Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 827 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СӘСБАУ
итеп һанай ине. Ғ. Ибраһимов. Сәс менән ер һепереү кемдер өсөн өлтөрәп тороу, бөтә нәмәне эшләргә әҙер булыу. □ Угождать кому, доел. Волосами землю подметать. ■ Сәсем менән ер һеперермен, яланғас ҡулдарым менән таш ватырмын, иллә-мәгәр балаларымды кеше күҙенә ҡаратып тилмертмәм. Яр. Вәлиев. Сәстәре сәскә бәйләнгән өйләнешергә, бергә булырға насип иткән. □ Их свела судьба (о супругах). Шул тиклем пар килгәндәр, сәстәре сәскә бәйләнгән. Сәс үрә тороу бик ныҡ ҡурҡҡанды йәки шаҡ ҡатып аптырағанды белдерә. □ Ужасаться чему-л. доел. Волосы поднялись дыбом. ■ Ботаника дәресе еттеме, Исмәғилдең сәсе үрә тора. Яр. Вәлиев. Сафуандың сәстәре үрә торҙо. И. Абдуллин.
СӘС II (Р.: сухожилие; И.: sinew, tendon; T.: kiriş) и. диал. ҡар. тарамыш I.
Мускул һәм һөйәктәрҙе тоташтырған һуҙылыусан ныҡ һәм тығыҙ туҡыма. □ Сухожилие. Бешкән сәсте эткә биреү. Һум ит араһындағы сәс.
СӘС АҒАРЫУ (сәс ағар-) (Р: седеть; И.: turn gray; T.: saçları ağarmak) ҡ.
Тәбиғи төҫөн юғалтып, аҡ төҫлө сәстәр үҫеп сығыу. □ Седеть. Сәс ағара башлау. Сәс ағарып бөтөү. Ҡайғынан сәсе ағарыу. ■ Тәүҙә Фәтихов Раяны танымайыраҡ торҙо: күҙе-башы күгәргән, сәсе ағарып, көл төