Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 401 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
САҢҠАЙЫУ
Саң иткән (ҡаты нәмә менән ҡабат-ҡабат тимергә һуҡҡанда сыҡҡан) яңғырауыҡлы тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку многократного удара о железо: динь-динь. Сац да сац итеу. Сац да сац килеу. Сац да сац килтереу.
САҢ ДА СОҢ (Р.: динь-динь; И.: tink!; Т.: tın tın!) оҡш.
Тимергә өҙлөкһөҙ һуҡҡанда сыҡҡан яңғырауыҡлы тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку многократного удара о железо: динь-динь. Сац да соц тимер сыцғырауы ишетелә. Сац да соц итә. Сац да соц килеу.
САҢДАУ и. диал. ҡар. саңлау III. Малды сацдауға туплау. Сацдау яһап ятыу. ■ Ярты сәғәттән кул өҫтө, гуйә, шәреле сацдауға әйләнде. С. Шәрипов.
САҢДАУЛАУ (саңдаула-) (Р.: собираться в тени (о мелкой скотине); И.: herd cattle; T.: gölgeli yerde toplanmak) ҡ.
Көн эҫеһендә билдәле бер урында (ку-ләгәгә йәки еләҫ ергә) тупланыу (малға ҡарата). □ Собираться в тени (омелкой скотине). ■ Мәғәфур, бөтә әрәмәләрҙе ҡыҙырып, йугеректе эҙләп сыҡты, ҡыцғырау ишетелгән һәр бер урынға барҙы, йылҡы малы сацдаулап торған урындарҙы ҡалдырманы, осраған кешеләрҙән һораны. Ж. Кейекбаев.
САҢҠ (Р: подражание звуку клёкота хищной птицы; И.: squawk; T.: cıyak) оҡш.
1. Йыртҡыс ҡоштоң яңғырауыҡлы өҙөк-өҙөк тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание звуку клёкота хищной птицы. Сацҡ итеу. Бөркөт сацҡ итә.
2. Сәүек эттең өҙөк-өҙөк сайылдап өргән тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание визгливому лаю, тявканью маленькой собачки. Сацҡ итеу.
САҢ ҠАҒЫУ (саң ҡаҡ-) (Р: бить в колокол; И.: clang; T.: sesli çalmak) ҡ.
1. Тимер йәки ҡыңғырау кеүек нәмәгә һуғып, тауыш сығарыу (ғәҙәттә, сигнал хеҙмәтен утәй). □ Бить в колокол, трезвонить. ■ Тап ошо мәлдә ауылдың уртаһында сац ҡаҡтылар. М. Ғәли.
2. кусм. Хафаланыу, борсолоу йөҙөнән тауыш күтәреү. □ Бить в набат. «Йәшелдәр»
сац ҡаға башланы. Йәмәғәт ойошмалары куптән инде сац ҡаға.
3. кусм. Ниҙер тураһында асыҡтан-асыҡ һөйләп йөрөү; бөтә донъяға таратыу, яр һалыу. □ Трезвонить, распространять слухи.
■ Раушания иренец хыянатына ышанманы. Көпә-көндөҙ сац ҡағалар, донъя боларталар, аяҙ кук битендә йәшен ялтлаталар. Р. Камал.
САҢ ҠАҒЫУСЫ (Р: звонарь; И.: bell ringer; T: zangoç) и. һөйл.
Сиркәүҙә саң ҡағыу эшен башҡарыусы хеҙмәткәр; ҡыңғыраусы. □ Звонарь. Сац ҡағыусы булып эшләу. Сац ҡағыусылар курсы.
САҢҠАЙҒАН (Р: изогнутый; И.: thrown back; T: devrik) с. диал.
Ҡайырынҡы (салғы тураһында). □ Изогнутый (о косе). Сацҡайған салғы. Сацҡай-ған салғы менән сабып булмай.
САҢҠАЙТЫУ (саңҡайт-) (Р.: откидывать (откинуть) голову назад; И.: throw back head; T: başını çevirmek) ҡ.
1. Башты артҡа йәки уңға, һулға ташлау. □ Откидывать (откинуть) голову назад; поворачивать в сторону. Сацҡайып китеу.
■ Быймасы .. башын у ц яҡҡа сацҡайтҡан килеш, хәрефтәрҙе берәмтекләп сығарып, ныҡ баҫып яҙырға тотондо. Б. Бикбай. Туш-тәрен киреп, баштарын сацҡайтып, ҡама ҡырпыулы, буҫтау тышлы буркен алға, куҙенә генә төшөрөп, таҡыяһын артҡа соц-ҡаһын ҡаплай кейеп .. йугерә-атлай йөрөгән аҙаматтар бар. Т. Хәйбуллин.
2. Баш кейемен артҡа йәки бер яҡҡа ҡырын төшөрөү. □ Кренить, накренить головной убор. Буректе сацҡайтыу. ■ Ҡол-морҙа старшина .. башына ҡамсат буректе сацҡайтараҡ кейгән. Т. Хәйбуллин.
3. ҡар. ҡайҡайтыу. ■ Юламанов ҡулдарын салбар кеҫәһенә тығып, ыҡсым кәу-ҙәһен артҡа сацҡайта биреп, ары-бире йөрөргә кереште. Н. Мусин.
САҢҠАЙЫУ I (саңҡай-, саңҡая) (Р.: откидываться назад; И.: throw back head; T.: gövdesini arkaya eğmek) ҡ.
