Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 410 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
САПСАНЛАНЫУ
төштө. С. Шәрипов. Маруся уҙенең сапсан ҡуҙғалышы, етеҙ ҡулдары менән машина кеуек йәһәт эшләй ине. һ. Дәүләтшина. Ауыҙлыҡлап сапсан толпарҙарын, өҙәңгегә баҫты егеттәр. Р. Бикбаев.
САПСАНЛАНЫУ (сапсанлай-) (Р.: становиться резвым, проворным; И.: become nimble; T.: kıvrak bir duruma gelmek) ҡ.
Етеҙгә, сапсанға (I) әйләнеү; сапсан булыу. □ Становиться резвым, проворным. Сапсанланырға маташыу. Сапсанланып ҡарау. И Кем-кем, Сәкинә бер ҡатлылыҡты, ярһыу егеттең сапсанланыуын кисерергә тейеш. Р. Камал.
САПСАНЛАУ (сапсанла-) (Р: проявлять прыть; И.: demonstrate agility; T: kıvraklaşmak) ҡ.
Ашығыс ҡуҙғалыу; йәһәтләү. □ Проявлять прыть, проворство, расторопность. Тегеләй-былай йугергеләп сапсанлау. Өлгөрөргә тырышып сапсанлау. ■ Гөлбостан сапсанлап өйөн йыйыштырып, иҙәндәрен һепереп алды. Ғ. Дәүләтшин.
САПСАУЛАУ (сапсаула-) (Р: беспокоиться, тревожиться; И.: worry (about); T: endişelenmek) ҡ. диал.
Нимәгәлер борсолоп, тыныслыҡты юғалтыу; тынысһыҙланыу, тынғыһыҙланыу. □ Беспокоиться, тревожиться. // Беспокойство, тревога. Сапсаулауы бушҡа булмаған. ■ Куңел тигәнең ҡайһы саҡта, теҙгенһеҙ тай-тулаҡ һымаҡ, сапсаулап тора, һис баш бирмәй икән. Р. Низамов.
САПСАУЫР (Р: самодельная кожаная обувь без каблуков; И.: kind of homemade footwear; T.: deri ayakkabıları) и. диал.
Сабата һымаҡ итеп үрелгән күн аяҡ кейеме; күн сабата. □ Самодельная кожаная обувь без каблуков. Сапсауыр эшләу. Уңайлы сапсауыр. Сапсауыр кейеу.
САП-СОП (Р: шлёп-шлёп; И.: flip-flop; Т.: şapır şapır) оҡш.
1. Яҫы нәмә менән йомшағыраҡ икенсе бер нәмәгә ҡабат-ҡабат һуҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку многократного удара по воде или обо что-л. мягкое: шлёп-шлёп. Сап-соп иттереп һуғыу.
Сикәһенә сап-соп һуғыу. Ус менән һыуға сап-соп һуғыу.
2. Ауыҙ-иренде йомоп асҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку чавканья, чмоканья. Сап-соп итеу. Сап-соп иттереп ауыҙҙы асыу.
САПСУР (Р: меховая обувь в виде лаптей; И.: kind of furry footwear; T.: bir tür deri ayakkabıları) и. диал.
Тиренән тегелгән сабата кеүек аяҡ кейеме. □ Меховая обувь в виде лаптей. Сапсур тегеу. Йылы сапсур.
САПСЫН (Р: нетерпеливо бьющая копытами о землю; И.: pawing impatiently; T.: tepinen) с.
Түҙемһеҙләнеп, алғы тояҡтары менән ерҙе соҡоп тибенеүсе (атҡа ҡарата).
□ Нетерпеливо бьющая копытами о землю (о лошади). ■ Сапсын ат кеуек ҡулдан ысҡынырға, һәр ҡаҡҡан свайҙы тар-тып-һурып алып ҡасырға маташҡан мәкерле тулҡындарҙы нисек тә йәһәтерәк ауыҙлыҡларға ҡәһет иткән сапёрҙар, көс еткеһеҙ бурәнәләрҙе еңел кутәреп, ҡырмыҫҡа кеуек ҡайнашалар. 3. Биишева.
САПСЫНЫУ (сапсын-) (Р: нетерпеливо бить копытами о землю; И.: paw impatiently; T.: yeri eşelemek (at) ҡ.
1. Түҙемһеҙләнеп, алғы тояҡтары менән ерҙе соҡоп тибенеү (атҡа ҡарата).
□ Нетерпеливо бить копытами о землю (о лошади). Я Хужаһына оҡшап, айғыры ла ажар, баҫҡан ерендә сыҙап тора алмай, әле сапсынып, әле урәпсеп, куҙҙәрен алартып, кубектәрен сәсеп, Ғәлиәхмәт менән әсәһе тирәләп өйрөлөп йорой. Р. Байымов. Ҡола ҡашҡа .. бышҡыра-бышҡыра аяҡтары менән сапсынып алды. С. Кулибай. Шау-шыуҙа ярһып, егеуле ерендә сапсынып торған ат, Ҡотлогилденең дилбегәне бер генә ҡағыуы менән, урәпсеп ҡапҡанан сығып китте. Ж. Кейекбаев. Асыуы килгән угеҙ ер тырнап укерергә тотондо. Сапсынып туҙан туҙҙырҙы. И. Ғиззәтуллин.
