Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 387 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
САМОСУД
велосипеда, механической повозки). Самокаттар менән аҙыҡ-тулек килтерҙеләр. Самокатта штабҡа барып килеу.
САМОКРИТИКА [рус.] (Р.: самокритика; И.: autocriticism, self-criticism; T.: özeleştiri) и. һөйл.
Үҙ-үҙеңде тәнҡитләү; үҙеңә үҙең баһа биреү; тәнҡит күҙлегенән ҡарау. □ Самокритика (рефлексивное отношение человека к себе, способность к самостоятельному поиску ошибок, оценке своего поведения и результатов мышления). Самокритика менән шөғөлләнеу. Самокритика юҡлығы куренде.
САМОЛЁТ [рус.] (Р.: самолёт; И.: aeroplane; T.: uçak) и. ҡар. осҡос.
Двигатель һәм ҡанат ярҙамында оса торған һауанан ауырыраҡ осоу аппараты. □ Самолёт. Пассажирҙар самолёты. Йөк самолёты. Спорт самолёты. Дурт моторлы самолёт. Реактив самолёт. Самолётта осоу. ■ Осоу, самолёт һынау — ҡурҡыу белмәҫ тәуәккәлдәр өлөшө. Ә. Хәкимов. Колхоз йыл да баҫыуҙарға ашлама һибергә, химик утау уткәрергә самолёт яллай. Б. Рафиҡов. Тәреле дошман самолёттары бомбалар ташланы, беҙҙең машиналарҙы атты. И. Ғиззәтуллин.
САМОЛОВКА [рус.] (Р: самоловка; И.: trap; T.: bir tür tuzak) и. һөйл.
1. Үҙенән-үҙе килеп кергән ҡоштарҙы, йәнлектәрҙе тота торған яйланма. □ Самоловка (всякая ловушка с насторожкой, которая ловит сама собою попавших в неё зверя или птицу). Шәшкегә самоловка ҡуйыу.
2. Үрелгән мурҙа (уҙенән-уҙе килеп кергән балыҡтарҙы тота торған тыйылған ҡулайлама). □ Плетёная морда; самоловка (чёрная снасть, шашковая рыболовная снасть). Самоловка менән балыҡ тотоу. Самоловкаға куп кенә балыҡ эләккән.
САМОРОДОК (самородогы) [рус ] (Р: самородок; И.: nugget; T.: külçe) и.
1. Металдың (алтын, платинаныц һ. 6.) тәбиғәттә саф көйө осраған эре бөртөгө йәки киҫәге. □ Самородок (сравнительно крупное природное обособление самородного металла (золота, серебра, платины и др.) в коренных и россыпных месторождениях. Алтын самородогы. ■ Самородок
тапҡан өсөн Закир Рәмиев малайҙы уҙенә саҡыртып: «Ни теләйһец?» — тип һораған. Ә. Әһлиуллин. [Хәким бабай:] Хәҙер, бына куреп тороғоҙ, барабыҙ ҙа самородок табабыҙ, хазинаһы — дәуләткә, аҡсаһы беҙгә булыр. И. Ғиззәтуллин.
2. Тыумыштан талантлы кеше. □ Врождённый талант (о человеке). Һинец кеуек самородоктар аҙ бит ул. Самородоктар ун йылға бер-ике генә тыуа, тиҙәр.
САМОСАД [рус.] (Р: самосад; И.: homegrown tobacco; T.: tütün) и. ҡар. тәмәке.
Кеше үҙе сәсеп үҫтереп, йорт шарттарында эшкәрткән тәмәке. □ Самосад (табак собственного посева и домашней выделки).
■ Баҡсала самосад еҫе аңҡыны. Ғ. Аллаяров. Ихсанбай гәзиткә уралған самосадын ашығып-ашығып, йутәлләй-йутәлләй һурҙы. Т. Ғарипова. Михайло ҡарт, куҙҙәрен серт-серт йомоп, самосадын көйрәтеп ултыра. Б. Бикбай. Әсе тәмәке-самосад төтөнө танауға бәрелде, кемдер быуылып йутәлләне, кемдер һуҡранды. И. Абдуллин.
САМОСВАЛ [рус.] (Р: самосвал; И.: dump truck; T.: damperli kamyon) и. ҡар. үҙбушатҡыс.
Үҙбушатҡыс машина; йөк машинаһының үҙе ауҙарыла торған кузовы һәм шундай кузовлы автомашина. □ Самосвал. Самосвалда эшләу. Биш тонналы самосвал.
■ Алып барып йөк ауҙарған самосвалдарҙың номерҙарын, шофёрҙарын эре планда төшөрөп өлгөргәндәр бит әле. Д. Бүләков. Саматтың атаһы: «Эх, агроном була алмағас, машинаға ултыртаһы ине быны! Самосвалға!» — тип әсенеп ҡул һелтәй. Ә. Хәкимов. Сафый менән Григорий бурәнәләрҙе ҡасабаның нәҡ уртаһында урынлашҡан ағас эшкәртеу комбинатына самосвал менән ташыйҙар. С. Шәрипов. Бына был кирбес стенаны Айбикә һалышты, ошонда беҙ ығы-зығы килә инек — самосвалдар геуләгәндә ер тетрәй ине. Ә. Бикчәнтәев.
САМОСУД [рус.] (Р: самосуд; И.: lynch law; T.: linç) и.
