Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 399 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
САҢҒЫРАТЫУ
һуғып тауыш сығарған тимер йәки ҡыңғырау (ғәҙәттә, сигнал хеҙмәтен утәй).
□ Колокол, железо. Саң тауышы. ■ Беҙ иртән саң тауышын ишетеп кенә йоҡонан уяндыҡ. С. Кулибай.
САҢ III (Р.: динь; И.: ding!; T.: tın!) оҡш.
1. Ҡаты нәмә менән тимергә һуҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ.
□ Подражание звуку удара о железо: динь. Саң итеу.
2. Ҡайһы бер ҡош (борҡот һ. б.) сығарған тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звукам некоторых птиц (например, беркута и т. д.). Саң итеу. Саң килеу.
САҢ IV (Р.: сильный, звонкий голос; И.: ringing voice; T.: çınlama) и. диал.
Көслө, яңғырауыҡлы, күтәренке, саңҡыу тауыш. □ Сильный, звонкий, приподнятый голос. Саң тауыш. Саң ишетелде. Саң менән йырлау.
САҢ V (Р: голый, лишённый растительного покрова, ничем не покрытый; И.: naked; T.: çıplak) с. диал.
Бер нәмә лә үҫмәгән, бер ни менән дә ҡапланмаған; таҡыр, ҡаҡ. □ Голый, лишённый растительного покрова, ничем не покрытый. Саң ҡая. Саң may. ■ Фронтта осраһа, мин ул эттең саң маңлайына бер осло морондо сәпәйем. М. Тажи. Болоттарға терәп саң соңҡаңды, һәр саҡ мәғрур тор һин, Ирәндек. А. Игебаев.
САҢАҠ (саңағы) (Р: бородка топора; И.: edge; T.: baltanın kenarı) и. диал. ҡар. һағаҡ.
Балта һағағы. □ Бородка топора. Балтаның саңағы һынған икән. Балта саңағы менән сабыу.
САҢАРАҠ (саңарағы) (Р: мягкое нёбо; И.: soft palate; T.: damak) и. диал. ҡар. аңҡау I.
Таңлай. □ Мягкое нёбо. Саңарағым ауыртып тора. Саңарағым ҡатып тора.
САҢҒА (Р: лошадь с гибкой спиной; И.: horse with a pliant back; T: esnek sırtlı at) и. диал.
Эйәр һымаҡ бөгөлөп торған билле ат.
□ Лошадь с гибкой спиной (с вогнутым крупом). Саңға сапсый. Саңға бәйгелә беренсе килде. Саңға менгегә һәйбәт.
САҢҒАЯ (Р: высокая голая гора; И.: high bare mountain; T: yüksek çıplak dağ) и. диал. ҡар. яланғас тау.
Ағасһыҙ яланғас бейек тау. □ Высокая голая гора. Нөгөш йылғаһы буйында саңғаялар бихисап.
САҢҒЫ (Р: лыжи; И.: ski; T: kayak) и.
Ҡар өҫтөнән шыуа торған кәкес башлы пар таҡта. □ Лыжи. / Лыжный. Саңғы шыуыу. Саңғы юлы. Саңғы бауы. Яҫы саңғы. Босҡаҡлы саңғы, һунарсы саңғыһы. Саңғы ярышы. ■ [Буран] йәй көнө төндәрен ат ашатырға, ә ҡыш көнө Ҡыҙҙар тауына саңғы шыуырға йөрөнө. Ә. Бикчәнтәев. Ниндәй рәхәт ап-аҡ ҡарҙы ярып, саңғы тағып шыуып утеуең. X. Кәрим. Саңғымды ҡарай алманым инде былай булғас, тип ята ине Фәһим, таң алдынан Петро килеп: «Һинең саңғыңды шундай итеп майланым, батьку, уҙенән-уҙе шыуыр», — тине. И. Ғиззәтуллин. Ҡаҙаҡтарҙы [Ҡаһымғол] бер яҡ ҡабырғанан бер аҙ кешене босҡаҡлы саңғы менән, икенсе яҡтан шундай ук саңғылар менән ебәрә лә уҙе аттар менән ҡыуа. Хикәйәттән.
САҢҒЫЛДАТЫУ (саңғылдат) ҡ. йөкм. ҡар. саңғылдау. понуд. от саңғылдау. Һандалды саңғылдатыу. Саңғылдатып тимер ҡағыу. Саңғылдатып салғы яныу.
САҢҒЫЛДАУ (саңғылда-) (Р: звенеть, издавать звон; И.: ring; T: tınlamak) ҡ.
Саң-саң иткән тауыш сығарыу; саң-саң килтереү, сыңлатыу. □ Звенеть, издавать звон. Саңғылдап тороу. Саңғылдау тауышы ишетелә.
САҢҒЫ ӨЙӨҮ (саңғы өй-) (Р: кататься на лыжах; И.: ski; T: kayak kaymak) ҡ. диал.
Саңғы шыуыу; саңғыла йөрөү. □ Кататься на лыжах. Малайҙар ял көнө саңғы өйөргә барҙы. Саңғы өйөу бик куңелле.
САҢҒЫРАТЫУ (саңғырат-) (Р: высушить землю до образования пыли (солнцем); И.: parch the land dry; T.: yakmak) ҡ.
Саң (I) күтәрелгәнсе ҡыҙҙырыу (көнгә ҡарата). □ Высушить землю до образования пыли (солнцем). ■ Ҡояш саңғыратырына туҙмәй, һарыҡтар баштарын ҡуйып торорға куләгә эҙләп, һөрлөгөшөп сабышты. Ә. Вәли.
