеҫәһен ҡалынайтты, малын мулайтты. Б. Хәсән.
2. Киң итеү, иркенәйтеү. □ Расширять, делать просторным (одежду). Кулдәкте мулайтыу.
МУЛ АЙЫУ (мулай-, мулая) (Р.: жить в достатке; И.: be well off; T: bol olmak) ҡ.
1. Күбәйеү, ишәйеү, артыу; мулығыу. □ Жить в достатке; заиметь что-л. в обилии, становиться богатым, обильным, изобильным, богаче. Байлыҡ мулайыу. И Үткән һайлауҙа Ныязғолдоң старшина булыуына ла ул киҫә арҡыры төшөп уҙе ултырҙы. Хәҙер бына байлыҡ мулайҙы. Киләһе һайлауҙа уҙенә старшина булып утергә кәрәк. һ. Дәүләтшина.
2. Киңәйеү, иркенәйеү. □ Становиться широким, просторным (об одежде). Кулдәгем мулайҙы.
МУЛАТ [рус. < исп. mulato һсатнаш’] (Р: мулат; И.: Mulatto; T.: melez) и.
Аҡ тәнле менән ҡара тәнленең ҡушы-лыуынан тыуған бала. □ Мулат. Мулат ҡыҙ.
МУЛ АШ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Табын ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-табынцев.
МУЛ-ҒӘЙНӘ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ғәйнә ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени гайна. Мул-ғәйнәләр тарихы. Мул-ғәйнәләр ораны.
МУЛДЫРҘАУ (мулдырҙа-) ҡ. диал. ҡар. мөлдөрәү. Мулдырҙап тороу.
МУЛДӘКӘ (Р: учитель; И.: tutor; Т.: öğretmen, müldeke) и. иҫк. ҡар. уҡытыусы.
Революцияға ҡәҙәр ҡаҙаҡтарҙа уҡытып йөрөгән кеше. □ Учитель (в дореволюционных казахских семьях). ■ М. Ғафури уҡыуын дауам итер өсөн купме ер аҡтарҙы,
ер аҫтына төштө, заводта эшләне, буласаҡ бик куп башҡорт әҙиптәре һымаҡ, ҡаҙаҡ далаларында мулдәкә булып, балалар уҡытты. Р. Бикбаев.
МУЛДӘКӘЛЕК ИТЕҮ(мүлдәкәлек ит-) (Р: учительствовать; И.: teach; T.: öğretmenlik yapmak) ҡ. ҡар. уҡытыу.
Уҡытыусы булыу; уҡытыусы булып эшләү. □ Учительствовать. ■ Ғумеренец ахырынаса Аҡмулла ҡаҙаҡ далаларында мулдәкәлек итеп оҙаҡ йөрөгән. Интернет селтәренән.
МУЛИНӘ [рус. < фр. moulin һирмән’] (Р: мулине; И.: mouline thread; T.: nakış ipi) и.
Төрлө төҫтәге сигә торған еп; кизе. □ Мулине. Кыҙыл мулинә. Мулинә һатып алыу. Мулинә менән сигеу.
МУЛҠЫТЫУ (мулҡыт-) (Р: увеличивать; И.: increase; T: çoğaltmak) ҡ.
Нимәнеңдер күләмен, һанын күбәйтеү; арттырыу. □ Увеличивать, приумножать. Мулҡытып ебәреу.
МУЛЛА [ғәр. 5U] (Р: мулла; И.: mullah; Т: molla) и.
1. Мосолман диненә хеҙмәт иткән, дини уҡымышы булған кеше. □ Мулла. Ауыл муллаһы. Мулланы саҡырыу. ■ Башҡорт муллаларының бөтә Азия аша Мәккәгә яһаған сәйәхәттәре һәм һанап бөтөргөһөҙ легендалары мауыҡтырғыс. М. Өмөтбаев. Мулла Көрьән уҡып, ҡыҫҡа ғына вәғәз менән һуҙен тамам ҡылып ҡуйҙы, Мырҙағәленең йорт-еренә, мал-тыуарына, бала-сағаһына именлек, ишлек, бәрәкәт теләп, хуш итте.
3. Ураҡсин. • Ни аллаға, ни муллаға. Әйтем. Һин дә мулла, мин дә мулла, атҡа бесән кем һала. Әйтем.
2. һөйл. кусм. Белемле, уҡымышлы кеше. □ Образованный, грамотный человек. ■ Олатаһы - Э стәрле яҡтарында мәш-һур мәсеттең имам-хатибы, атаһы йәнә абруйлы мулла булған, мәҙрәсә тотҡан. Бер һуҙ менән әйткәндә, арҙаҡлы Байтуриндар ҡыяғы. Ә. Хәкимов. [Хөснөлхаҡ — Закирға:] Кейәу, булаһы егет тә тегеләй-былай елғыуар ту гел,.. уҡымышлы.. яҡшы нәҫелдән, .. Иҫәнбәт ауылынан Әхмәҙулла мулланы
412
эшләтеп [бай] кеҫәһен ҡалынайтты, малын мулайтты. Б. Хәсән.
