Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 419 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
САРҘАҠ
1. Сарылдап торған әсе (тауышҡа ҡарата); сарылдаҡ. □ Крикливый, резкий. Бигерәк сарға кеше икән, ҡолаҡтар зынрап китте. ■ [Әнисәнең] сарға тауышы бөтә өйҙө яңғырата. К. Кинйәбулатова.
2. Әсе тауышлы (ҡошҡа һ.б. ҡарата). □ Пронзительный, высокоголосый, истошный, душераздирающий. ■ Тынды тауҙар, тынды сарға ҡоштар. М. Ғәли.
3. һөйл. Сарылдап, сәсрәп торған уҫал, үткер (ҡатын-ҡыҙға ҡарата). □ Крикливая, злая, резкая, зубастая (о женщине). ■ Ай-Һай, сарға ла бисә һуң Нәғимә еңгә.
3. Биишева.
4. һөйл. Әрләшә торған, тиргәшеүсән; ҡыҙыу. □ Сварливая, вспыльчивая. ■ Сарға ҡатын, йәнасыҡҡа куп һөйләй, алдына кеше сығармай. Экспедиция материалдарынан.
5. Бик уҫал, йыртҡыс (ҡош-ҡортҡа ҡарата). □ Злой, коварный (о птицах, зверях). Сарға айыу ҡайҙандыр килеп сыҡҡан, тиҙәр. ■ Кәлмәргәндән дә сарға ҡош юҡтыр.
Э. Ишбирҙин.
6. кусм. Бик ныҡ һыуыҡ, сатнама һыуыҡ (көнгә ҡарата). □ Суровый; сильный мороз (о погоде). ■ Ҡыштың утә һалҡын, сарға кисе ине был. 3. Биишева.
7. диал. Аҫау; ярһып торған, уҫал (атҡа ҡарата). □ Дикий, необузданный, резвый (о лошади). Сарға айғыр. ■ [Курташ:] Таһыл ҡоҙа, .. бер айғыр бирәйек, уҙе сарға, төҫө тура ала. X. Ғәбитов.
САРҒАЛАУ (сарғала-) (Р.: верещать; И.: churr; T.: cıvıldaşmak) ҡ.
1. Әсе тауыш менән сар-сор ҡысҡырыу; сарылдау (ҡоштарға ҡарата). □ Верещать, гомонить (о птицах). Сарғалап аҡсарлаҡтар оса.
2. кусм. Ут сәсеп, уҫаллашып сарылдау; сарбайлау. □ Визгливо кричать (обычно о женщинах). Сарғалап ҡысҡырышыу. Сарғалап талашыу.
САРҒАС (Р.: вид водорослей; И.: sargassum algae; T.: bir tür yosun) и. диал.
Ылымыҡ төрө. □ Вид водорослей. Сарғас урала. Сарғас ҡармаҡҡа эләгеп сыға.
САРДАР [фарс. j'^l (Р: главнокомандующий войсками; И.: commander in chief; T.: serdar) и. хәрби. иҫк.
Ҙур ғәскәр башлығы. □ Главнокомандующий войсками. ■ Ә сардарҙан аҡыл да, хәйлә лә куберәк талап ителә. Ғ. Ибраһимов. [Ҡыпсаҡ бей:] Сап Арыҫлан сардарға! Әйт: мин Һанат менән килеп етмәйенсә, һөйләшеуҙе башламай торһон. Ғ. Шафиҡов. Донъя кургән тәжрибәле ҡарт сардар хәлдең артабан ҡайһы яҡҡа юҫыҡланырын бик тиҙ тоҫмаллап алды. Ә. Хәкимов.
САРДИНА [ит. sardella} (Р: сардина, сардинка; И.: sardine; T.: sardalya) и. зоол.
Сельдтәр ғаиләһенә ҡараған, ашауға яраҡлы, аулай торған ваҡ диңгеҙ балығы.
□ Сардина, сардинка (лат. Sardina). ■ Ҡорос ҡармаҡтың бөгөлөп киткән урынынан уткер теленә тиклем, куҙе аша уткәрелеп, ваҡ сардиналар теҙелгән, ҡармаҡ гирлянда кеуек булған. Ш. Нафиҡов.
САРДИНЕЛЛА [лат. sardinella} (Р: сардинелла; И.: sardinella; Т.: sardinella) и. зоол.
Сельдтәр ғаиләһенә ҡараған, ашауға яраҡлы, аулай торған ваҡ диңгеҙ балығы.
□ Сардинелла (лат. Sardinella). Фиджий сардинеллаһы. Ҙур башлы сардинелла. Африка сардинеллаһы. Яҫы сардинелла. Ҡара ҡойроҡ сардинелла. Һиндостанда майлы сардинелла тотола.
САРДИНОПС [лат. sardinops} (Р: сар-динопс; И.: sardinops; T.: sardinops türü sardalya) и. зоол.
Сельдтәр ғаиләһенә ҡараған, ашауға яраҡлы, аулай торған, һөйәкле ваҡ диңгеҙ балығы. □ Сардинопс (лат. Sardinops). Сар-дина-сардинопстар — көтөу менән йөрөй торған балыҡтар.
САРДОНИКС [гр. Sardo ‘Сардиния’ + опух ‘оникс’] (Р: сардоникс; И.: sardonyx; T.: kırmızı, sarı akik) и. ҡар. аҡыҡ 1.
Аҡыҡтың бер төрө. □ Сардоникс (вид сердолика). Сардоникстан эшләнгән мунсаҡ. Сардоникс беләҙек.
САРҘАҠ I (сарҙағы) (Р: чердак; И.: garret; T.: çatı katı) и.
1. Түбә менән ҡыйыҡ араһына өйҙән бәләкәйерәк итеп эшләнгән өҫкө ҡат; сарлаҡ.
419
1. Сарылдап торған әсе (тауышҡа ҡарата); сарылдаҡ. □ Крикливый, резкий. Бигерәк сарға кеше икән, ҡолаҡтар зынрап китте. ■ [Әнисәнең] сарға тауышы бөтә өйҙө яңғырата. К. Кинйәбулатова.
2. Әсе тауышлы (ҡошҡа һ.б. ҡарата). □ Пронзительный, высокоголосый, истошный, душераздирающий. ■ Тынды тауҙар, тынды сарға ҡоштар. М. Ғәли.
3. һөйл. Сарылдап, сәсрәп торған уҫал, үткер (ҡатын-ҡыҙға ҡарата). □ Крикливая, злая, резкая, зубастая (о женщине). ■ Ай-Һай, сарға ла бисә һуң Нәғимә еңгә.
3. Биишева.
4. һөйл. Әрләшә торған, тиргәшеүсән; ҡыҙыу. □ Сварливая, вспыльчивая. ■ Сарға ҡатын, йәнасыҡҡа куп һөйләй, алдына кеше сығармай. Экспедиция материалдарынан.
5. Бик уҫал, йыртҡыс (ҡош-ҡортҡа ҡарата). □ Злой, коварный (о птицах, зверях). Сарға айыу ҡайҙандыр килеп сыҡҡан, тиҙәр. ■ Кәлмәргәндән дә сарға ҡош юҡтыр.
Э. Ишбирҙин.
6. кусм. Бик ныҡ һыуыҡ, сатнама һыуыҡ (көнгә ҡарата). □ Суровый; сильный мороз (о погоде). ■ Ҡыштың утә һалҡын, сарға кисе ине был. 3. Биишева.
7. диал. Аҫау; ярһып торған, уҫал (атҡа ҡарата). □ Дикий, необузданный, резвый (о лошади). Сарға айғыр. ■ [Курташ:] Таһыл ҡоҙа, .. бер айғыр бирәйек, уҙе сарға, төҫө тура ала. X. Ғәбитов.
