Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VI. 464 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
МӘЙЕЛ
Нимәгәлер әүәҫ булған, нимәнелер башҡарырға теләге булған. □ Склонный, предрасположенный к чему. И [Мөрит Рәмзи:] Насретдин .. һәр төрлө мәрәкәләргә мәйел ине. Ә. Харисов.
МӘЙЕЛ III [ғәр. J^] и. диал. ҡар. бәйел 1. Мәйеле аҙыу.
МӘЙЕЛ ИТЕҮ (мәйел ит-) (Р.: расположить к кому-л:, И.: conciliate; T.: meyletmek) к.
Кемдеңдер күңелен ауҙарыу, ыңғайлатыу; арбау. □ Расположить к кому-л:, очаровывать. ■ Шул ҡарауы менән ул [килен] Күсәкте айырым ҡайнар мөхәббәт менән сихырлап, үҙенә мәйел иткәйне. «Бабсаҡ менән Күсәк».
МӘЙЕЛСӘ (Р: по мере сил; И.: as one is able; T.: elden geldiğince)^. һөйл.
Ҡулдан, хәлдән килгәнсә, теләгәнсә. □ По мере сил. Мәйелсә йәшәу. Мәйелсә тырышыу. Мәйелсә һыу ташыу. ■ Мәйелсә апайыма ярҙам итергә тырыштым. Экспедиция материалдарынан.
МӘЙЕТ [ғәр. (Р: покойник; И.: the deceased; T.: mey t) и.
1. Үле кәүҙә; үлек. □ Покойник, труп, прах. Оло мәйет. Мәйетте ерләу. Мәйет тәрбиәләү. И Алтынбай таң атҡансы керпек тә ҡаҡмай Ғәйникамалдың мәйете янында ултырҙы, баш аҫтына ҡуйған иҫке мендәрҙе рәтләп ҡараған булды. 3. Ураҡсин. Әле ҡасан ғына ғорур ҡиәфәттә күкрәп ултырған тирәк ҡайырыһы һыҙырылған ҡороған ағасҡа, бына тигән ир-егеттән бер мәйеткә әүерелә. Р. Солтангәрәев.
2. миф. Башҡорт мифологияһында ҡурҡыныс персонаж. □ Покойник (в мифологии башкир опасный персонаж). ■ Мәйеткә убыр инмәһен тип уны көтәләр. Башҡорт мифологияһынан.
♦ Мәйет өҫтө мәйет булған урын. □ Место, где находится умерший. • Мәйет өҫтөндә ғәйеп һөйләмәйҙәр. Әйтем. Мәйет сыҡҡан кеүек күңелһеҙ, ҡотһоҙ өйгә ҡарата әйтелә. □ Как будто покойника вынесли (о доме). Тере мәйет 1) бик насар хәлдәге ауырыу кешегә ҡарата әйтелә. □ Живой труп (о человеке)’, 2) бер ни менән ҡыҙыҡһынмаған
дәртһеҙ кешегә ҡарата әйтелә. □ Живой труп (о безразличном ко всему человеке). ■ [Бурун үҙ алдына:] Ниндәйҙер бер яҙыусыла уҡығайным. Шундай бер кеше бирелә унда, исемен онотҡанмын инде хәҙер. Бер төрлө ышанысы ла, идеяһы ла юҡ ул кешенең, ватанын да юғалтҡан .. Һәм йөрөй ул кеше ер йөҙөндә тере мәйет кеүек. Ә. Ча-нышев. Мещан бәхете менән ғүмер итеү тере мәйет яһай үҙеңде. М. Хәй.
МӘЙЕТ АҢДЫУ и. рит. диал. ҡар. мәйет көтөү.
МӘЙЕТ БЕЙӘЛӘЙЕ (Р: рукавицы для обмывания покойника; И.: special sort of mittens; T.: ceset yıkayan kişinin işlem sırasında giyen eldiveni) u. pum.
Мәйетте йыуғанда кейә торған бейәләй.
□ Рукавицы для обмывания покойника. ■ Мәйетте йыуған бейәләйҙе алып ҡуялар. Һыйыр елене шешһә, шул бейәләй менән имләйҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
МӘЙЕТ ЙЫУЫУ (Р: обмывание покойника; И.: corps ablution; T.: ceseti yıkamak) и. pum.
Мәйетте күмергә әҙерләгәндә билдәле бер тәртип менән йыуыу йолаһы. □ Обмывание покойника. Мәйет йыуыу ритуалы. Мәйет йыуырға инеү.
МӘЙЕТ ЙЫУЫУСЫ (Р: обмываль щик; И.: one who performs ablution; T.: ölüyü yıkayan kişi) u. pum.
Мәйет йыуыуҙа ҡатнашыусы кеше.
□ Обмывающий покойника. Мәйет йыуыусыларҙы ризалатыу.
МӘЙЕТ КЕЙЕМЕ (Р: одежда, в которой умер человек; И.: dead body’s clothing; T.: ölünün giysileri) u. pum.
Кеше үлгән саҡта өҫтөндә булған кейем. □ Одежда, в которой умер человек. ■ Мәйет кейемен өйҙөң түбәһенә һалһаң, уттан һаҡлай. Башҡорт мифологияһынан.
МӘЙЕТ КӨТӨҮ (Р: обряд бдения возле покойника; И.: watch ceremony; T.: ölüyü bekleme geleneği) u. pum.
Мәйет торған ерҙә булыу; мәйет янында ултырыу йолаһы. □ Обряд бдения возле покойника. ■ Мәйет көтөүгә, ғәҙәттә, ололар йөрөй. Башҡорт мифологияһынан.