2. Киң итеү, иркенәйтеү. □ Расширять, делать просторным (одежду). Кулдәкте мулайтыу.
МУЛ АЙЫУ (мулай-, мулая) (Р.: жить в достатке; И.: be well off; T: bol olmak) ҡ.
1. Күбәйеү, ишәйеү, артыу; мулығыу. □ Жить в достатке; заиметь что-л. в обилии, становиться богатым, обильным, изобильным, богаче. Байлыҡ мулайыу. И Үткән һайлауҙа Ныязғолдоң старшина булыуына ла ул киҫә арҡыры төшөп уҙе ултырҙы. Хәҙер бына байлыҡ мулайҙы. Киләһе һайлауҙа уҙенә старшина булып утергә кәрәк. һ. Дәүләтшина.
2. Киңәйеү, иркенәйеү. □ Становиться широким, просторным (об одежде). Кулдәгем мулайҙы.
МУЛАТ [рус. < исп. mulato һсатнаш’] (Р: мулат; И.: Mulatto; T.: melez) и.
Аҡ тәнле менән ҡара тәнленең ҡушы-лыуынан тыуған бала. □ Мулат. Мулат ҡыҙ.
МУЛ АШ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Табын ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-табынцев.
МУЛ-ҒӘЙНӘ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ғәйнә ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени гайна. Мул-ғәйнәләр тарихы. Мул-ғәйнәләр ораны.
МУЛДЫРҘАУ (мулдырҙа-) ҡ. диал. ҡар. мөлдөрәү. Мулдырҙап тороу.
МУЛДӘКӘ (Р: учитель; И.: tutor; Т.: öğretmen, müldeke) и. иҫк. ҡар. уҡытыусы.
Революцияға ҡәҙәр ҡаҙаҡтарҙа уҡытып йөрөгән кеше. □ Учитель (в дореволюционных казахских семьях). ■ М. Ғафури уҡыуын дауам итер өсөн купме ер аҡтарҙы,
ер аҫтына төштө, заводта эшләне, буласаҡ бик куп башҡорт әҙиптәре һымаҡ, ҡаҙаҡ далаларында мулдәкә булып, балалар уҡытты. Р. Бикбаев.
МУЛДӘКӘЛЕК ИТЕҮ(мүлдәкәлек ит-) (Р: учительствовать; И.: teach; T.: öğretmenlik yapmak) ҡ. ҡар. уҡытыу.
Уҡытыусы булыу; уҡытыусы булып эшләү. □ Учительствовать. ■ Ғумеренец ахырынаса Аҡмулла ҡаҙаҡ далаларында мулдәкәлек итеп оҙаҡ йөрөгән. Интернет селтәренән.
МУЛИНӘ [рус. < фр. moulin һирмән’] (Р: мулине; И.: mouline thread; T.: nakış ipi) и.
Төрлө төҫтәге сигә торған еп; кизе. □ Мулине. Кыҙыл мулинә. Мулинә һатып алыу. Мулинә менән сигеу.
МУЛҠЫТЫУ (мулҡыт-) (Р: увеличивать; И.: increase; T: çoğaltmak) ҡ.
Нимәнеңдер күләмен, һанын күбәйтеү; арттырыу. □ Увеличивать, приумножать. Мулҡытып ебәреу.
МУЛЛА [ғәр. 5U] (Р: мулла; И.: mullah; Т: molla) и.
1. Мосолман диненә хеҙмәт иткән, дини уҡымышы булған кеше. □ Мулла. Ауыл муллаһы. Мулланы саҡырыу. ■ Башҡорт муллаларының бөтә Азия аша Мәккәгә яһаған сәйәхәттәре һәм һанап бөтөргөһөҙ легендалары мауыҡтырғыс. М. Өмөтбаев. Мулла Көрьән уҡып, ҡыҫҡа ғына вәғәз менән һуҙен тамам ҡылып ҡуйҙы, Мырҙағәленең йорт-еренә, мал-тыуарына, бала-сағаһына именлек, ишлек, бәрәкәт теләп, хуш итте.
3. Ураҡсин. • Ни аллаға, ни муллаға. Әйтем. Һин дә мулла, мин дә мулла, атҡа бесән кем һала. Әйтем.
2. һөйл. кусм. Белемле, уҡымышлы кеше. □ Образованный, грамотный человек. ■ Олатаһы - Э стәрле яҡтарында мәш-һур мәсеттең имам-хатибы, атаһы йәнә абруйлы мулла булған, мәҙрәсә тотҡан. Бер һуҙ менән әйткәндә, арҙаҡлы Байтуриндар ҡыяғы. Ә. Хәкимов. [Хөснөлхаҡ — Закирға:] Кейәу, булаһы егет тә тегеләй-былай елғыуар ту гел,.. уҡымышлы.. яҡшы нәҫелдән, .. Иҫәнбәт ауылынан Әхмәҙулла мулланы
412