Судһыҙ, үҙ белдеге менән язалау. □ Самосуд (незаконная расправа с действительным или предполагаемым преступником, без
387
велосипеда, механической повозки). Самокаттар менән аҙыҡ-тулек килтерҙеләр. Самокатта штабҡа барып килеу.
САМОКРИТИКА [рус.] (Р.: самокритика; И.: autocriticism, self-criticism; T.: özeleştiri) и. һөйл.
Үҙ-үҙеңде тәнҡитләү; үҙеңә үҙең баһа биреү; тәнҡит күҙлегенән ҡарау. □ Самокритика (рефлексивное отношение человека к себе, способность к самостоятельному поиску ошибок, оценке своего поведения и результатов мышления). Самокритика менән шөғөлләнеу. Самокритика юҡлығы куренде.
САМОЛЁТ [рус.] (Р.: самолёт; И.: aeroplane; T.: uçak) и. ҡар. осҡос.
Двигатель һәм ҡанат ярҙамында оса торған һауанан ауырыраҡ осоу аппараты. □ Самолёт. Пассажирҙар самолёты. Йөк самолёты. Спорт самолёты. Дурт моторлы самолёт. Реактив самолёт. Самолётта осоу. ■ Осоу, самолёт һынау — ҡурҡыу белмәҫ тәуәккәлдәр өлөшө. Ә. Хәкимов. Колхоз йыл да баҫыуҙарға ашлама һибергә, химик утау уткәрергә самолёт яллай. Б. Рафиҡов. Тәреле дошман самолёттары бомбалар ташланы, беҙҙең машиналарҙы атты. И. Ғиззәтуллин.
САМОЛОВКА [рус.] (Р: самоловка; И.: trap; T.: bir tür tuzak) и. һөйл.
1. Үҙенән-үҙе килеп кергән ҡоштарҙы, йәнлектәрҙе тота торған яйланма. □ Самоловка (всякая ловушка с насторожкой, которая ловит сама собою попавших в неё зверя или птицу). Шәшкегә самоловка ҡуйыу.
2. Үрелгән мурҙа (уҙенән-уҙе килеп кергән балыҡтарҙы тота торған тыйылған ҡулайлама). □ Плетёная морда; самоловка (чёрная снасть, шашковая рыболовная снасть). Самоловка менән балыҡ тотоу. Самоловкаға куп кенә балыҡ эләккән.
САМОРОДОК (самородогы) [рус ] (Р: самородок; И.: nugget; T.: külçe) и.
1. Металдың (алтын, платинаныц һ. 6.) тәбиғәттә саф көйө осраған эре бөртөгө йәки киҫәге. □ Самородок (сравнительно крупное природное обособление самородного металла (золота, серебра, платины и др.) в коренных и россыпных месторождениях. Алтын самородогы. ■ Самородок
тапҡан өсөн Закир Рәмиев малайҙы уҙенә саҡыртып: «Ни теләйһец?» — тип һораған. Ә. Әһлиуллин. [Хәким бабай:] Хәҙер, бына куреп тороғоҙ, барабыҙ ҙа самородок табабыҙ, хазинаһы — дәуләткә, аҡсаһы беҙгә булыр. И. Ғиззәтуллин.
2. Тыумыштан талантлы кеше. □ Врождённый талант (о человеке). Һинец кеуек самородоктар аҙ бит ул. Самородоктар ун йылға бер-ике генә тыуа, тиҙәр.
САМОСАД [рус.] (Р: самосад; И.: homegrown tobacco; T.: tütün) и. ҡар. тәмәке.
Кеше үҙе сәсеп үҫтереп, йорт шарттарында эшкәрткән тәмәке. □ Самосад (табак собственного посева и домашней выделки).
■ Баҡсала самосад еҫе аңҡыны. Ғ. Аллаяров. Ихсанбай гәзиткә уралған самосадын ашығып-ашығып, йутәлләй-йутәлләй һурҙы. Т. Ғарипова. Михайло ҡарт, куҙҙәрен серт-серт йомоп, самосадын көйрәтеп ултыра. Б. Бикбай. Әсе тәмәке-самосад төтөнө танауға бәрелде, кемдер быуылып йутәлләне, кемдер һуҡранды. И. Абдуллин.
САМОСВАЛ [рус.] (Р: самосвал; И.: dump truck; T.: damperli kamyon) и. ҡар. үҙбушатҡыс.
Үҙбушатҡыс машина; йөк машинаһының үҙе ауҙарыла торған кузовы һәм шундай кузовлы автомашина. □ Самосвал. Самосвалда эшләу. Биш тонналы самосвал.
■ Алып барып йөк ауҙарған самосвалдарҙың номерҙарын, шофёрҙарын эре планда төшөрөп өлгөргәндәр бит әле. Д. Бүләков. Саматтың атаһы: «Эх, агроном була алмағас, машинаға ултыртаһы ине быны! Самосвалға!» — тип әсенеп ҡул һелтәй. Ә. Хәкимов. Сафый менән Григорий бурәнәләрҙе ҡасабаның нәҡ уртаһында урынлашҡан ағас эшкәртеу комбинатына самосвал менән ташыйҙар. С. Шәрипов. Бына был кирбес стенаны Айбикә һалышты, ошонда беҙ ығы-зығы килә инек — самосвалдар геуләгәндә ер тетрәй ине. Ә. Бикчәнтәев.
САМОСУД [рус.] (Р: самосуд; И.: lynch law; T.: linç) и.
Судһыҙ, үҙ белдеге менән язалау. □ Самосуд (незаконная расправа с действительным или предполагаемым преступником, без
387