Арҡаны кирегә бөгөп, башты артҡа ташлау. □ Откидываться назад. Сацҡайып ки-
14- 1.0072.15
401
Саң иткән (ҡаты нәмә менән ҡабат-ҡабат тимергә һуҡҡанда сыҡҡан) яңғырауыҡлы тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку многократного удара о железо: динь-динь. Сац да сац итеу. Сац да сац килеу. Сац да сац килтереу.
САҢ ДА СОҢ (Р.: динь-динь; И.: tink!; Т.: tın tın!) оҡш.
Тимергә өҙлөкһөҙ һуҡҡанда сыҡҡан яңғырауыҡлы тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку многократного удара о железо: динь-динь. Сац да соц тимер сыцғырауы ишетелә. Сац да соц итә. Сац да соц килеу.
САҢДАУ и. диал. ҡар. саңлау III. Малды сацдауға туплау. Сацдау яһап ятыу. ■ Ярты сәғәттән кул өҫтө, гуйә, шәреле сацдауға әйләнде. С. Шәрипов.
САҢДАУЛАУ (саңдаула-) (Р.: собираться в тени (о мелкой скотине); И.: herd cattle; T.: gölgeli yerde toplanmak) ҡ.
Көн эҫеһендә билдәле бер урында (ку-ләгәгә йәки еләҫ ергә) тупланыу (малға ҡарата). □ Собираться в тени (омелкой скотине). ■ Мәғәфур, бөтә әрәмәләрҙе ҡыҙырып, йугеректе эҙләп сыҡты, ҡыцғырау ишетелгән һәр бер урынға барҙы, йылҡы малы сацдаулап торған урындарҙы ҡалдырманы, осраған кешеләрҙән һораны. Ж. Кейекбаев.
САҢҠ (Р: подражание звуку клёкота хищной птицы; И.: squawk; T.: cıyak) оҡш.
1. Йыртҡыс ҡоштоң яңғырауыҡлы өҙөк-өҙөк тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание звуку клёкота хищной птицы. Сацҡ итеу. Бөркөт сацҡ итә.
2. Сәүек эттең өҙөк-өҙөк сайылдап өргән тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание визгливому лаю, тявканью маленькой собачки. Сацҡ итеу.
САҢ ҠАҒЫУ (саң ҡаҡ-) (Р: бить в колокол; И.: clang; T.: sesli çalmak) ҡ.
1. Тимер йәки ҡыңғырау кеүек нәмәгә һуғып, тауыш сығарыу (ғәҙәттә, сигнал хеҙмәтен утәй). □ Бить в колокол, трезвонить. ■ Тап ошо мәлдә ауылдың уртаһында сац ҡаҡтылар. М. Ғәли.
2. кусм. Хафаланыу, борсолоу йөҙөнән тауыш күтәреү. □ Бить в набат. «Йәшелдәр»
сац ҡаға башланы. Йәмәғәт ойошмалары куптән инде сац ҡаға.
3. кусм. Ниҙер тураһында асыҡтан-асыҡ һөйләп йөрөү; бөтә донъяға таратыу, яр һалыу. □ Трезвонить, распространять слухи.
■ Раушания иренец хыянатына ышанманы. Көпә-көндөҙ сац ҡағалар, донъя боларталар, аяҙ кук битендә йәшен ялтлаталар. Р. Камал.
САҢ ҠАҒЫУСЫ (Р: звонарь; И.: bell ringer; T: zangoç) и. һөйл.
Сиркәүҙә саң ҡағыу эшен башҡарыусы хеҙмәткәр; ҡыңғыраусы. □ Звонарь. Сац ҡағыусы булып эшләу. Сац ҡағыусылар курсы.
САҢҠАЙҒАН (Р: изогнутый; И.: thrown back; T: devrik) с. диал.
Ҡайырынҡы (салғы тураһында). □ Изогнутый (о косе). Сацҡайған салғы. Сацҡай-ған салғы менән сабып булмай.
САҢҠАЙТЫУ (саңҡайт-) (Р.: откидывать (откинуть) голову назад; И.: throw back head; T: başını çevirmek) ҡ.
1. Башты артҡа йәки уңға, һулға ташлау. □ Откидывать (откинуть) голову назад; поворачивать в сторону. Сацҡайып китеу.
■ Быймасы .. башын у ц яҡҡа сацҡайтҡан килеш, хәрефтәрҙе берәмтекләп сығарып, ныҡ баҫып яҙырға тотондо. Б. Бикбай. Туш-тәрен киреп, баштарын сацҡайтып, ҡама ҡырпыулы, буҫтау тышлы буркен алға, куҙенә генә төшөрөп, таҡыяһын артҡа соц-ҡаһын ҡаплай кейеп .. йугерә-атлай йөрөгән аҙаматтар бар. Т. Хәйбуллин.
2. Баш кейемен артҡа йәки бер яҡҡа ҡырын төшөрөү. □ Кренить, накренить головной убор. Буректе сацҡайтыу. ■ Ҡол-морҙа старшина .. башына ҡамсат буректе сацҡайтараҡ кейгән. Т. Хәйбуллин.
3. ҡар. ҡайҡайтыу. ■ Юламанов ҡулдарын салбар кеҫәһенә тығып, ыҡсым кәу-ҙәһен артҡа сацҡайта биреп, ары-бире йөрөргә кереште. Н. Мусин.
САҢҠАЙЫУ I (саңҡай-, саңҡая) (Р.: откидываться назад; И.: throw back head; T.: gövdesini arkaya eğmek) ҡ.
Арҡаны кирегә бөгөп, башты артҡа ташлау. □ Откидываться назад. Сацҡайып ки-
14- 1.0072.15
401