Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 703 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СФЕРА
Калуш менән кейә торған йоҡа быйма.
□ Чёсанки. Сусинкә аяҡты ҡоро тота.
СҮСЛЕ (Р.: волокнистый; И.: fibrous; Т.: lifli) с.
Сүс (1) бирә торған. □ Волокнистый. Оҙон сусле етен. Сусле уҫемлек. ■ Башҡортостанда киндер һәм етен кеуек сусле культуралар уҫтерелә. М. Хисмәтов.
СҮСЛЕ ТУҠЫМА (Р.: ткань лубяная; И.: harl; T.: kitabiye) u.
Төрлө нәмәлә ҡулланыу өсөн ҡайһы бер ағастарҙан эшкәртеп алынған сүс ҡатламы.
□ Ткань лубяная. Сусле туҡыма әҙерләу.
СҮСЛЕ ҮҪЕМЛЕКТӘР (Р: волокнистые растения; И.: fiber plants; T: lifli bitkiler) и. бот.
Сүс бирә торған үҫемлектәр. □ Волокнистые растения. Сусле уҫемлектәрҙе тикшереу.
СҮСЛӘНЕҮ (сүслән-) (Р: становиться волокнистым; И.: become stringy; T: lifleşmek) ҡ.
Сүслегә әйләнеү. □ Становиться волокнистым. Етен сусләнгән.
СҮСТЕКӘЙ (Р: елейный; И.: unctuous; T: tatlı; yaltakça) c.
Сөсө телләнеп, күп һөйләүсән. □ Елейный, приторный (в обращении). Сустекэй тел.
СҮСӘНДЕ с. диал. ҡар. сусанлаҡ. Су-сэнде кеше.
СҮСӘНӘК ҺАҠАЛ (Р: редкая острая бородка; И.: thin pointed beard; T: seyrek sivri sakal) u.
Эйәк осонда һирәк кенә булып ослайып үҫкән һаҡал. □ Редкая острая бородка. Сусәнәк һаҡаллы ҡарт. ■ Эйәк осонда һирәк кенә сусәнәк ҡара һаҡал уҫкән кеше: «Әйҙә, юлсы, тургә уҙ, ултыр, һыуһап килгәнһеңдер, бер-ике сынаяҡ сәй эсеп ал»,— тине. И. Көҫәпҡол.
СҮТЕК (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Әйле, табын ырыуҙарына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племён айле, табын. Сутектәр шәжәрәһе.
СҮТӘР (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Үҫәргән ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени усерган. Сутәр аймағы кешеһе.
СҮТӘШКӘ [рус. сутяжник] (Р: сутяжник; И.: litigious person; T: davadan hoşlanan insan, kavgacı) и. диал.
Даулашып, дәғүәләшеп йөрөүсән кеше.
□ Сутяжник. • Сутәшкәне баш итһәң, илеңде дауға ҡалдырыр. Мәҡәл.
СҮ-ҮК (Р: возглас, которым подзывают корову, чтобы её напоить; И.: calling word imitation; T.: ineği çağırma ünlemi) саҡ.
Һыйыр эсергәндә әйтелә торған һүҙ.
□ Возглас, которым подзывают корову, чтобы её напоить. ■ [ЯлсыларJ байҙың малына, су-ук, су-ук тип, ҡыҫтап-ҡыҫтап һыу эсерә. А. Таһиров.
СҮӘ [ғәр. >-] (Р: злодейство; И.: villainy; T: kötülük, hainlik) и. иҫк. кит. ҡар. яуызлыҡ.
Яуыз ҡылыҡ, уҫаллыҡ. □ Злодейство, злодеяние, зло. ■ Рәсми хатты суә истиғ-мал ҡылыуҙан һин [Кауам] оял. Ш. Бабич.
СФЕРА [гр. sphaira ‘шар’] (Р: сфера; И.: sphere; T: alan, saha) и.
1. Шар йәки уның эске йөҙө (Ер шарына, куккә ҡарата). □ Сфера. Ер сфераһы.
2. мат. Бөтә нөктәләре лә үҙәктән тигеҙ алыҫлыҡта ятҡан йомоҡ нәмәнең йөҙө; түңәрәктең тышҡы йөҙө. □ Сфера. / Сферический. Сфераның майҙанын билдәләу.
3. Нимәнеңдер хәрәкәт сиген күрһәткән арауыҡ йәки шул нәмәнең таралыу сиге.
□ Сфера. Артиллерияның атыу сфераһы. Планетаның тартыу сфераһы.
4. Ниндәйҙер эшмәкәрлек әлкәһе, мөнәсәбәттәр, мәнфәғәттәр сағылышы. □ Сфера (область деятельности). Етештереу сфераһы. Йоғонто сфераһы. Хеҙмәтләндереу сфераһы.
5. ҡар. мөхит 2. Башҡа сфера. Үҙ сфераңды булдырыу.
6. ҡар. даирә 2. Артистар сфераһы.
703
Калуш менән кейә торған йоҡа быйма.
□ Чёсанки. Сусинкә аяҡты ҡоро тота.
СҮСЛЕ (Р.: волокнистый; И.: fibrous; Т.: lifli) с.
Сүс (1) бирә торған. □ Волокнистый. Оҙон сусле етен. Сусле уҫемлек. ■ Башҡортостанда киндер һәм етен кеуек сусле культуралар уҫтерелә. М. Хисмәтов.
СҮСЛЕ ТУҠЫМА (Р.: ткань лубяная; И.: harl; T.: kitabiye) u.
Төрлө нәмәлә ҡулланыу өсөн ҡайһы бер ағастарҙан эшкәртеп алынған сүс ҡатламы.
□ Ткань лубяная. Сусле туҡыма әҙерләу.
СҮСЛЕ ҮҪЕМЛЕКТӘР (Р: волокнистые растения; И.: fiber plants; T: lifli bitkiler) и. бот.
Сүс бирә торған үҫемлектәр. □ Волокнистые растения. Сусле уҫемлектәрҙе тикшереу.
СҮСЛӘНЕҮ (сүслән-) (Р: становиться волокнистым; И.: become stringy; T: lifleşmek) ҡ.
Сүслегә әйләнеү. □ Становиться волокнистым. Етен сусләнгән.
СҮСТЕКӘЙ (Р: елейный; И.: unctuous; T: tatlı; yaltakça) c.
Сөсө телләнеп, күп һөйләүсән. □ Елейный, приторный (в обращении). Сустекэй тел.
СҮСӘНДЕ с. диал. ҡар. сусанлаҡ. Су-сэнде кеше.
СҮСӘНӘК ҺАҠАЛ (Р: редкая острая бородка; И.: thin pointed beard; T: seyrek sivri sakal) u.
Эйәк осонда һирәк кенә булып ослайып үҫкән һаҡал. □ Редкая острая бородка. Сусәнәк һаҡаллы ҡарт. ■ Эйәк осонда һирәк кенә сусәнәк ҡара һаҡал уҫкән кеше: «Әйҙә, юлсы, тургә уҙ, ултыр, һыуһап килгәнһеңдер, бер-ике сынаяҡ сәй эсеп ал»,— тине. И. Көҫәпҡол.
СҮТЕК (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Әйле, табын ырыуҙарына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племён айле, табын. Сутектәр шәжәрәһе.
СҮТӘР (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Үҫәргән ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени усерган. Сутәр аймағы кешеһе.
СҮТӘШКӘ [рус. сутяжник] (Р: сутяжник; И.: litigious person; T: davadan hoşlanan insan, kavgacı) и. диал.
Даулашып, дәғүәләшеп йөрөүсән кеше.
□ Сутяжник. • Сутәшкәне баш итһәң, илеңде дауға ҡалдырыр. Мәҡәл.
СҮ-ҮК (Р: возглас, которым подзывают корову, чтобы её напоить; И.: calling word imitation; T.: ineği çağırma ünlemi) саҡ.
Һыйыр эсергәндә әйтелә торған һүҙ.
□ Возглас, которым подзывают корову, чтобы её напоить. ■ [ЯлсыларJ байҙың малына, су-ук, су-ук тип, ҡыҫтап-ҡыҫтап һыу эсерә. А. Таһиров.
СҮӘ [ғәр. >-] (Р: злодейство; И.: villainy; T: kötülük, hainlik) и. иҫк. кит. ҡар. яуызлыҡ.
Яуыз ҡылыҡ, уҫаллыҡ. □ Злодейство, злодеяние, зло. ■ Рәсми хатты суә истиғ-мал ҡылыуҙан һин [Кауам] оял. Ш. Бабич.
СФЕРА [гр. sphaira ‘шар’] (Р: сфера; И.: sphere; T: alan, saha) и.
1. Шар йәки уның эске йөҙө (Ер шарына, куккә ҡарата). □ Сфера. Ер сфераһы.
2. мат. Бөтә нөктәләре лә үҙәктән тигеҙ алыҫлыҡта ятҡан йомоҡ нәмәнең йөҙө; түңәрәктең тышҡы йөҙө. □ Сфера. / Сферический. Сфераның майҙанын билдәләу.
3. Нимәнеңдер хәрәкәт сиген күрһәткән арауыҡ йәки шул нәмәнең таралыу сиге.
□ Сфера. Артиллерияның атыу сфераһы. Планетаның тартыу сфераһы.
4. Ниндәйҙер эшмәкәрлек әлкәһе, мөнәсәбәттәр, мәнфәғәттәр сағылышы. □ Сфера (область деятельности). Етештереу сфераһы. Йоғонто сфераһы. Хеҙмәтләндереу сфераһы.
5. ҡар. мөхит 2. Башҡа сфера. Үҙ сфераңды булдырыу.
6. ҡар. даирә 2. Артистар сфераһы.
703