2. Тырнаҡтарҙы батырып тырнау; тырнап соҡоу; ҡаҙыу. □ Царапать, драть что. ■ Буҙ толпар сапсынып ерҙе тырнай тор
410
төштө. С. Шәрипов. Маруся уҙенең сапсан ҡуҙғалышы, етеҙ ҡулдары менән машина кеуек йәһәт эшләй ине. һ. Дәүләтшина. Ауыҙлыҡлап сапсан толпарҙарын, өҙәңгегә баҫты егеттәр. Р. Бикбаев.
САПСАНЛАНЫУ (сапсанлай-) (Р.: становиться резвым, проворным; И.: become nimble; T.: kıvrak bir duruma gelmek) ҡ.
Етеҙгә, сапсанға (I) әйләнеү; сапсан булыу. □ Становиться резвым, проворным. Сапсанланырға маташыу. Сапсанланып ҡарау. И Кем-кем, Сәкинә бер ҡатлылыҡты, ярһыу егеттең сапсанланыуын кисерергә тейеш. Р. Камал.
САПСАНЛАУ (сапсанла-) (Р: проявлять прыть; И.: demonstrate agility; T: kıvraklaşmak) ҡ.
Ашығыс ҡуҙғалыу; йәһәтләү. □ Проявлять прыть, проворство, расторопность. Тегеләй-былай йугергеләп сапсанлау. Өлгөрөргә тырышып сапсанлау. ■ Гөлбостан сапсанлап өйөн йыйыштырып, иҙәндәрен һепереп алды. Ғ. Дәүләтшин.
САПСАУЛАУ (сапсаула-) (Р: беспокоиться, тревожиться; И.: worry (about); T: endişelenmek) ҡ. диал.
Нимәгәлер борсолоп, тыныслыҡты юғалтыу; тынысһыҙланыу, тынғыһыҙланыу. □ Беспокоиться, тревожиться. // Беспокойство, тревога. Сапсаулауы бушҡа булмаған. ■ Куңел тигәнең ҡайһы саҡта, теҙгенһеҙ тай-тулаҡ һымаҡ, сапсаулап тора, һис баш бирмәй икән. Р. Низамов.
САПСАУЫР (Р: самодельная кожаная обувь без каблуков; И.: kind of homemade footwear; T.: deri ayakkabıları) и. диал.
Сабата һымаҡ итеп үрелгән күн аяҡ кейеме; күн сабата. □ Самодельная кожаная обувь без каблуков. Сапсауыр эшләу. Уңайлы сапсауыр. Сапсауыр кейеу.
САП-СОП (Р: шлёп-шлёп; И.: flip-flop; Т.: şapır şapır) оҡш.
1. Яҫы нәмә менән йомшағыраҡ икенсе бер нәмәгә ҡабат-ҡабат һуҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку многократного удара по воде или обо что-л. мягкое: шлёп-шлёп. Сап-соп иттереп һуғыу.
Сикәһенә сап-соп һуғыу. Ус менән һыуға сап-соп һуғыу.
2. Ауыҙ-иренде йомоп асҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку чавканья, чмоканья. Сап-соп итеу. Сап-соп иттереп ауыҙҙы асыу.
САПСУР (Р: меховая обувь в виде лаптей; И.: kind of furry footwear; T.: bir tür deri ayakkabıları) и. диал.
Тиренән тегелгән сабата кеүек аяҡ кейеме. □ Меховая обувь в виде лаптей. Сапсур тегеу. Йылы сапсур.
САПСЫН (Р: нетерпеливо бьющая копытами о землю; И.: pawing impatiently; T.: tepinen) с.
Түҙемһеҙләнеп, алғы тояҡтары менән ерҙе соҡоп тибенеүсе (атҡа ҡарата).
□ Нетерпеливо бьющая копытами о землю (о лошади). ■ Сапсын ат кеуек ҡулдан ысҡынырға, һәр ҡаҡҡан свайҙы тар-тып-һурып алып ҡасырға маташҡан мәкерле тулҡындарҙы нисек тә йәһәтерәк ауыҙлыҡларға ҡәһет иткән сапёрҙар, көс еткеһеҙ бурәнәләрҙе еңел кутәреп, ҡырмыҫҡа кеуек ҡайнашалар. 3. Биишева.
САПСЫНЫУ (сапсын-) (Р: нетерпеливо бить копытами о землю; И.: paw impatiently; T.: yeri eşelemek (at) ҡ.
1. Түҙемһеҙләнеп, алғы тояҡтары менән ерҙе соҡоп тибенеү (атҡа ҡарата).
□ Нетерпеливо бить копытами о землю (о лошади). Я Хужаһына оҡшап, айғыры ла ажар, баҫҡан ерендә сыҙап тора алмай, әле сапсынып, әле урәпсеп, куҙҙәрен алартып, кубектәрен сәсеп, Ғәлиәхмәт менән әсәһе тирәләп өйрөлөп йорой. Р. Байымов. Ҡола ҡашҡа .. бышҡыра-бышҡыра аяҡтары менән сапсынып алды. С. Кулибай. Шау-шыуҙа ярһып, егеуле ерендә сапсынып торған ат, Ҡотлогилденең дилбегәне бер генә ҡағыуы менән, урәпсеп ҡапҡанан сығып китте. Ж. Кейекбаев. Асыуы килгән угеҙ ер тырнап укерергә тотондо. Сапсынып туҙан туҙҙырҙы. И. Ғиззәтуллин.
2. Тырнаҡтарҙы батырып тырнау; тырнап соҡоу; ҡаҙыу. □ Царапать, драть что. ■ Буҙ толпар сапсынып ерҙе тырнай тор
410