Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 426 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
САРСАУ
һыҙлыҡтан сарсаған сахралар. Н. Иҙелбай. Борсаҡ яуып .. ҡоролоҡтан сарсаған ерҙә ҡалҡып сыҡҡан һирәк-һаяҡ зәғиф ашлыҡтарҙы ла салғы менән сапҡандай тураҡлай, ҡара батҡаҡҡа бутай. Ф. Иҫәнғолов. Өлкөм-өлкөм юшан да, зәғиф кенә ҡыу улән ҡаплаған сарсау Төркостан таҡырҙары, һарыһыу буйҙары артта ҡалды. Ә. Хәкимов.
3. кусм. Нимәгәлер һыуһау; нимәнелер бик ныҡ теләү, ашҡынып теләү; танһығыу. □ Сильно желать, жаждать чего. Белемгә сарсау. Бер курешергә сарсау. Кешесә йә-шәугә сарсау. Сарсаған йән. Сарсаған куңел. Я Был йорәк ярырҙай инрәугә бихисап олоу, ҡанға сарсап ырылдашҡан тауыштар ҡушылды. Т. Ғарипова. Гөлъямалдың атаһы — оҙаҡ йылдар ситтә йөрөп, әҙәмсә йәшәугә сарсап ҡайтҡан кеше — ныҡ егәрле ине. Г. Ғиззәтуллина. Һөйөп, һағынып сарсаған ике йәш йөрәк, әйтерһең, мәңгелеккә тағы берәугә әйләнде. 3. Биишева.
САРСАУ II (Р.: жажда; И.: thirst [for]; T.: susama) и.
Бик ныҡ һыуһау, һыу эске килеү. □ Жажда. / Жаждущий. Сарсауҙы ҡандырыу. Сарсауҙы баҫыу. ■ Сарсауҙан әллә ауыҙы әсегән, әллә кәлсәләге әрем тәменән Зиннәттең урттары көйгәндәй булды. 3. Ураҡсин.
САРСАУ III (сарса-) (Р.: проголодаться; И.: get hungry; T.: acıkmak) ҡ. диал.
Асығыу, ашағы килеү. □ Проголодаться.
■ Сарсап килгәндә йурмә, урап бешерелгән майлы бауыр ашаһаң, бик һәйбәт булып ҡала. Картотека фондынан.
САРСАУ IV (сарса-) ҡ. диал. ҡар. арыу I. Өйгә сарсап килеп индем.
САРСАУЛАУ (сарсаула-) (Р: сильно хотеть пить; жаждать; И.: thirst [for]; T.: susamak) ҡ.
Бик ныҡ һыу эске килеү, кибегеү; тамаҡ кибеү. □ Сильно хотеть пить; жаждать.
■ Аттар сарсаулаған, .. бышҡырҙылар, маңлайҙарын өйкәп ҡапҡаға. М. Тажи.
САР-СОР (Р: подражание визгу; И.: imitation of yelping; T: çığlık sesi) оҡш.
Ҡабат-ҡабат cap (III) иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание визгу. Сар-сор итеу. Сар-сор килеу. Сар-сор ҡысҡырыу. ■ Аҡсарлаҡтар сар-сор аҙыҡ аулай, һыу таҙарта шаулап тулҡындар. Т. Ҡарамышева. Сар-сор итеп йыйылышып киткән тотҡон бисәләрҙе һаҡсылар яман һугеп кире урындарына тараттылар. М. Ишбулатов.
САРСЫҠ (сарсығы) (Р: болезнь грудных детей; И.: infants’ malady; T: bebeklerin hastalığı) и.
1. Балаларҙы артҡа ҡайырылтып, ҡарыштырып илатҡан ауырыу. □ Болезнь грудных детей. Балаһы сарсыҡ менән ауырый икән.
2. миф. Шул ауырыу эйәһе. □ Дух болезни грудных детей, злой демон. Сарсыҡ эйәһен асыуландырырға ярамай.
САРСЫҠ БУЛЫУ (Р: приступ плача у новорождённых детей; И.: crying fit; T: bebeklerin durmadan ağlaması) и. миф.
1. Артҡа ҡайырылыу, ҡарышып илау (балаға ҡарата әйтелә). □ Приступ плача у новорождённых детей. Я Бала артҡа тартышып илаһа, сарсыҡ булған, тиҙәр. «Башҡорт мифологияһы»нан.
2. Сарсыҡ эйәһенән килгән ауырыу. □ Болезнь, вызванная духом болезни грудных детей. Я Сарсыҡ булыу ен-елпеу һуғылғандан була. «Башҡорттарҙың им-том китабы»нан.
САРСЫЛЫУ (сарсыл-) (Р: трескаться; И.: crack; T: çatlamak) ҡ. диал.
Ярсылыу; сатнау. □ Трескаться. Я Бурәнә шытырланы, сарсылды һәм урталай ярылды. Я. Хамматов. Тау ташын зыяратҡа ҡуймайҙар, ул сарсыла. Экспедиция материалдарынан.
САРТ I (Р: название ряда родовых подразделений башкир; И.: name of Bashkir tribal subdivisions; T: Başkurt soylarının ismi) и. этн.
