Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 698 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СҮПЛӘМ
ә налогы, ҡурҡма, беҙгә уларҙыҡынан биш өлөш артыҡ төшөр әле. Һ. Дәүләтшина.
СҮПЛӘМ II (Р.: браный способ тканья; И.: method of emroidery; T.: desenli olarak dokuma usulü) и.
Киндер һуҡҡанда буйлыҡты күтәреп яһаған биҙәк; суптар. □ Браный способ тканья, браное тканьё. Супләм һөлгө. Супләм бик матур булған.
СҮПЛӘМ ҠЫЛЫСЫ и. диал. ҡар. сүпләүес. Супләм ҡылысы һабы.
СҮПЛӘМЛЕ (Р.: с браным узором тканья; И.: loom embroidered; T.: desenli olarak dokunan) c.
Сүпләм (II) менән һуғылған; сүпләм менән биҙәлгән. □ С браным узором тканья, тканный браным способом. Суплэмле ашъяулыҡ. ■ Миңлеғәли менән Фәтих, .. парлы мунсанан һуң супләмле ашъяулыҡ йәйеп,.. аш тәме өсөн аҙыраҡ һөйәк йомшартып алды. X. Ғиләжев.
СҮПЛӘМ ТАҠТАҺЫ и. диал. ҡар. сүпләүес. Супләм таҡтаһы аралығы.
СҮПЛӘМӘ (Р: пенька; И.: true hemp; T: kendir, kenevir) и. диал.
Киндер (тарма) сүсе. □ Пенька. Суплә-мәнән ишелгән арҡан. Супләмә етештереу.
СҮПЛӘНЕҮ I (сүплән ) ҡ.
1. төш. ҡар. сүпләү I, 1. страд, от сүпләү I, 1. Супләнгән булмә. Супләнгән ихата.
■ Иҫәкәй, ниҙер эҙләгәндәй, супләнгән ер иҙәндә йөрөп әйләнде. Н. Мусин.
2. кусм. Кәрәкмәгән буш нәмә менән тулыу, сыбарланыу. □ Засориться. ■ «Оло Башҡортостан» быуаттар һуҙымындағы колония сәйәсәте арҡаһында килмешәк халыҡтар иҫәбенә ныҡ супләнгән. Р. Байымов.
СҮПЛӘНЕҮ II (сүплән ) ҡ. төш. ҡар. сүпләү II. страд, от сүпләү II. Супләнгән ашлыҡ. Көтөулектәр мал ашамай торған улән менән супләнә.
СҮПЛӘНЕҮ III (сүплән ) (Р: выискивать; И.: seek out; T.: aramak, bulmaya çalışmak) ҡ.
Үҙ алдына эҙләнеп нимәлер сүпләү (III, 1, 5). □ Выискивать (корм). Тауыҡтар супләнә.
■ Торналар йугерә-йугерә супләнеп ашап йөрөй. И. Ғиззәтуллин.
СҮПЛӘТЕҮ I (сүпләт-) ҡ. йөкм. ҡар. сүпләү 1,1. понуд. от сүпләү 1,1.
СҮПЛӘТЕҮ II (сүпләт-) ҡ. йөкм. ҡар. сүпләү III, 1. понуд. от сүпләү III, 1. Балаларҙан ҡарағат супләтеу.
СҮПЛӘҮ I (сүплә-) (Р: сорить; И.: litter; T.: çöp atmak) ҡ.
1. Сүп (1) төшөрөп, сүп ташлап, сүпле итеү. □ Сорить, засорить, мусорить. // Засорение. Ихатаны супләп бөтөу. Булмәне төрлө ҡағыҙҙар менән супләп ташлау. ■ Фазила салонды ҡый-һай менән супләмәҫкә, кәрәкмәгәнгә бутән вагондарға һәптәндәп йөрөмәҫкә димләне. С. Шәрипов.