САРҒАЛАУ (сарғала-) (Р.: верещать; И.: churr; T.: cıvıldaşmak) ҡ.
1. Әсе тауыш менән сар-сор ҡысҡырыу; сарылдау (ҡоштарға ҡарата). □ Верещать, гомонить (о птицах). Сарғалап аҡсарлаҡтар оса.
2. кусм. Ут сәсеп, уҫаллашып сарылдау; сарбайлау. □ Визгливо кричать (обычно о женщинах). Сарғалап ҡысҡырышыу. Сарғалап талашыу.
САРҒАС (Р.: вид водорослей; И.: sargassum algae; T.: bir tür yosun) и. диал.
Ылымыҡ төрө. □ Вид водорослей. Сарғас урала. Сарғас ҡармаҡҡа эләгеп сыға.
САРДАР [фарс. j'^l (Р: главнокомандующий войсками; И.: commander in chief; T.: serdar) и. хәрби. иҫк.
Ҙур ғәскәр башлығы. □ Главнокомандующий войсками. ■ Ә сардарҙан аҡыл да, хәйлә лә куберәк талап ителә. Ғ. Ибраһимов. [Ҡыпсаҡ бей:] Сап Арыҫлан сардарға! Әйт: мин Һанат менән килеп етмәйенсә, һөйләшеуҙе башламай торһон. Ғ. Шафиҡов. Донъя кургән тәжрибәле ҡарт сардар хәлдең артабан ҡайһы яҡҡа юҫыҡланырын бик тиҙ тоҫмаллап алды. Ә. Хәкимов.
САРДИНА [ит. sardella} (Р: сардина, сардинка; И.: sardine; T.: sardalya) и. зоол.
Сельдтәр ғаиләһенә ҡараған, ашауға яраҡлы, аулай торған ваҡ диңгеҙ балығы.
□ Сардина, сардинка (лат. Sardina). ■ Ҡорос ҡармаҡтың бөгөлөп киткән урынынан уткер теленә тиклем, куҙе аша уткәрелеп, ваҡ сардиналар теҙелгән, ҡармаҡ гирлянда кеуек булған. Ш. Нафиҡов.
САРДИНЕЛЛА [лат. sardinella} (Р: сардинелла; И.: sardinella; Т.: sardinella) и. зоол.
Сельдтәр ғаиләһенә ҡараған, ашауға яраҡлы, аулай торған ваҡ диңгеҙ балығы.
□ Сардинелла (лат. Sardinella). Фиджий сардинеллаһы. Ҙур башлы сардинелла. Африка сардинеллаһы. Яҫы сардинелла. Ҡара ҡойроҡ сардинелла. Һиндостанда майлы сардинелла тотола.
САРДИНОПС [лат. sardinops} (Р: сар-динопс; И.: sardinops; T.: sardinops türü sardalya) и. зоол.
Сельдтәр ғаиләһенә ҡараған, ашауға яраҡлы, аулай торған, һөйәкле ваҡ диңгеҙ балығы. □ Сардинопс (лат. Sardinops). Сар-дина-сардинопстар — көтөу менән йөрөй торған балыҡтар.
САРДОНИКС [гр. Sardo ‘Сардиния’ + опух ‘оникс’] (Р: сардоникс; И.: sardonyx; T.: kırmızı, sarı akik) и. ҡар. аҡыҡ 1.
Аҡыҡтың бер төрө. □ Сардоникс (вид сердолика). Сардоникстан эшләнгән мунсаҡ. Сардоникс беләҙек.
САРҘАҠ I (сарҙағы) (Р: чердак; И.: garret; T.: çatı katı) и.
1. Түбә менән ҡыйыҡ араһына өйҙән бәләкәйерәк итеп эшләнгән өҫкө ҡат; сарлаҡ.
419