Баш
Рус
Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 587 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
сос
бергә-бергә, эшләйбеҙ бергә-бергә. Кәсилкә, молотилка, сортировка, веялка. «Наза» уйынынан. Иген, таҙаланғансы, ике елгәргес, бер сортировка аша үтә. И. Ғиззәтуллин.
СОРТИРОВКАЛАУ (сортировкала-) ҡ. ҡар. сортлау. Ашлыҡ сортировкалар. Ағас сортировкалар. Сортировкалай башлар.
СОРТЛАҒЫС (Р.: сортировальная машина; И.: sorting out device; T.: kalbur makinesi) и. тех.
Игенде, йәшелсәне сифаты, эрелеге буйынса сортҡа айыра, таҙарта торған машина. □ Сортировальная машина. Сортлағыс техникаһы. Картрф сортлағысы. Иген сортлағысы.
СОРТЛАУ (сортла-) (Р.: сортировать; И.: sort out; T.: çeşitlere göre ayırmak) ҡ.
Сорттарға айырыу, бүлеү. □ Сортировать. // Сортировка. Орлоҡ сортлар, һрған сортлар. Тәртип брйынса сортлар.
СОРТЛАУСЫ (Р: сортировщик; И.: sorter; grader; T.: ayırıcı) и.
Сортлау менән шөғөлләнгән кеше.
□ Сортировщик. Яҡшы сортларсы. Иген сортларсы. Сортларсы брлып эшләү.
СОРТЛЫ (Р: сортовой; И.: high-grade, branded; T.: belli bir kaliteli) с.
1. махе. Ниндәйҙер бер сифатҡа, һыҙатҡа эйә булған; билдәле бер сортҡа (1) ҡараған.
□ Сортовой, сортный. Юғары сортлы сәй. Икенсе сортлы он. Түбән сортлы тарар. ■ Фанера фабрикаһы төҙөгәндә, ҡайындарҙан тик беренсе сортлы ғына продркция етештереләсәк бит. Н. Мусин. Шәйхрллин рға [Шөғәйевкә] юғары сортлы аҡ ҡағыҙ тотторҙо. Т. Сәғитов. Башҡортостан ғалимдары, нефть сәнәғәте наркоматы менән берлектә, иң юғары сортлы авиабензинды айырып алыр ысрлын тапты. Я. Хамматов.
2. а. х. Билдәле бер төргә, сортҡа (2) ҡараған. □ Сортовой, сортный. Сортлы орлоҡ. Урман сортлы ҡарабойҙай. ■ Яңы сортлы бойҙай сәселгән рчасткаларҙың ашлыҡтары күпереп рңды. Ә. Вәли. [Лидия Андреевна:] Мин анар виноград ағастарынан «Башкирская» сортлы виноград
тәлгәштәрен кәрзингә йыйҙым да верандаға ҡрйҙым. Р. Низамов.
СОРТЛЫЛЫҠ (сортлылығы) (Р: сортность; И.: grade of quality; T.: çeşitlik) и.
Билдәле бер сортҡа ҡарау. □ Сортность. Икенсе сортлылыҡ. Һөт сортлылығы. Сортлылығын күтәреү. Өсөнсө сортлылыҡ сифаттары. Кркрррздың сортлылығын билдәләү. ■ [Хәбәрсе — Тамара Танһыҡҡр-жинаға:] Шашистарҙың шахматистар алдында икенсе сортлылыҡ комплексы юҡмы? «Шоңҡар», № 1, 2012.
СОРТҺЫҘ (Р: несортовой; И.: low-quality, ungraded; T.: düşük kaliteli) c.
Түбән сортҡа (1) ҡараған; сифаты түбән һаналған. □ Несортовой, низкосортный. Сортһыҙ бойҙай. Сортһыҙ картрф. Сортһыҙ һрған. Сортһыҙ икмәк. Сортһыҙ он. Сортһыҙ сәй.