2. кусм. Кәрәкмәгән башҡа сит нәмә ҡатнаштырыу. □ Засорять. // Засорение. Телде уҙләштерелгән һуҙҙәр менән супләу. ■ Мөхәббәт — иң ҙур, иң бөйөк тойғо, тиҙәр бит. Шулай булғас, уны яһалма һуҙҙәр менән супләуҙең нимәгә кәрәге бар? Ғ. Лоҡманов.
СҮПЛӘҮ II (сүплә-) (Р: засорить; И.: litter with weed; T.: çepellemek) ҡ.
Сүп (II) үҫтереп, сүпле итеү. □ Засорить (о сорняках). Баҡса супләу. Баҫыуҙы супләу.
СҮПЛӘҮ III (сүплә-) (Р: собирать поштучно; И.: pick; T.: birer birer toplamak) ҡ.
1. Берәм-берәм алыу, берәмләп йыйыу. □ Собирать поштучно. // Сбор. Еләк супләу. ■ Иншар эттең ойошҡан йөндәрен һыпырғыланы, унда йәбешкән дегәнәктәрҙе супләне. Р. Байбулатов. Ҡыҙҙар, бармаҡтарына өрә-өрә, баштарын да ҡалҡытмай, картуф супләйҙәр. Й. Мостафин. Баяры менән бисәһе һуҡмаҡ буйлап бара бирҙе, малай менән ҡыҙыҡай, ситкә тайшанып, еләк супләргә кереште. М. Кәрим. Көртмәлегә барыу бер ҙә ҡыҙыҡ тугел, сөнки уны бит супләп йыйырға кәрәк. Д. Шәрәфетдинов.
2. Бер нәмәне икенсеһенән айырыу. П Выбирать, сортировать. // Выбирание, выборка, сортировка. Орлоҡтоң ҡыйын супләу.
3. кусм. Аранан һайлап алыу. □ Выхватывать, извлекать. Емеште супләу. ■ Кемдер һалдатта йөрөгән саҡта бер театр ҡараған, ул, шунда иҫтә ҡалғандарҙан супләп, бер сәхнә әҫәре лә яҙған. С. Агиш.
698
ә налогы, ҡурҡма, беҙгә уларҙыҡынан биш өлөш артыҡ төшөр әле. Һ. Дәүләтшина.
СҮПЛӘМ II (Р.: браный способ тканья; И.: method of emroidery; T.: desenli olarak dokuma usulü) и.
Киндер һуҡҡанда буйлыҡты күтәреп яһаған биҙәк; суптар. □ Браный способ тканья, браное тканьё. Супләм һөлгө. Супләм бик матур булған.
СҮПЛӘМ ҠЫЛЫСЫ и. диал. ҡар. сүпләүес. Супләм ҡылысы һабы.
СҮПЛӘМЛЕ (Р.: с браным узором тканья; И.: loom embroidered; T.: desenli olarak dokunan) c.
Сүпләм (II) менән һуғылған; сүпләм менән биҙәлгән. □ С браным узором тканья, тканный браным способом. Суплэмле ашъяулыҡ. ■ Миңлеғәли менән Фәтих, .. парлы мунсанан һуң супләмле ашъяулыҡ йәйеп,.. аш тәме өсөн аҙыраҡ һөйәк йомшартып алды. X. Ғиләжев.
СҮПЛӘМ ТАҠТАҺЫ и. диал. ҡар. сүпләүес. Супләм таҡтаһы аралығы.
СҮПЛӘМӘ (Р: пенька; И.: true hemp; T: kendir, kenevir) и. диал.
Киндер (тарма) сүсе. □ Пенька. Суплә-мәнән ишелгән арҡан. Супләмә етештереу.
СҮПЛӘНЕҮ I (сүплән ) ҡ.
1. төш. ҡар. сүпләү I, 1. страд, от сүпләү I, 1. Супләнгән булмә. Супләнгән ихата.
■ Иҫәкәй, ниҙер эҙләгәндәй, супләнгән ер иҙәндә йөрөп әйләнде. Н. Мусин.
