Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 779 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СӘБӘЛӘНДЕРЕҮ
ҡасҡан. Сыяғы боҙолған. Сыяғы юҡ. Сыяғы ҡартайып киткән.
СЫЯНӘТ [ғәр. ози-э] (Р.: защита; И.: protection; guard; T.: siyânet) и. иҫк. кит. ҡар. ҡарауыл.
Кемделер йәки нимәнелер һаҡлау, ҡарауыллау, күҙәтеү өсөн ҡуйылған ҡораллы көс йәки кеше; һаҡ. □ Защита. Сыянәткә алыу. Сыянәт ҡылыу. Сыянәттә тотоу.
СЭР [ингл. sir ‘хөрмәтле әфәнде’] (Р.: сэр; И.: sir; T.: beyefendi) и.
Англияла, АҠШ-та һәм башҡа инглиз телле илдәрҙә ирҙәргә ихтирам менән мөрәжәғәт итеү һүҙе. □ Сэр (почтительное обращение к мужчине). Сэр Вашингтон. «Сэр» тип өндәшеү. «Сэр» һүҙенең килеп сығышы.
СӘБА и. ҡар. саба 2. Сәба ел. Сәба ямғыр. Сәба яуыу.
СӘБАҒАС и. диал. ҡар. сынйыр II. Ҡорос сәбағас. Бығау сәбағасы. Сәбағас менән бәйләү. Сәбағас менән сырмау.
СӘБАТ [ғәр. (Р: крепость; И.: firmness; T.: sağlamlık) и. иҫк. ҡар. ныҡлыҡ.
Ныҡ тороусанлыҡ. □ Крепость, прочность, твёрдость. М Һис туҡтауһыҙ зыр әйләнгән донъя — бер шар, сәбат юҡ был донъяла, әсем бошор. М. Ғафури.
СӘБАТЛЫ (Р: уверенный; И.: assured; positive; T.: emin) с. иҫк.
Ныҡ, ныҡ тороусан. □ Уверенный. Сәбатлы ҡараш. Сәбатлы кеше. Сәбатлы холоҡло булыу.
СӘБЕ I и. диал. ҡар. сыт. Йәш еректәрҙән сәбе ҡуйыу. Баҡса уртаһына сәбе ҡуйыу. Буранға ҡаршы сәбе ҡуйып, баҡсала ҡар тотоу.
СӘБЕ II (Р: заусеница; И.: hangnail; Т.: şeytan tırnağı) и. диал. ҡар. эт тырнағы.
Тырнаҡтың шәбе ситенең ярылған өлөшө; шайтан тырнағы. □ Заусеница. Сәбеһе сыҡҡан. Сәбеләрҙе киҫеп алыу. Тырнаҡ сәбеләрен айырып алыу.
СӘБЕ III (Р: ось челнока; И.: axle of a shuttle; T: mekik dingili) и. махе. диал.
Шүре энәһе. □ Ось челнока. Сәбе үҙәге. Ағас сәбе. Хөрмә ағасынан эшләнгән сәбе.
СӘБЕК с. диал. ҡар. сибек. Сәбек кеше. Сәбек бала. Сәбек кенә ҡатын. Сәбеккә әйләнеү.
СӘБЕРЕҮ (сәбер-) ҡ. диал. ҡар. сабыртыу. Тәне сәбереп киткән. Ҡулы сәбереп бөткән. Аяҡ-ҡулы сәберә башлаған.
СӘБЕРСЕК (сәберсеге) (Р: белая трясогузка; И.: wagtail species; T.: ak kuy-ruksallayan) и. зоол. диал.
Арҡаһы аҡһыл буҙ, түше, түбәһе ҡара, ҡорһағы аҡ төҫтәге сәпсек. □ Белая трясогузка (лат. Motacilla alba). М Сәберсек ҡойроғо менән боҙға һуҡһа, оҙаҡламай боҙ китә. Һынамыш.