СОРҺОҘ I (Р: некстати; И.: mal-a-propos; T.: yersiz olarak) р. диал. ҡар. ваҡытһыҙ.
Уңайһыҙ мәлдә. □ Некстати, не вовремя. Сорһоҙ йөрөү. Сорһоҙ брлыр. Сорһоҙ эшләү. М [Колтүбә — Сафыяға:] Бүлдем, ахыры, татлы рйығыҙҙан. .. Сорһоҙ килдем. Б. Бикбай.
СОРҺОҘ II (Р: бестолковый; И.: featherheaded; T.: beyinsiz) с. диал. ҡар. белекһеҙ.
1. Тиҙ төшөнә алмаған, зирәк булмаған. □ Бестолковый, несообразительный. Сорһоҙ кеше. • Ҡрнактың сорһоҙо килә белмәҫ, килһә, китә белмәҫ. Әйтем.
2. Тиктормаҫ; шуҡ. □ Беспокойный; непоседливый. Сорһоҙ бала. ■ «Ҡәҙерсаф, Ҡә-ҙерсафа, алға китмәгеҙ, аҙашырһығыҙ», — тип кәңәш бирә инә. Ә тегеләр шрҡ, сорһоҙ шрл. «Йәшлек», 24 май 2013. Тынлыҡ ррынлашты. Сорһоҙ һыйырҙарын тыйып маташҡан һарынсыларҙың тарышы ғына ишетелеп ҡала. Р. Солтангәрәев.
СОС (Р: ловкий; И.: adroit; T: becerikli) с.
1. Тиҙ генә төшөнөп, етеҙ эшләүсән; булдыҡлы, уяу (кешегә ҡарата). □ Ловкий, проворный (о человеке). Сос кеше. Сос малай. ■ Сос Ҡормантаев эштең ниҙә икәнлеген һиҙеп өлгөргәйне инде, йәһәт кенә шрндай рҡ ҡағыҙҙың копияһын күн папкаһынан һурып алды. Д. Бүләков.
587
бергә-бергә, эшләйбеҙ бергә-бергә. Кәсилкә, молотилка, сортировка, веялка. «Наза» уйынынан. Иген, таҙаланғансы, ике елгәргес, бер сортировка аша үтә. И. Ғиззәтуллин.
СОРТИРОВКАЛАУ (сортировкала-) ҡ. ҡар. сортлау. Ашлыҡ сортировкалар. Ағас сортировкалар. Сортировкалай башлар.
СОРТЛАҒЫС (Р.: сортировальная машина; И.: sorting out device; T.: kalbur makinesi) и. тех.
Игенде, йәшелсәне сифаты, эрелеге буйынса сортҡа айыра, таҙарта торған машина. □ Сортировальная машина. Сортлағыс техникаһы. Картрф сортлағысы. Иген сортлағысы.
СОРТЛАУ (сортла-) (Р.: сортировать; И.: sort out; T.: çeşitlere göre ayırmak) ҡ.
Сорттарға айырыу, бүлеү. □ Сортировать. // Сортировка. Орлоҡ сортлар, һрған сортлар. Тәртип брйынса сортлар.
СОРТЛАУСЫ (Р: сортировщик; И.: sorter; grader; T.: ayırıcı) и.
Сортлау менән шөғөлләнгән кеше.
□ Сортировщик. Яҡшы сортларсы. Иген сортларсы. Сортларсы брлып эшләү.
СОРТЛЫ (Р: сортовой; И.: high-grade, branded; T.: belli bir kaliteli) с.
1. махе. Ниндәйҙер бер сифатҡа, һыҙатҡа эйә булған; билдәле бер сортҡа (1) ҡараған.