399
һуғып тауыш сығарған тимер йәки ҡыңғырау (ғәҙәттә, сигнал хеҙмәтен утәй).
□ Колокол, железо. Саң тауышы. ■ Беҙ иртән саң тауышын ишетеп кенә йоҡонан уяндыҡ. С. Кулибай.
САҢ III (Р.: динь; И.: ding!; T.: tın!) оҡш.
1. Ҡаты нәмә менән тимергә һуҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ.
□ Подражание звуку удара о железо: динь. Саң итеу.
2. Ҡайһы бер ҡош (борҡот һ. б.) сығарған тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звукам некоторых птиц (например, беркута и т. д.). Саң итеу. Саң килеу.
САҢ IV (Р.: сильный, звонкий голос; И.: ringing voice; T.: çınlama) и. диал.
Көслө, яңғырауыҡлы, күтәренке, саңҡыу тауыш. □ Сильный, звонкий, приподнятый голос. Саң тауыш. Саң ишетелде. Саң менән йырлау.
САҢ V (Р: голый, лишённый растительного покрова, ничем не покрытый; И.: naked; T.: çıplak) с. диал.
Бер нәмә лә үҫмәгән, бер ни менән дә ҡапланмаған; таҡыр, ҡаҡ. □ Голый, лишённый растительного покрова, ничем не покрытый. Саң ҡая. Саң may. ■ Фронтта осраһа, мин ул эттең саң маңлайына бер осло морондо сәпәйем. М. Тажи. Болоттарға терәп саң соңҡаңды, һәр саҡ мәғрур тор һин, Ирәндек. А. Игебаев.
САҢАҠ (саңағы) (Р: бородка топора; И.: edge; T.: baltanın kenarı) и. диал. ҡар. һағаҡ.
Балта һағағы. □ Бородка топора. Балтаның саңағы һынған икән. Балта саңағы менән сабыу.
САҢАРАҠ (саңарағы) (Р: мягкое нёбо; И.: soft palate; T.: damak) и. диал. ҡар. аңҡау I.
Таңлай. □ Мягкое нёбо. Саңарағым ауыртып тора. Саңарағым ҡатып тора.
САҢҒА (Р: лошадь с гибкой спиной; И.: horse with a pliant back; T: esnek sırtlı at) и. диал.
Эйәр һымаҡ бөгөлөп торған билле ат.
□ Лошадь с гибкой спиной (с вогнутым крупом). Саңға сапсый. Саңға бәйгелә беренсе килде. Саңға менгегә һәйбәт.
САҢҒАЯ (Р: высокая голая гора; И.: high bare mountain; T: yüksek çıplak dağ) и. диал. ҡар. яланғас тау.
Ағасһыҙ яланғас бейек тау. □ Высокая голая гора. Нөгөш йылғаһы буйында саңғаялар бихисап.
САҢҒЫ (Р: лыжи; И.: ski; T: kayak) и.
Ҡар өҫтөнән шыуа торған кәкес башлы пар таҡта. □ Лыжи. / Лыжный. Саңғы шыуыу. Саңғы юлы. Саңғы бауы. Яҫы саңғы. Босҡаҡлы саңғы, һунарсы саңғыһы. Саңғы ярышы. ■ [Буран] йәй көнө төндәрен ат ашатырға, ә ҡыш көнө Ҡыҙҙар тауына саңғы шыуырға йөрөнө. Ә. Бикчәнтәев. Ниндәй рәхәт ап-аҡ ҡарҙы ярып, саңғы тағып шыуып утеуең. X. Кәрим. Саңғымды ҡарай алманым инде былай булғас, тип ята ине Фәһим, таң алдынан Петро килеп: «Һинең саңғыңды шундай итеп майланым, батьку, уҙенән-уҙе шыуыр», — тине. И. Ғиззәтуллин. Ҡаҙаҡтарҙы [Ҡаһымғол] бер яҡ ҡабырғанан бер аҙ кешене босҡаҡлы саңғы менән, икенсе яҡтан шундай ук саңғылар менән ебәрә лә уҙе аттар менән ҡыуа. Хикәйәттән.
САҢҒЫЛДАТЫУ (саңғылдат) ҡ. йөкм. ҡар. саңғылдау. понуд. от саңғылдау. Һандалды саңғылдатыу. Саңғылдатып тимер ҡағыу. Саңғылдатып салғы яныу.
САҢҒЫЛДАУ (саңғылда-) (Р: звенеть, издавать звон; И.: ring; T: tınlamak) ҡ.
Саң-саң иткән тауыш сығарыу; саң-саң килтереү, сыңлатыу. □ Звенеть, издавать звон. Саңғылдап тороу. Саңғылдау тауышы ишетелә.
САҢҒЫ ӨЙӨҮ (саңғы өй-) (Р: кататься на лыжах; И.: ski; T: kayak kaymak) ҡ. диал.
Саңғы шыуыу; саңғыла йөрөү. □ Кататься на лыжах. Малайҙар ял көнө саңғы өйөргә барҙы. Саңғы өйөу бик куңелле.
САҢҒЫРАТЫУ (саңғырат-) (Р: высушить землю до образования пыли (солнцем); И.: parch the land dry; T.: yakmak) ҡ.
Саң (I) күтәрелгәнсе ҡыҙҙырыу (көнгә ҡарата). □ Высушить землю до образования пыли (солнцем). ■ Ҡояш саңғыратырына туҙмәй, һарыҡтар баштарын ҡуйып торорға куләгә эҙләп, һөрлөгөшөп сабышты. Ә. Вәли.
399