Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 480 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СЕЛЕМ
уткәреу. Үҫемлектәр селекцияһы. Селекция станцияһы.
2. Ауыл хужалығының яңы үҫемлек төрҙәре һәм мал тоҡомдары сығарыу менән шөғөлләнгән тармағы. □ Селекция (отрасль сельского хозяйства, занимающаяся селекционной работой). Селекция эштәре. Селекция юлы менән яҡшыртылған сорт. Селекция юлы менән алынған бойҙай сорты. ■ «Дим» тәжрибә хужалығында алып барылған селекцияны ор-яцы нигеҙҙә ҡорорға кәрәк. А. Ғирфанов.
СЕЛЕМ (Р.: чилим; И.: sort of long smoking pipe; T.: bir tür çubuk) и.
Төтөндө һыу аша һура торған оҙон төрөпкә. □ Чилим (курительная трубка). Селем тартыу. Мөштөклө селем.
СЕЛЕН [гр. selene ‘ай’] (Р.: селен; И.: selenium; T.: selen) и. мин., хим.
Химик элемент, ярым үткәргес сифатына эйә булған буҙ төҫтәге кристаллик матдә. □ Селен (химический элемент, хрупкий блестящий неметалл). Селен кислотаһы. Селен ҡатышмаһы. Селен Se символы менән билдәләнә.
СЕЛЕНИТ [гр. selene ‘ай’] (Р: селенит; И.: sodium selenite; T: Ay taşı) и. мин.
1. Гипстың төрлө нәмә яһау өсөн ҡулланылған ялтырауыҡлы ҡыҙғылт һары төҫтәге бер төрө, минерал. □ Селенит; разновидность гипса, кальциевый минерал. / Селенитовый. Селенит приборҙар. Селениттан яһалған нәмәләр.
2. Айҙа йәшәүсе мифик кеше. □ Селенит (мифический обитатель Луны). Селенит айҙа йәшәй, тиҙәр.
СЕЛЕНЛЫ (Р: селенистый, селеновый; И.: selenide (of); T: selenli) c.
Составында селен булған, селен ҡатнашҡан. □ Селенистый, селеновый. Селенлы быяла.
СЕЛЕНОГРАФИК (Р.: селенографический; И.: selenographical; T.: Ay haritacılığı ile ilgili) с.
Селенографияға мөнәсәбәтле, селено-графияға ҡараған. □ Селенографический. Селенографик кицлек. Селенографик координаталар. Селенографик тикшеренеуҙәр.
СЕЛЕНОГРАФИЯ [гр. setine ‘ай’ + graphö ‘яҙам’] (Р: селенография; И.: selenography; T.: Ay haritacılığı) и. астр.
Астрономияның Айҙы тикшерә торған тармағы. □ Селенография. Селенография менән шөғөлләнеу. Селенографияны өйрәнеу.
СЕЛЕНОЛОГИК (Р: селенологический; И.: selenological; T.: Ay bilgisiyle ilgili) с.
Селенологияға мөнәсәбәтле, селеноло-гияға ҡараған. □ Селенологический. Селенологик матдә. Селенологик координаталар. Селенологик тикшеренеуҙәр.
СЕЛЕНОЛОГИЯ [гр. seti™ ‘ай’ + logos ‘тәғлимәт’] (Р: селенология; И.: selenology; T.: Ay bilgisi) и. астр.
Йыһанды өйрәнеүҙә Айҙың төҙөлөшөн һәм химик-минералогик составын тикшерә торған бүлек. □ Селенология (раздел планетологии, изучающий строение и химико-минералогический состав Луны). Селенология менән шөғөлләнеу. Селенологияны өйрәнеу.
СЕЛИТРА [лат. sal + nitrum] (Р: селитра; И.: nitre; T.: güherçile) и. хим.
Аммоний, калий, кальций, натрий Һ. б. һелтеле металдар нитратының дөйөм атамаһы. □ Селитра (общее название нитратов калия, натрия, аммония и др. минералов, содержащих нитраты щелочных и щёлоч-но-земельных металлов). Калий селитраһы. Аммоний селитраһы. Натрий селитраһы. Аммиак селитраһы. Селитра ятҡылыҡтары. Селитра еҫе. Селитра ауыл хужалығы ашламалары эшләуҙә һәм шартлатҡыс нәмәләр яһауҙа ҡулланыла. ■ Селитра һыуҙа ирей, тупраҡтан дым алып торған уҫемлектәр уны бик тиҙ уҙләштерә. Д. Бураҡаев. [Әсләм:] Селитраны ярма килеш һибергә Асҡаров ҡушманымы? А. Ғирфанов.
СЕЛИТРА Л АТЫУ (селитралат-) ҡ. йөкм. ҡар. селитралау, понуд. от селитралау. Иген культураларын селитралатыу.
СЕЛИТРАЛАУ (селитрала-) (Р: селитровать; И.: add nitre; T.: güherçile eklemek) ҡ.
Селитралы итеү, селитра ҡушыу. □ Селитровать. Тупраҡты селитралау. ■ Ун һигеҙенсе быуатта селитраныц фәҡәт ике генә маҡсатта ҡулланылыуы ихтимал:
480
уткәреу. Үҫемлектәр селекцияһы. Селекция станцияһы.