□ Сортовой, сортный. Юғары сортлы сәй. Икенсе сортлы он. Түбән сортлы тарар. ■ Фанера фабрикаһы төҙөгәндә, ҡайындарҙан тик беренсе сортлы ғына продркция етештереләсәк бит. Н. Мусин. Шәйхрллин рға [Шөғәйевкә] юғары сортлы аҡ ҡағыҙ тотторҙо. Т. Сәғитов. Башҡортостан ғалимдары, нефть сәнәғәте наркоматы менән берлектә, иң юғары сортлы авиабензинды айырып алыр ысрлын тапты. Я. Хамматов.
2. а. х. Билдәле бер төргә, сортҡа (2) ҡараған. □ Сортовой, сортный. Сортлы орлоҡ. Урман сортлы ҡарабойҙай. ■ Яңы сортлы бойҙай сәселгән рчасткаларҙың ашлыҡтары күпереп рңды. Ә. Вәли. [Лидия Андреевна:] Мин анар виноград ағастарынан «Башкирская» сортлы виноград
тәлгәштәрен кәрзингә йыйҙым да верандаға ҡрйҙым. Р. Низамов.
СОРТЛЫЛЫҠ (сортлылығы) (Р: сортность; И.: grade of quality; T.: çeşitlik) и.
Билдәле бер сортҡа ҡарау. □ Сортность. Икенсе сортлылыҡ. Һөт сортлылығы. Сортлылығын күтәреү. Өсөнсө сортлылыҡ сифаттары. Кркрррздың сортлылығын билдәләү. ■ [Хәбәрсе — Тамара Танһыҡҡр-жинаға:] Шашистарҙың шахматистар алдында икенсе сортлылыҡ комплексы юҡмы? «Шоңҡар», № 1, 2012.
СОРТҺЫҘ (Р: несортовой; И.: low-quality, ungraded; T.: düşük kaliteli) c.
Түбән сортҡа (1) ҡараған; сифаты түбән һаналған. □ Несортовой, низкосортный. Сортһыҙ бойҙай. Сортһыҙ картрф. Сортһыҙ һрған. Сортһыҙ икмәк. Сортһыҙ он. Сортһыҙ сәй.
СОРҺОҘ I (Р: некстати; И.: mal-a-propos; T.: yersiz olarak) р. диал. ҡар. ваҡытһыҙ.
Уңайһыҙ мәлдә. □ Некстати, не вовремя. Сорһоҙ йөрөү. Сорһоҙ брлыр. Сорһоҙ эшләү. М [Колтүбә — Сафыяға:] Бүлдем, ахыры, татлы рйығыҙҙан. .. Сорһоҙ килдем. Б. Бикбай.
СОРҺОҘ II (Р: бестолковый; И.: featherheaded; T.: beyinsiz) с. диал. ҡар. белекһеҙ.
1. Тиҙ төшөнә алмаған, зирәк булмаған. □ Бестолковый, несообразительный. Сорһоҙ кеше. • Ҡрнактың сорһоҙо килә белмәҫ, килһә, китә белмәҫ. Әйтем.
2. Тиктормаҫ; шуҡ. □ Беспокойный; непоседливый. Сорһоҙ бала. ■ «Ҡәҙерсаф, Ҡә-ҙерсафа, алға китмәгеҙ, аҙашырһығыҙ», — тип кәңәш бирә инә. Ә тегеләр шрҡ, сорһоҙ шрл. «Йәшлек», 24 май 2013. Тынлыҡ ррынлашты. Сорһоҙ һыйырҙарын тыйып маташҡан һарынсыларҙың тарышы ғына ишетелеп ҡала. Р. Солтангәрәев.
СОС (Р: ловкий; И.: adroit; T: becerikli) с.
1. Тиҙ генә төшөнөп, етеҙ эшләүсән; булдыҡлы, уяу (кешегә ҡарата). □ Ловкий, проворный (о человеке). Сос кеше. Сос малай. ■ Сос Ҡормантаев эштең ниҙә икәнлеген һиҙеп өлгөргәйне инде, йәһәт кенә шрндай рҡ ҡағыҙҙың копияһын күн папкаһынан һурып алды. Д. Бүләков.
587