1. Төрлө ырыуҙар составына ингән аймаҡтар исеме. □ Сарт (название ряда родовых подразделений башкир). Сарттар йыйылып килгән. Сарт нәҫеленән. Сарт —
426
һыҙлыҡтан сарсаған сахралар. Н. Иҙелбай. Борсаҡ яуып .. ҡоролоҡтан сарсаған ерҙә ҡалҡып сыҡҡан һирәк-һаяҡ зәғиф ашлыҡтарҙы ла салғы менән сапҡандай тураҡлай, ҡара батҡаҡҡа бутай. Ф. Иҫәнғолов. Өлкөм-өлкөм юшан да, зәғиф кенә ҡыу улән ҡаплаған сарсау Төркостан таҡырҙары, һарыһыу буйҙары артта ҡалды. Ә. Хәкимов.
3. кусм. Нимәгәлер һыуһау; нимәнелер бик ныҡ теләү, ашҡынып теләү; танһығыу. □ Сильно желать, жаждать чего. Белемгә сарсау. Бер курешергә сарсау. Кешесә йә-шәугә сарсау. Сарсаған йән. Сарсаған куңел. Я Был йорәк ярырҙай инрәугә бихисап олоу, ҡанға сарсап ырылдашҡан тауыштар ҡушылды. Т. Ғарипова. Гөлъямалдың атаһы — оҙаҡ йылдар ситтә йөрөп, әҙәмсә йәшәугә сарсап ҡайтҡан кеше — ныҡ егәрле ине. Г. Ғиззәтуллина. Һөйөп, һағынып сарсаған ике йәш йөрәк, әйтерһең, мәңгелеккә тағы берәугә әйләнде. 3. Биишева.
САРСАУ II (Р.: жажда; И.: thirst [for]; T.: susama) и.
Бик ныҡ һыуһау, һыу эске килеү. □ Жажда. / Жаждущий. Сарсауҙы ҡандырыу. Сарсауҙы баҫыу. ■ Сарсауҙан әллә ауыҙы әсегән, әллә кәлсәләге әрем тәменән Зиннәттең урттары көйгәндәй булды. 3. Ураҡсин.
САРСАУ III (сарса-) (Р.: проголодаться; И.: get hungry; T.: acıkmak) ҡ. диал.
Асығыу, ашағы килеү. □ Проголодаться.
■ Сарсап килгәндә йурмә, урап бешерелгән майлы бауыр ашаһаң, бик һәйбәт булып ҡала. Картотека фондынан.
САРСАУ IV (сарса-) ҡ. диал. ҡар. арыу I. Өйгә сарсап килеп индем.
САРСАУЛАУ (сарсаула-) (Р: сильно хотеть пить; жаждать; И.: thirst [for]; T.: susamak) ҡ.
Бик ныҡ һыу эске килеү, кибегеү; тамаҡ кибеү. □ Сильно хотеть пить; жаждать.
■ Аттар сарсаулаған, .. бышҡырҙылар, маңлайҙарын өйкәп ҡапҡаға. М. Тажи.
САР-СОР (Р: подражание визгу; И.: imitation of yelping; T: çığlık sesi) оҡш.
Ҡабат-ҡабат cap (III) иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание визгу. Сар-сор итеу. Сар-сор килеу. Сар-сор ҡысҡырыу. ■ Аҡсарлаҡтар сар-сор аҙыҡ аулай, һыу таҙарта шаулап тулҡындар. Т. Ҡарамышева. Сар-сор итеп йыйылышып киткән тотҡон бисәләрҙе һаҡсылар яман һугеп кире урындарына тараттылар. М. Ишбулатов.
САРСЫҠ (сарсығы) (Р: болезнь грудных детей; И.: infants’ malady; T: bebeklerin hastalığı) и.
1. Балаларҙы артҡа ҡайырылтып, ҡарыштырып илатҡан ауырыу. □ Болезнь грудных детей. Балаһы сарсыҡ менән ауырый икән.
2. миф. Шул ауырыу эйәһе. □ Дух болезни грудных детей, злой демон. Сарсыҡ эйәһен асыуландырырға ярамай.
САРСЫҠ БУЛЫУ (Р: приступ плача у новорождённых детей; И.: crying fit; T: bebeklerin durmadan ağlaması) и. миф.
1. Артҡа ҡайырылыу, ҡарышып илау (балаға ҡарата әйтелә). □ Приступ плача у новорождённых детей. Я Бала артҡа тартышып илаһа, сарсыҡ булған, тиҙәр. «Башҡорт мифологияһы»нан.
2. Сарсыҡ эйәһенән килгән ауырыу. □ Болезнь, вызванная духом болезни грудных детей. Я Сарсыҡ булыу ен-елпеу һуғылғандан була. «Башҡорттарҙың им-том китабы»нан.
САРСЫЛЫУ (сарсыл-) (Р: трескаться; И.: crack; T: çatlamak) ҡ. диал.
Ярсылыу; сатнау. □ Трескаться. Я Бурәнә шытырланы, сарсылды һәм урталай ярылды. Я. Хамматов. Тау ташын зыяратҡа ҡуймайҙар, ул сарсыла. Экспедиция материалдарынан.
САРТ I (Р: название ряда родовых подразделений башкир; И.: name of Bashkir tribal subdivisions; T: Başkurt soylarının ismi) и. этн.
1. Төрлө ырыуҙар составына ингән аймаҡтар исеме. □ Сарт (название ряда родовых подразделений башкир). Сарттар йыйылып килгән. Сарт нәҫеленән. Сарт —
426