Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 455 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МӘҘЕХ
МӘҒӘТТӘСЕФ [ғәр. £*] (Р.: к сожалению; И.: unfortunately; T.: maatteessüf) мөн. иҫк.
Ҡыҙғанысҡа, үкенескә ҡаршы. □ К сожалению. ■ Мәғәттәсеф, мәктуп яғылмай торҙо. М. Ғафури.
МӘДД [ғәр. -^] (Р: мадда; И.: dyacritic sign; T.: meddşareti)
Ғәрәп орфографияһында: әлиф өҫтөнә ҡуйылып оҙон һуҙынҡыны белдергән диакритик билдә. □ Мадда (диакритический знак). Мәддле хәреф. Мәддле һуҙ.
МӘДЕХ [ғәр. (Р- ода; И.: ode; Т.: meddah) и.
Маҡтау, данлау йыры; маҡтау һүҙе. □ Ода, похвала. Мәдех яҙыу. Мәдех һуҙҙәре.
■ Ана Алтын урҙа заманында кутәрелгән Иҙеукәй, Башҡорт әмир кеуек баһадир заттарҙы купме халыҡ — нуғайлылар уҙ куреп, ил азаматтары итеп мәдехтәр йырлай, дастандар сығара. Ғ. Хөсәйенов. Потёмкин, йәнә Измайловский урамдарында төрөктәрҙән алынған туптарҙан яһалмыш бер бағана барҙыр, бик ҙурҙыр, исеме — «Слава», йәғни мәдех тимәк булыр. М. Өмөтбаев. Дәрәжәле дамелланың мәдехе ҡалай ләззәтле, ғибәрәһе егет һымаҡ. М. Аҡмулла.
МӘДЛҮЛ [ғәр. (Р: значение; И.: sense; value; T.: medlûl) и. иҫк.
Төп фекерҙең ҡыҫҡаса бирелеше; йөкмәткеһе. □ Значение, содержание. Мәд-лулен уҙгәртеу. Мәдлулен һөйләу. Мәдлулен ҡабаттан яҙыу.
МӘДФҮН [ғәр. (Р: закопанный; И.: buried; Т: medfun) с. иҫк. ҡар. ерләнгән.
Ергә һалып ҡапланған; күмелгән. □ Закопанный, погребённый. Мәдфун һөйәк. Мәдфун алтын. Мәдфун ҡомартҡылыр. Археологтар боронғо һауыт-һабаларҙың мәдфун урынын ҡайҙа ғына тапмайҙар.
■ [Аҡмулла] ҡасабә мәҡбәрәһендә мәд-фундер. Ғ. Барый. Шиғри ут кәфене менән куңелендә мәдфундер йәше. Ш. Бабич.
МӘДҺУШ [ғәр. (Р: изумлённый; И.: amazed; T: medhuş) с. иҫк.
Иҫе китеп хайран ҡалған, таң ҡалған, ғәжәпләнгән. □ Изумлённый, поражённый,
ошеломлённый. Мәдһуш кеше. Мәдһуш ҡунаҡ. Мәдһуш тамашасы.
МӘҘБҮР [ғәр. (Р: высказанный; И.: said; outspoken; T: mezbur) с. иҫк.
Әйтелеп үткән, әйтелгән. □ Высказанный. Мәҙбур фекер. Мәҙбур һуҙҙәр. Мәҙбур шағирҙар яҙмышы.
МӘҘЕ (Р: вечерние сумерки; И.: twilight; T: alacakaranlık) и.
1. Эңерҙән һуң ныҡ ҡараңғы булып киткән мәл. □ Вечерние сумерки, время от сумерек до наступления ночи. Мәҙе төшөу. Мәҙе ҡабыу.
2. миф. Насар көстәрҙең әүҙемләшкән ваҡыты. □ Сумерки, время от сумерек до наступления ночи (опасное время, время активизации нечистой силы). Я Мәҙелә бисура, ен-шайтан йөрөй. Башҡорт мифологияһынан.
МӘҘЕ КҮҘЕ (Р: приближение темноты; И.: approach of twilight; T: alacakaranlık) и. миф.
Эңерҙә саҡ ҡараңғылана башлаған мәл. □ Приближение темноты; реликт олицетворения времени, доел. Глаза сумерек. ■ Мәҙе куҙе төшкәс, ен-шайтан кубәйә. Башҡорт мифологияһынан.
♦ Мәҙе күҙе булыу мәҙе яҡынлау. □ Потемнеть. ■ Көн кисләтеп, мәҙе куҙе була башлаған. Б. Бикбай.
МӘҘЕ ҠАБЫУ (Р: наступление сумерек; И.: twilight time; T: alacakaranlık) и. миф.
Эңерҙә ҡараңғы төшөү ваҡыты. □ Наступление сумерек, опасного времени, доел. Проглатывание сумерек.
МӘҘЕ ТӨШӨҮ и. миф. ҡар. мәҙе ҡабыу.
МӘҘЕХ I [ғәр. (Р: восхваление; И.: praise; T.: medh) и. иҫк.
Төрлө ҡаҙаныштар һөҙөмтәһендә халыҡ араһына таралған дан; хөрмәтле таныҡлыҡ, билдәлелек; маҡтау. □ Восхваление, хвала; слава. Мәҙех шиғыры. Мәҙех алыу. Мәҙех ҡағыҙы. Мәҙех яҙыу. ■ Ҡайҙа һеҙ, фәрештәләр, бәхетлеләрҙе йәшерегеҙ, ҡайҙа һеҙ, Хоҙай илселәре, ир [Вафин] шатлығына мәҙех йырлағыҙ! Р. Камалов. Беҙ ҡайтҡас та, Петербургтан ревизор килеп, һәр төрлө һәнәрҙәребеҙҙән имтихан итеп,
455
МӘҒӘТТӘСЕФ [ғәр. £*] (Р.: к сожалению; И.: unfortunately; T.: maatteessüf) мөн. иҫк.