2. кусм. Кәрәкмәгән буш нәмә менән тулыу, сыбарланыу. □ Засориться. ■ «Оло Башҡортостан» быуаттар һуҙымындағы колония сәйәсәте арҡаһында килмешәк халыҡтар иҫәбенә ныҡ супләнгән. Р. Байымов.
СҮПЛӘНЕҮ II (сүплән ) ҡ. төш. ҡар. сүпләү II. страд, от сүпләү II. Супләнгән ашлыҡ. Көтөулектәр мал ашамай торған улән менән супләнә.
СҮПЛӘНЕҮ III (сүплән ) (Р: выискивать; И.: seek out; T.: aramak, bulmaya çalışmak) ҡ.
Үҙ алдына эҙләнеп нимәлер сүпләү (III, 1, 5). □ Выискивать (корм). Тауыҡтар супләнә.
■ Торналар йугерә-йугерә супләнеп ашап йөрөй. И. Ғиззәтуллин.
СҮПЛӘТЕҮ I (сүпләт-) ҡ. йөкм. ҡар. сүпләү 1,1. понуд. от сүпләү 1,1.
СҮПЛӘТЕҮ II (сүпләт-) ҡ. йөкм. ҡар. сүпләү III, 1. понуд. от сүпләү III, 1. Балаларҙан ҡарағат супләтеу.
СҮПЛӘҮ I (сүплә-) (Р: сорить; И.: litter; T.: çöp atmak) ҡ.
1. Сүп (1) төшөрөп, сүп ташлап, сүпле итеү. □ Сорить, засорить, мусорить. // Засорение. Ихатаны супләп бөтөу. Булмәне төрлө ҡағыҙҙар менән супләп ташлау. ■ Фазила салонды ҡый-һай менән супләмәҫкә, кәрәкмәгәнгә бутән вагондарға һәптәндәп йөрөмәҫкә димләне. С. Шәрипов.
2. кусм. Кәрәкмәгән башҡа сит нәмә ҡатнаштырыу. □ Засорять. // Засорение. Телде уҙләштерелгән һуҙҙәр менән супләу. ■ Мөхәббәт — иң ҙур, иң бөйөк тойғо, тиҙәр бит. Шулай булғас, уны яһалма һуҙҙәр менән супләуҙең нимәгә кәрәге бар? Ғ. Лоҡманов.
СҮПЛӘҮ II (сүплә-) (Р: засорить; И.: litter with weed; T.: çepellemek) ҡ.
Сүп (II) үҫтереп, сүпле итеү. □ Засорить (о сорняках). Баҡса супләу. Баҫыуҙы супләу.
СҮПЛӘҮ III (сүплә-) (Р: собирать поштучно; И.: pick; T.: birer birer toplamak) ҡ.
1. Берәм-берәм алыу, берәмләп йыйыу. □ Собирать поштучно. // Сбор. Еләк супләу. ■ Иншар эттең ойошҡан йөндәрен һыпырғыланы, унда йәбешкән дегәнәктәрҙе супләне. Р. Байбулатов. Ҡыҙҙар, бармаҡтарына өрә-өрә, баштарын да ҡалҡытмай, картуф супләйҙәр. Й. Мостафин. Баяры менән бисәһе һуҡмаҡ буйлап бара бирҙе, малай менән ҡыҙыҡай, ситкә тайшанып, еләк супләргә кереште. М. Кәрим. Көртмәлегә барыу бер ҙә ҡыҙыҡ тугел, сөнки уны бит супләп йыйырға кәрәк. Д. Шәрәфетдинов.
2. Бер нәмәне икенсеһенән айырыу. П Выбирать, сортировать. // Выбирание, выборка, сортировка. Орлоҡтоң ҡыйын супләу.
3. кусм. Аранан һайлап алыу. □ Выхватывать, извлекать. Емеште супләу. ■ Кемдер һалдатта йөрөгән саҡта бер театр ҡараған, ул, шунда иҫтә ҡалғандарҙан супләп, бер сәхнә әҫәре лә яҙған. С. Агиш.
698