464
Нимәгәлер әүәҫ булған, нимәнелер башҡарырға теләге булған. □ Склонный, предрасположенный к чему. И [Мөрит Рәмзи:] Насретдин .. һәр төрлө мәрәкәләргә мәйел ине. Ә. Харисов.
МӘЙЕЛ III [ғәр. J^] и. диал. ҡар. бәйел 1. Мәйеле аҙыу.
МӘЙЕЛ ИТЕҮ (мәйел ит-) (Р.: расположить к кому-л:, И.: conciliate; T.: meyletmek) к.
Кемдеңдер күңелен ауҙарыу, ыңғайлатыу; арбау. □ Расположить к кому-л:, очаровывать. ■ Шул ҡарауы менән ул [килен] Күсәкте айырым ҡайнар мөхәббәт менән сихырлап, үҙенә мәйел иткәйне. «Бабсаҡ менән Күсәк».
МӘЙЕЛСӘ (Р: по мере сил; И.: as one is able; T.: elden geldiğince)^. һөйл.
Ҡулдан, хәлдән килгәнсә, теләгәнсә. □ По мере сил. Мәйелсә йәшәу. Мәйелсә тырышыу. Мәйелсә һыу ташыу. ■ Мәйелсә апайыма ярҙам итергә тырыштым. Экспедиция материалдарынан.
МӘЙЕТ [ғәр. (Р: покойник; И.: the deceased; T.: mey t) и.
1. Үле кәүҙә; үлек. □ Покойник, труп, прах. Оло мәйет. Мәйетте ерләу. Мәйет тәрбиәләү. И Алтынбай таң атҡансы керпек тә ҡаҡмай Ғәйникамалдың мәйете янында ултырҙы, баш аҫтына ҡуйған иҫке мендәрҙе рәтләп ҡараған булды. 3. Ураҡсин. Әле ҡасан ғына ғорур ҡиәфәттә күкрәп ултырған тирәк ҡайырыһы һыҙырылған ҡороған ағасҡа, бына тигән ир-егеттән бер мәйеткә әүерелә. Р. Солтангәрәев.
2. миф. Башҡорт мифологияһында ҡурҡыныс персонаж. □ Покойник (в мифологии башкир опасный персонаж). ■ Мәйеткә убыр инмәһен тип уны көтәләр. Башҡорт мифологияһынан.
♦ Мәйет өҫтө мәйет булған урын. □ Место, где находится умерший. • Мәйет өҫтөндә ғәйеп һөйләмәйҙәр. Әйтем. Мәйет сыҡҡан кеүек күңелһеҙ, ҡотһоҙ өйгә ҡарата әйтелә. □ Как будто покойника вынесли (о доме). Тере мәйет 1) бик насар хәлдәге ауырыу кешегә ҡарата әйтелә. □ Живой труп (о человеке)’, 2) бер ни менән ҡыҙыҡһынмаған
дәртһеҙ кешегә ҡарата әйтелә. □ Живой труп (о безразличном ко всему человеке). ■ [Бурун үҙ алдына:] Ниндәйҙер бер яҙыусыла уҡығайным. Шундай бер кеше бирелә унда, исемен онотҡанмын инде хәҙер. Бер төрлө ышанысы ла, идеяһы ла юҡ ул кешенең, ватанын да юғалтҡан .. Һәм йөрөй ул кеше ер йөҙөндә тере мәйет кеүек. Ә. Ча-нышев. Мещан бәхете менән ғүмер итеү тере мәйет яһай үҙеңде. М. Хәй.
МӘЙЕТ АҢДЫУ и. рит. диал. ҡар. мәйет көтөү.
МӘЙЕТ БЕЙӘЛӘЙЕ (Р: рукавицы для обмывания покойника; И.: special sort of mittens; T.: ceset yıkayan kişinin işlem sırasında giyen eldiveni) u. pum.
Мәйетте йыуғанда кейә торған бейәләй.
□ Рукавицы для обмывания покойника. ■ Мәйетте йыуған бейәләйҙе алып ҡуялар. Һыйыр елене шешһә, шул бейәләй менән имләйҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
МӘЙЕТ ЙЫУЫУ (Р: обмывание покойника; И.: corps ablution; T.: ceseti yıkamak) и. pum.
Мәйетте күмергә әҙерләгәндә билдәле бер тәртип менән йыуыу йолаһы. □ Обмывание покойника. Мәйет йыуыу ритуалы. Мәйет йыуырға инеү.
МӘЙЕТ ЙЫУЫУСЫ (Р: обмываль щик; И.: one who performs ablution; T.: ölüyü yıkayan kişi) u. pum.
Мәйет йыуыуҙа ҡатнашыусы кеше.
□ Обмывающий покойника. Мәйет йыуыусыларҙы ризалатыу.
МӘЙЕТ КЕЙЕМЕ (Р: одежда, в которой умер человек; И.: dead body’s clothing; T.: ölünün giysileri) u. pum.
Кеше үлгән саҡта өҫтөндә булған кейем. □ Одежда, в которой умер человек. ■ Мәйет кейемен өйҙөң түбәһенә һалһаң, уттан һаҡлай. Башҡорт мифологияһынан.
МӘЙЕТ КӨТӨҮ (Р: обряд бдения возле покойника; И.: watch ceremony; T.: ölüyü bekleme geleneği) u. pum.
Мәйет торған ерҙә булыу; мәйет янында ултырыу йолаһы. □ Обряд бдения возле покойника. ■ Мәйет көтөүгә, ғәҙәттә, ололар йөрөй. Башҡорт мифологияһынан.
464