Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 664 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СУҠРАҠЛАУ
Суҡраҡҡа (I, 2), батҡаҡҡа әйләнеү.
□ Становиться грязным, слякотным. Көҙгө юл суҡраҡланып бөткән.
СУҠРАҠЛАУ (суҡраҡла-) (Р.: превращать в грязь; И.: turn into mud; T.: pislemek) ҡ. диал. ҡар. батҡаҡлау 1.
Суҡраҡҡа (I, 2), батҡаҡҡа әйләндереү.
□ Превращать в грязь, слякоть. Юлды суҡ-раҡлап бөткәндәр.
СУҠСА ҠЫЖҠ (ҡыуағы) (Р.: мелкий кустарник; И.: small shrubs; T.: küçük çalılık) и. диал.
Ваҡ ҡыуаҡ. □ Мелкий кустарник. Тирә-яҡты суҡса ҡыуаҡтар баҫып алған.
СУҠ-СУҠ I (Р: подражание звуку щебетания, чириканья птиц; И.: chirp! sound imitative word; T.: cıvıl cıvıl) оҡш.
Ваҡ ҡоштоң, турғайҙың тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание звуку щебетания, чириканья птиц. Суҡ-суҡ ҡоштар сырылдаша. ■ Маянһылыу ҡоштоң суҡ-суҡ тигән тауышына уянып китте, ти. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
СУҠ-СУҠ II с. ҡар. суҡ III. ■ [Ғариф:] Башта барсабыҙҙан суҡ-суҡ сәләмдәр яҙ. Б. Бикбай.
СУҠ ТАҒЫУ (Р: пришивание кисти; И.: kind of spell; T.: püskülle nazardan koruma) и. миф.
Күҙ тейеүҙән һаҡланыу йолаһы. □ Пришивание кисти, магический способ от сглаза. Суҡ тағыу йолаһы. Төрлө таҫманан суҡ тағыу. Балаға күҙҙән тупыйына, яурынына суҡ тағалар.
СУҠТАЙ (Р.: красиво; И.: finely; T.: çok güzel) р.
Бик яҡшы, матур итеп (кейенеү, төҙәнеү).
□ Красиво, нарядно (одеваться, наряжаться). Суҡтай биҙәнеү. ■ Оло инәйем арҡаһында мин [Кендек].. суҡтай итеп кейенеп алғанмын. М. Кәрим.
СУҠТАЛ (Р: плакучая ива; И.: weeping willow; T.: salkım söğüt) и. бот. диал. ҡар. бөҙрә тал.
Суҡланып төшөп торған ваҡ ботаҡлы тал. □ Плакучая ива (лат. Salix babylonica). Суҡтал ботағы. Суҡтал тамсыһы.
СУҠ ТАМЫР СИСТЕМАҺЫ (Р: мочковатая корневая система; И.: fibrous root system; T.: saçak kök sistemi) и. бот.
Төп тамыры айырым үҫешмәгән, бик күп өҫтәмә тамырҙарҙан торған тамыр системаһы. □ Мочковатая корневая система. Юл япрағы суҡ тамыр системалы. Суҡ тамыр системалы үҫемлектәр.
СУҠТАРЫЛЫУ (суҡтарыл ) ҡ. диал. ҡар. суҡмарылыу. ■ Муйыл һаҡмарҙа суҡ-тарылып ултыра инде ул. Экспедиция материалдарынан.
СУҠТИРӘК (суҡтирәге) и. ҡар. байтирәк.
СУҠТУРҒАЙ (Р.: свиристель; И.: waxbird; T.: bayağı ipekkuyruk) и. зоол.
Ылыҫлы урмандарҙа оялай, йәй көнө бөжәктәр менән, көҙ һәм ҡыш ҡыр емештәре менән туҡлана, ҡыш көнө емеш эҙләп күсеп йөрөй торған, сыйырсыҡ ҙурлығындағы матур ҡош; мышы турғайы. □ Свиристель (лат. Bombycilia garmlus). ■ Сәтләүек күп урындарҙа суҡтурғайҙар менән тейендәр рәхәтләнәсәк. Я. Хамматов. Бер ваҡыт тирәк башына суҡтурғай килеп ҡунып, бик матур итеп һайрай башланы, ти. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
СУҠТЫ БАШ (Р.: с хохлом; И.: crested; T: ibikli) с. диал. ҡар. бүрекле 2.
Башында супайы булған; өлтөклө. □ С хохлом. Суҡты баш тауыҡ. Суҡты баш турғай.
СУҠТЫ ТАЯҠ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени бурзян. Суҡты таяҡ кешеһе.
СУҠЫ и. ҡар. суҡаҡ I, 2. ■ Кайҙа ҡарама, эреле-ваҡлы тау суҡылары, йәм-йәшел урмандар, ә аҫта, монар тулҡынында бәүелеп ятҡан киң дала бәғерендә, көҙгөләй яҡты күлдәр. Ә. Хәкимов. Данлы Ағиҙелде буйлаған кем генә был яҡтарҙағы Инсебикә ташы менән Малбикә суҡыһын күрмәгән икән? Т. Ҡолдәүләтов.