СӘБЕРСЕНЕҮ (сәберсен-) ҡ. диал. ҡар. сәбәләнеү 1. Сәберсенеп тора. Бушҡа сәберсенә. Сәберсенеп ала.
СӘБЕРСЕҮ (сәберсе-) (Р: подвижный; И.: fidgety; tittupy; T: hareketli) с. ҡар. теремек.
Тиктормаҫ. □ Подвижный (о человеке). Сәберсеү кеше. Сәберсеү малай. К [Кинйә] бәләкәстән үк сәберсеү бала ине. Ғ. Ибраһимов.
СӘБЕРСӘН с. диал. ҡар. сыпранлаҡ.
Сәберсән кеше булыу. Сәберсән бала.
СӘБЕРТКӘН (Р: краснуха; И.: rubella; Т: kızamıkçık) и. диал. ҡар. ҡыҙамыҡ.
Тәнгә алһыу һипкелдәр сығыу менән билдәләнгән йоғошло балалар ауырыуы. □ Краснуха. Сәберткәне ботто. Бала сәберткән менән ауырый.
СӘБИЛ [ғәр. (Р: дорога; И.: road; Т: sebil) и. иҫк. кит. ҡар. юл.
Йөрөү өсөн хеҙмәт иткән, даими рәүештә хәрәкәт барған урын. □ Дорога. Аҡ сәбил. Ыңғай сәбил. Сәбил саты. И Һәр бер йән сәйран ҡылыр сәбилендә. М. Аҡмулла.
СӘБӘЛӘК (сәбәләге) и. диал. ҡар. сәүек. Ҡара сәбәләк. Аҡ сәбәләк. Сәбәләк эт тоҡомо. Сәбәләк эт сәңкелдәп өрөп ҡаршы сыҡты.
СӘБӘЛӘНДЕРЕҮ (сәбәләндер) ҡ. йөкм. ҡар. сәбәләнеү, понуд. от сәбәләнеү. ■ Ҡарт, ҡулдарын сәбәләндереп, Самиғулла яғына һелтәне. М. Кәрим.
26*
779
ҡасҡан. Сыяғы боҙолған. Сыяғы юҡ. Сыяғы ҡартайып киткән.
СЫЯНӘТ [ғәр. ози-э] (Р.: защита; И.: protection; guard; T.: siyânet) и. иҫк. кит. ҡар. ҡарауыл.
Кемделер йәки нимәнелер һаҡлау, ҡарауыллау, күҙәтеү өсөн ҡуйылған ҡораллы көс йәки кеше; һаҡ. □ Защита. Сыянәткә алыу. Сыянәт ҡылыу. Сыянәттә тотоу.
СЭР [ингл. sir ‘хөрмәтле әфәнде’] (Р.: сэр; И.: sir; T.: beyefendi) и.
Англияла, АҠШ-та һәм башҡа инглиз телле илдәрҙә ирҙәргә ихтирам менән мөрәжәғәт итеү һүҙе. □ Сэр (почтительное обращение к мужчине). Сэр Вашингтон. «Сэр» тип өндәшеү. «Сэр» һүҙенең килеп сығышы.
СӘБА и. ҡар. саба 2. Сәба ел. Сәба ямғыр. Сәба яуыу.
СӘБАҒАС и. диал. ҡар. сынйыр II. Ҡорос сәбағас. Бығау сәбағасы. Сәбағас менән бәйләү. Сәбағас менән сырмау.
СӘБАТ [ғәр. (Р: крепость; И.: firmness; T.: sağlamlık) и. иҫк. ҡар. ныҡлыҡ.
Ныҡ тороусанлыҡ. □ Крепость, прочность, твёрдость. М Һис туҡтауһыҙ зыр әйләнгән донъя — бер шар, сәбат юҡ был донъяла, әсем бошор. М. Ғафури.
СӘБАТЛЫ (Р: уверенный; И.: assured; positive; T.: emin) с. иҫк.
Ныҡ, ныҡ тороусан. □ Уверенный. Сәбатлы ҡараш. Сәбатлы кеше. Сәбатлы холоҡло булыу.
СӘБЕ I и. диал. ҡар. сыт. Йәш еректәрҙән сәбе ҡуйыу. Баҡса уртаһына сәбе ҡуйыу. Буранға ҡаршы сәбе ҡуйып, баҡсала ҡар тотоу.
СӘБЕ II (Р: заусеница; И.: hangnail; Т.: şeytan tırnağı) и. диал. ҡар. эт тырнағы.
Тырнаҡтың шәбе ситенең ярылған өлөшө; шайтан тырнағы. □ Заусеница. Сәбеһе сыҡҡан. Сәбеләрҙе киҫеп алыу. Тырнаҡ сәбеләрен айырып алыу.
СӘБЕ III (Р: ось челнока; И.: axle of a shuttle; T: mekik dingili) и. махе. диал.
Шүре энәһе. □ Ось челнока. Сәбе үҙәге. Ағас сәбе. Хөрмә ағасынан эшләнгән сәбе.
СӘБЕК с. диал. ҡар. сибек. Сәбек кеше. Сәбек бала. Сәбек кенә ҡатын. Сәбеккә әйләнеү.
СӘБЕРЕҮ (сәбер-) ҡ. диал. ҡар. сабыртыу. Тәне сәбереп киткән. Ҡулы сәбереп бөткән. Аяҡ-ҡулы сәберә башлаған.
СӘБЕРСЕК (сәберсеге) (Р: белая трясогузка; И.: wagtail species; T.: ak kuy-ruksallayan) и. зоол. диал.
Арҡаһы аҡһыл буҙ, түше, түбәһе ҡара, ҡорһағы аҡ төҫтәге сәпсек. □ Белая трясогузка (лат. Motacilla alba). М Сәберсек ҡойроғо менән боҙға һуҡһа, оҙаҡламай боҙ китә. Һынамыш.
СӘБЕРСЕНЕҮ (сәберсен-) ҡ. диал. ҡар. сәбәләнеү 1. Сәберсенеп тора. Бушҡа сәберсенә. Сәберсенеп ала.
СӘБЕРСЕҮ (сәберсе-) (Р: подвижный; И.: fidgety; tittupy; T: hareketli) с. ҡар. теремек.
Тиктормаҫ. □ Подвижный (о человеке). Сәберсеү кеше. Сәберсеү малай. К [Кинйә] бәләкәстән үк сәберсеү бала ине. Ғ. Ибраһимов.
СӘБЕРСӘН с. диал. ҡар. сыпранлаҡ.
Сәберсән кеше булыу. Сәберсән бала.
СӘБЕРТКӘН (Р: краснуха; И.: rubella; Т: kızamıkçık) и. диал. ҡар. ҡыҙамыҡ.
Тәнгә алһыу һипкелдәр сығыу менән билдәләнгән йоғошло балалар ауырыуы. □ Краснуха. Сәберткәне ботто. Бала сәберткән менән ауырый.
СӘБИЛ [ғәр. (Р: дорога; И.: road; Т: sebil) и. иҫк. кит. ҡар. юл.
Йөрөү өсөн хеҙмәт иткән, даими рәүештә хәрәкәт барған урын. □ Дорога. Аҡ сәбил. Ыңғай сәбил. Сәбил саты. И Һәр бер йән сәйран ҡылыр сәбилендә. М. Аҡмулла.
СӘБӘЛӘК (сәбәләге) и. диал. ҡар. сәүек. Ҡара сәбәләк. Аҡ сәбәләк. Сәбәләк эт тоҡомо. Сәбәләк эт сәңкелдәп өрөп ҡаршы сыҡты.
СӘБӘЛӘНДЕРЕҮ (сәбәләндер) ҡ. йөкм. ҡар. сәбәләнеү, понуд. от сәбәләнеү. ■ Ҡарт, ҡулдарын сәбәләндереп, Самиғулла яғына һелтәне. М. Кәрим.
26*
779