Ҡыҙғанысҡа, үкенескә ҡаршы. □ К сожалению. ■ Мәғәттәсеф, мәктуп яғылмай торҙо. М. Ғафури.
МӘДД [ғәр. -^] (Р: мадда; И.: dyacritic sign; T.: meddşareti)
Ғәрәп орфографияһында: әлиф өҫтөнә ҡуйылып оҙон һуҙынҡыны белдергән диакритик билдә. □ Мадда (диакритический знак). Мәддле хәреф. Мәддле һуҙ.
МӘДЕХ [ғәр. (Р- ода; И.: ode; Т.: meddah) и.
Маҡтау, данлау йыры; маҡтау һүҙе. □ Ода, похвала. Мәдех яҙыу. Мәдех һуҙҙәре.
■ Ана Алтын урҙа заманында кутәрелгән Иҙеукәй, Башҡорт әмир кеуек баһадир заттарҙы купме халыҡ — нуғайлылар уҙ куреп, ил азаматтары итеп мәдехтәр йырлай, дастандар сығара. Ғ. Хөсәйенов. Потёмкин, йәнә Измайловский урамдарында төрөктәрҙән алынған туптарҙан яһалмыш бер бағана барҙыр, бик ҙурҙыр, исеме — «Слава», йәғни мәдех тимәк булыр. М. Өмөтбаев. Дәрәжәле дамелланың мәдехе ҡалай ләззәтле, ғибәрәһе егет һымаҡ. М. Аҡмулла.
МӘДЛҮЛ [ғәр. (Р: значение; И.: sense; value; T.: medlûl) и. иҫк.
Төп фекерҙең ҡыҫҡаса бирелеше; йөкмәткеһе. □ Значение, содержание. Мәд-лулен уҙгәртеу. Мәдлулен һөйләу. Мәдлулен ҡабаттан яҙыу.
МӘДФҮН [ғәр. (Р: закопанный; И.: buried; Т: medfun) с. иҫк. ҡар. ерләнгән.
Ергә һалып ҡапланған; күмелгән. □ Закопанный, погребённый. Мәдфун һөйәк. Мәдфун алтын. Мәдфун ҡомартҡылыр. Археологтар боронғо һауыт-һабаларҙың мәдфун урынын ҡайҙа ғына тапмайҙар.
■ [Аҡмулла] ҡасабә мәҡбәрәһендә мәд-фундер. Ғ. Барый. Шиғри ут кәфене менән куңелендә мәдфундер йәше. Ш. Бабич.
МӘДҺУШ [ғәр. (Р: изумлённый; И.: amazed; T: medhuş) с. иҫк.
Иҫе китеп хайран ҡалған, таң ҡалған, ғәжәпләнгән. □ Изумлённый, поражённый,
ошеломлённый. Мәдһуш кеше. Мәдһуш ҡунаҡ. Мәдһуш тамашасы.
МӘҘБҮР [ғәр. (Р: высказанный; И.: said; outspoken; T: mezbur) с. иҫк.
Әйтелеп үткән, әйтелгән. □ Высказанный. Мәҙбур фекер. Мәҙбур һуҙҙәр. Мәҙбур шағирҙар яҙмышы.
МӘҘЕ (Р: вечерние сумерки; И.: twilight; T: alacakaranlık) и.
1. Эңерҙән һуң ныҡ ҡараңғы булып киткән мәл. □ Вечерние сумерки, время от сумерек до наступления ночи. Мәҙе төшөу. Мәҙе ҡабыу.
2. миф. Насар көстәрҙең әүҙемләшкән ваҡыты. □ Сумерки, время от сумерек до наступления ночи (опасное время, время активизации нечистой силы). Я Мәҙелә бисура, ен-шайтан йөрөй. Башҡорт мифологияһынан.
МӘҘЕ КҮҘЕ (Р: приближение темноты; И.: approach of twilight; T: alacakaranlık) и. миф.
Эңерҙә саҡ ҡараңғылана башлаған мәл. □ Приближение темноты; реликт олицетворения времени, доел. Глаза сумерек. ■ Мәҙе куҙе төшкәс, ен-шайтан кубәйә. Башҡорт мифологияһынан.
♦ Мәҙе күҙе булыу мәҙе яҡынлау. □ Потемнеть. ■ Көн кисләтеп, мәҙе куҙе була башлаған. Б. Бикбай.
МӘҘЕ ҠАБЫУ (Р: наступление сумерек; И.: twilight time; T: alacakaranlık) и. миф.
Эңерҙә ҡараңғы төшөү ваҡыты. □ Наступление сумерек, опасного времени, доел. Проглатывание сумерек.
МӘҘЕ ТӨШӨҮ и. миф. ҡар. мәҙе ҡабыу.
МӘҘЕХ I [ғәр. (Р: восхваление; И.: praise; T.: medh) и. иҫк.
Төрлө ҡаҙаныштар һөҙөмтәһендә халыҡ араһына таралған дан; хөрмәтле таныҡлыҡ, билдәлелек; маҡтау. □ Восхваление, хвала; слава. Мәҙех шиғыры. Мәҙех алыу. Мәҙех ҡағыҙы. Мәҙех яҙыу. ■ Ҡайҙа һеҙ, фәрештәләр, бәхетлеләрҙе йәшерегеҙ, ҡайҙа һеҙ, Хоҙай илселәре, ир [Вафин] шатлығына мәҙех йырлағыҙ! Р. Камалов. Беҙ ҡайтҡас та, Петербургтан ревизор килеп, һәр төрлө һәнәрҙәребеҙҙән имтихан итеп,
455