664
Суҡраҡҡа (I, 2), батҡаҡҡа әйләнеү.
□ Становиться грязным, слякотным. Көҙгө юл суҡраҡланып бөткән.
СУҠРАҠЛАУ (суҡраҡла-) (Р.: превращать в грязь; И.: turn into mud; T.: pislemek) ҡ. диал. ҡар. батҡаҡлау 1.
Суҡраҡҡа (I, 2), батҡаҡҡа әйләндереү.
□ Превращать в грязь, слякоть. Юлды суҡ-раҡлап бөткәндәр.
СУҠСА ҠЫЖҠ (ҡыуағы) (Р.: мелкий кустарник; И.: small shrubs; T.: küçük çalılık) и. диал.
Ваҡ ҡыуаҡ. □ Мелкий кустарник. Тирә-яҡты суҡса ҡыуаҡтар баҫып алған.
СУҠ-СУҠ I (Р: подражание звуку щебетания, чириканья птиц; И.: chirp! sound imitative word; T.: cıvıl cıvıl) оҡш.
Ваҡ ҡоштоң, турғайҙың тауышын белдергән һүҙ. □ Подражание звуку щебетания, чириканья птиц. Суҡ-суҡ ҡоштар сырылдаша. ■ Маянһылыу ҡоштоң суҡ-суҡ тигән тауышына уянып китте, ти. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
СУҠ-СУҠ II с. ҡар. суҡ III. ■ [Ғариф:] Башта барсабыҙҙан суҡ-суҡ сәләмдәр яҙ. Б. Бикбай.
СУҠ ТАҒЫУ (Р: пришивание кисти; И.: kind of spell; T.: püskülle nazardan koruma) и. миф.
Күҙ тейеүҙән һаҡланыу йолаһы. □ Пришивание кисти, магический способ от сглаза. Суҡ тағыу йолаһы. Төрлө таҫманан суҡ тағыу. Балаға күҙҙән тупыйына, яурынына суҡ тағалар.
СУҠТАЙ (Р.: красиво; И.: finely; T.: çok güzel) р.
Бик яҡшы, матур итеп (кейенеү, төҙәнеү).
□ Красиво, нарядно (одеваться, наряжаться). Суҡтай биҙәнеү. ■ Оло инәйем арҡаһында мин [Кендек].. суҡтай итеп кейенеп алғанмын. М. Кәрим.
СУҠТАЛ (Р: плакучая ива; И.: weeping willow; T.: salkım söğüt) и. бот. диал. ҡар. бөҙрә тал.
Суҡланып төшөп торған ваҡ ботаҡлы тал. □ Плакучая ива (лат. Salix babylonica). Суҡтал ботағы. Суҡтал тамсыһы.
СУҠ ТАМЫР СИСТЕМАҺЫ (Р: мочковатая корневая система; И.: fibrous root system; T.: saçak kök sistemi) и. бот.
Төп тамыры айырым үҫешмәгән, бик күп өҫтәмә тамырҙарҙан торған тамыр системаһы. □ Мочковатая корневая система. Юл япрағы суҡ тамыр системалы. Суҡ тамыр системалы үҫемлектәр.
СУҠТАРЫЛЫУ (суҡтарыл ) ҡ. диал. ҡар. суҡмарылыу. ■ Муйыл һаҡмарҙа суҡ-тарылып ултыра инде ул. Экспедиция материалдарынан.
СУҠТИРӘК (суҡтирәге) и. ҡар. байтирәк.
СУҠТУРҒАЙ (Р.: свиристель; И.: waxbird; T.: bayağı ipekkuyruk) и. зоол.
Ылыҫлы урмандарҙа оялай, йәй көнө бөжәктәр менән, көҙ һәм ҡыш ҡыр емештәре менән туҡлана, ҡыш көнө емеш эҙләп күсеп йөрөй торған, сыйырсыҡ ҙурлығындағы матур ҡош; мышы турғайы. □ Свиристель (лат. Bombycilia garmlus). ■ Сәтләүек күп урындарҙа суҡтурғайҙар менән тейендәр рәхәтләнәсәк. Я. Хамматов. Бер ваҡыт тирәк башына суҡтурғай килеп ҡунып, бик матур итеп һайрай башланы, ти. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
СУҠТЫ БАШ (Р.: с хохлом; И.: crested; T: ibikli) с. диал. ҡар. бүрекле 2.
Башында супайы булған; өлтөклө. □ С хохлом. Суҡты баш тауыҡ. Суҡты баш турғай.
СУҠТЫ ТАЯҠ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени бурзян. Суҡты таяҡ кешеһе.
СУҠЫ и. ҡар. суҡаҡ I, 2. ■ Кайҙа ҡарама, эреле-ваҡлы тау суҡылары, йәм-йәшел урмандар, ә аҫта, монар тулҡынында бәүелеп ятҡан киң дала бәғерендә, көҙгөләй яҡты күлдәр. Ә. Хәкимов. Данлы Ағиҙелде буйлаған кем генә был яҡтарҙағы Инсебикә ташы менән Малбикә суҡыһын күрмәгән икән? Т. Ҡолдәүләтов.
664