2. Ауыл хужалығының яңы үҫемлек төрҙәре һәм мал тоҡомдары сығарыу менән шөғөлләнгән тармағы. □ Селекция (отрасль сельского хозяйства, занимающаяся селекционной работой). Селекция эштәре. Селекция юлы менән яҡшыртылған сорт. Селекция юлы менән алынған бойҙай сорты. ■ «Дим» тәжрибә хужалығында алып барылған селекцияны ор-яцы нигеҙҙә ҡорорға кәрәк. А. Ғирфанов.
СЕЛЕМ (Р.: чилим; И.: sort of long smoking pipe; T.: bir tür çubuk) и.
Төтөндө һыу аша һура торған оҙон төрөпкә. □ Чилим (курительная трубка). Селем тартыу. Мөштөклө селем.
СЕЛЕН [гр. selene ‘ай’] (Р.: селен; И.: selenium; T.: selen) и. мин., хим.
Химик элемент, ярым үткәргес сифатына эйә булған буҙ төҫтәге кристаллик матдә. □ Селен (химический элемент, хрупкий блестящий неметалл). Селен кислотаһы. Селен ҡатышмаһы. Селен Se символы менән билдәләнә.
СЕЛЕНИТ [гр. selene ‘ай’] (Р: селенит; И.: sodium selenite; T: Ay taşı) и. мин.
1. Гипстың төрлө нәмә яһау өсөн ҡулланылған ялтырауыҡлы ҡыҙғылт һары төҫтәге бер төрө, минерал. □ Селенит; разновидность гипса, кальциевый минерал. / Селенитовый. Селенит приборҙар. Селениттан яһалған нәмәләр.
2. Айҙа йәшәүсе мифик кеше. □ Селенит (мифический обитатель Луны). Селенит айҙа йәшәй, тиҙәр.
СЕЛЕНЛЫ (Р: селенистый, селеновый; И.: selenide (of); T: selenli) c.
Составында селен булған, селен ҡатнашҡан. □ Селенистый, селеновый. Селенлы быяла.
СЕЛЕНОГРАФИК (Р.: селенографический; И.: selenographical; T.: Ay haritacılığı ile ilgili) с.
Селенографияға мөнәсәбәтле, селено-графияға ҡараған. □ Селенографический. Селенографик кицлек. Селенографик координаталар. Селенографик тикшеренеуҙәр.
СЕЛЕНОГРАФИЯ [гр. setine ‘ай’ + graphö ‘яҙам’] (Р: селенография; И.: selenography; T.: Ay haritacılığı) и. астр.
Астрономияның Айҙы тикшерә торған тармағы. □ Селенография. Селенография менән шөғөлләнеу. Селенографияны өйрәнеу.
СЕЛЕНОЛОГИК (Р: селенологический; И.: selenological; T.: Ay bilgisiyle ilgili) с.
Селенологияға мөнәсәбәтле, селеноло-гияға ҡараған. □ Селенологический. Селенологик матдә. Селенологик координаталар. Селенологик тикшеренеуҙәр.
СЕЛЕНОЛОГИЯ [гр. seti™ ‘ай’ + logos ‘тәғлимәт’] (Р: селенология; И.: selenology; T.: Ay bilgisi) и. астр.
Йыһанды өйрәнеүҙә Айҙың төҙөлөшөн һәм химик-минералогик составын тикшерә торған бүлек. □ Селенология (раздел планетологии, изучающий строение и химико-минералогический состав Луны). Селенология менән шөғөлләнеу. Селенологияны өйрәнеу.
СЕЛИТРА [лат. sal + nitrum] (Р: селитра; И.: nitre; T.: güherçile) и. хим.
Аммоний, калий, кальций, натрий Һ. б. һелтеле металдар нитратының дөйөм атамаһы. □ Селитра (общее название нитратов калия, натрия, аммония и др. минералов, содержащих нитраты щелочных и щёлоч-но-земельных металлов). Калий селитраһы. Аммоний селитраһы. Натрий селитраһы. Аммиак селитраһы. Селитра ятҡылыҡтары. Селитра еҫе. Селитра ауыл хужалығы ашламалары эшләуҙә һәм шартлатҡыс нәмәләр яһауҙа ҡулланыла. ■ Селитра һыуҙа ирей, тупраҡтан дым алып торған уҫемлектәр уны бик тиҙ уҙләштерә. Д. Бураҡаев. [Әсләм:] Селитраны ярма килеш һибергә Асҡаров ҡушманымы? А. Ғирфанов.
СЕЛИТРА Л АТЫУ (селитралат-) ҡ. йөкм. ҡар. селитралау, понуд. от селитралау. Иген культураларын селитралатыу.
СЕЛИТРАЛАУ (селитрала-) (Р: селитровать; И.: add nitre; T.: güherçile eklemek) ҡ.
Селитралы итеү, селитра ҡушыу. □ Селитровать. Тупраҡты селитралау. ■ Ун һигеҙенсе быуатта селитраныц фәҡәт ике генә маҡсатта ҡулланылыуы ихтимал:
480