Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 421 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
САРЛАҠ
ный гроб у древних народов). Антик саркофаг. Батша саркофагы. Боронғо саркофагты асыу. Боронғо Мысыр саркофагы. Саркофагтар затлы ағастан, ҡиммәтле металдан биҙәкләп яһалған булған.
2. Һәләкәт һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән экологик хәүеф сығанағын ҡаплаған массив ҡоролма. □ Саркофаг. Чернобыль саркофагы. Саркофаг төҙөу.
САРҠ-СОРҠ (Р.: подражание резкому пронзительному голосу птиц; И.: sound imitative word; T.: kuşların kesik sesi) оҡш.
Өҙөк-өҙөк яңғырап сыҡҡан ҡош тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание резкому пронзительному голосу птиц. Сарҡ-сорҡ итеу. Сарҡ-сорҡ килеу.
САРҠЫЙ (Р: раз; И.: times; T.: kere) р. диал.
Тапҡыр, ҡат. □ Раз. Ике сарҡый килделәр. Сарҡый-сарҡый йөрөйҙәр.
САРҠЫЛДАҠ I (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: Bashkir tribal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйәндәрҙең монаш ырыуына ҡараған бер аймағының исеме. □ Сарҡылдаҡ (название одного из родовых подразделений башкир-бурзянцев). Сарҡылдаҡ аймағынан килгән. Сарҡылдаҡтарҙың, урам байрамы. Сарҡылдаҡтарҙың шәжәрәһе.
САРҠЫЛДАҠ II (Р: визгливый, пронзительный; И.: shrilling; T: tiz sesli) c.
Сарҡ-сорҡ итеп ҡысҡырған (ҡошҡа ҡарата). □ Визгливый, пронзительный (о птицах). Сарҡылдаҡ аҡсарлаҡ. Сарҡылдаҡ куркә.
САРҠЫЛДАТЫУ (сарҡылдат-) ҡ. йөкм. ҡар. сарҡылдау, понуд. от сарҡылдау. Сарҡылдаттылар ғына ҡоштарҙы.
САРҠЫЛДАУ (сарҡылда-) (Р: кричать визгливым, пронзительным голосом; И.: cry in a shrilling voice; T: tiz sesle bağırmak) ҡ.
Сарҡ-сорҡ итеү, сарҡ-сорҡ килеү (ҡошҡа ҡарата). □ Кричать визгливым, пронзительным голосом (о птицах). Сәукә сарҡылдай. Куркәсарҡылданы.
САРҠЫЛДАШЫУ (сарҡылдат-) ҡ. урт. ҡар. сарҡылдау, взаимн. от сарҡыл
дау. Сарлаҡтар сарҡылдаша. Куркәләр сар-ҡылдаша.
САРҠЫРАУ (сарҡыра-) (Р: говорить громким голосом; И.: speak in a strong voice; T.: yüksek sesle konuşmak) ҡ. һөйл.
1. Көслө тауыш менән һөйләү. □ Говорить громким голосом. Көн оҙонона сарҡырап сыҡты әхирәттәр.
2. Әсе тауыш менән ҡысҡырыу. □ Кричать пронзительным голосом, һарыҡтар сарҡырай. Бәрәстәр сарҡырай.
САРЛАҠ I (сарлағы) [фарс.] (Р: мансарда; И.: attic; T: mansart) и.
1. Түбә менән ҡыйыҡ араһына өйҙән бәләкәйерәк итеп эшләнгән өҫкө ҡат; сарҙаҡ, бүртлек. □ Мансарда. Сарлаҡ тәҙрәһе. Сарлаҡҡа ҡуйыу. Сарлаҡҡа элеу. ■ Сарлаҡтарға менгән шаян ҡыҙҙай, [ай] һаман урләй куктең туренә. Д. Юлтый. Өфөләге ябай ағас йорттоң сарлағында, урге ҡатында, куп уйланы Ильич ил яҙмышы, зарлы башҡорт йыры хаҡында. Ғ. Рамазанов. [Усман:] Әйҙә, менәйек тә Сәлим ағайҙың сарлаҡтағы кугәрсендәрен ҡарайыҡ. Н. Асанбаев. [Ҡыҙ:] Солан сарлағына элеп ҡуйылған балан букәнен бик тиҙ куреп ҡалдым, сыҡҡан һайын семтейем генә. Г. Ситдиҡова.
2. Өйҙөң өҫкө ҡаттарынан тышҡа сығарып эшләнгән тирәсле баҫма; балкон. □ Балкон, й Егетте кейендерәләр, ҡыҙ менән икеһен сарлаҡҡа алып сығалар. Батша халыҡҡа әйтә: «Бына мин ҡыҙымды ошо егеткә бирәм», — ти. Әкиәттән.
3. диал. Йәйге йорт. □ Летний домик. Йәй көнө сарлаҡта йоҡлайбыҙ.
4. диал. Йорттоң өҫтөнә (урта өлөшөндә) төҙөлгән балконлы ярым торлаҡ. □ Мезонин (полужильё, надстройка над средней частью жилого дома, часто имеет балкон). Хәҙер өйҙө сарлаҡлап һалалар. Йәштәргә сарлаҡлы йорттар нығыраҡ оҡшай.
САРЛАҠ II (сарлағы) (Р: чайка; И.: mew; T.: kara martı) и. зоол.
Балыҡ тибеп, сарылдап осоп йөрөй торған ҡарғанан ҙурыраҡ һыу ҡошо. □ Чайка (лат. Larus). Ҡарабаш сарлаҡ. Ҡара сарлаҡ. Аҡҡанат сарлаҡ. Ваҡ сарлаҡ. Йылға сарлағы.
421
ный гроб у древних народов). Антик саркофаг. Батша саркофагы. Боронғо саркофагты асыу. Боронғо Мысыр саркофагы. Саркофагтар затлы ағастан, ҡиммәтле металдан биҙәкләп яһалған булған.
2. Һәләкәт һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән экологик хәүеф сығанағын ҡаплаған массив ҡоролма. □ Саркофаг. Чернобыль саркофагы. Саркофаг төҙөу.
САРҠ-СОРҠ (Р.: подражание резкому пронзительному голосу птиц; И.: sound imitative word; T.: kuşların kesik sesi) оҡш.
Өҙөк-өҙөк яңғырап сыҡҡан ҡош тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание резкому пронзительному голосу птиц. Сарҡ-сорҡ итеу. Сарҡ-сорҡ килеу.
САРҠЫЙ (Р: раз; И.: times; T.: kere) р. диал.
Тапҡыр, ҡат. □ Раз. Ике сарҡый килделәр. Сарҡый-сарҡый йөрөйҙәр.
САРҠЫЛДАҠ I (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: Bashkir tribal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйәндәрҙең монаш ырыуына ҡараған бер аймағының исеме. □ Сарҡылдаҡ (название одного из родовых подразделений башкир-бурзянцев). Сарҡылдаҡ аймағынан килгән. Сарҡылдаҡтарҙың, урам байрамы. Сарҡылдаҡтарҙың шәжәрәһе.
САРҠЫЛДАҠ II (Р: визгливый, пронзительный; И.: shrilling; T: tiz sesli) c.
Сарҡ-сорҡ итеп ҡысҡырған (ҡошҡа ҡарата). □ Визгливый, пронзительный (о птицах). Сарҡылдаҡ аҡсарлаҡ. Сарҡылдаҡ куркә.
САРҠЫЛДАТЫУ (сарҡылдат-) ҡ. йөкм. ҡар. сарҡылдау, понуд. от сарҡылдау. Сарҡылдаттылар ғына ҡоштарҙы.
САРҠЫЛДАУ (сарҡылда-) (Р: кричать визгливым, пронзительным голосом; И.: cry in a shrilling voice; T: tiz sesle bağırmak) ҡ.
Сарҡ-сорҡ итеү, сарҡ-сорҡ килеү (ҡошҡа ҡарата). □ Кричать визгливым, пронзительным голосом (о птицах). Сәукә сарҡылдай. Куркәсарҡылданы.
САРҠЫЛДАШЫУ (сарҡылдат-) ҡ. урт. ҡар. сарҡылдау, взаимн. от сарҡыл
дау. Сарлаҡтар сарҡылдаша. Куркәләр сар-ҡылдаша.
САРҠЫРАУ (сарҡыра-) (Р: говорить громким голосом; И.: speak in a strong voice; T.: yüksek sesle konuşmak) ҡ. һөйл.
1. Көслө тауыш менән һөйләү. □ Говорить громким голосом. Көн оҙонона сарҡырап сыҡты әхирәттәр.
2. Әсе тауыш менән ҡысҡырыу. □ Кричать пронзительным голосом, һарыҡтар сарҡырай. Бәрәстәр сарҡырай.
САРЛАҠ I (сарлағы) [фарс.] (Р: мансарда; И.: attic; T: mansart) и.
1. Түбә менән ҡыйыҡ араһына өйҙән бәләкәйерәк итеп эшләнгән өҫкө ҡат; сарҙаҡ, бүртлек. □ Мансарда. Сарлаҡ тәҙрәһе. Сарлаҡҡа ҡуйыу. Сарлаҡҡа элеу. ■ Сарлаҡтарға менгән шаян ҡыҙҙай, [ай] һаман урләй куктең туренә. Д. Юлтый. Өфөләге ябай ағас йорттоң сарлағында, урге ҡатында, куп уйланы Ильич ил яҙмышы, зарлы башҡорт йыры хаҡында. Ғ. Рамазанов. [Усман:] Әйҙә, менәйек тә Сәлим ағайҙың сарлаҡтағы кугәрсендәрен ҡарайыҡ. Н. Асанбаев. [Ҡыҙ:] Солан сарлағына элеп ҡуйылған балан букәнен бик тиҙ куреп ҡалдым, сыҡҡан һайын семтейем генә. Г. Ситдиҡова.
2. Өйҙөң өҫкө ҡаттарынан тышҡа сығарып эшләнгән тирәсле баҫма; балкон. □ Балкон, й Егетте кейендерәләр, ҡыҙ менән икеһен сарлаҡҡа алып сығалар. Батша халыҡҡа әйтә: «Бына мин ҡыҙымды ошо егеткә бирәм», — ти. Әкиәттән.
3. диал. Йәйге йорт. □ Летний домик. Йәй көнө сарлаҡта йоҡлайбыҙ.
4. диал. Йорттоң өҫтөнә (урта өлөшөндә) төҙөлгән балконлы ярым торлаҡ. □ Мезонин (полужильё, надстройка над средней частью жилого дома, часто имеет балкон). Хәҙер өйҙө сарлаҡлап һалалар. Йәштәргә сарлаҡлы йорттар нығыраҡ оҡшай.
САРЛАҠ II (сарлағы) (Р: чайка; И.: mew; T.: kara martı) и. зоол.
Балыҡ тибеп, сарылдап осоп йөрөй торған ҡарғанан ҙурыраҡ һыу ҡошо. □ Чайка (лат. Larus). Ҡарабаш сарлаҡ. Ҡара сарлаҡ. Аҡҡанат сарлаҡ. Ваҡ сарлаҡ. Йылға сарлағы.
421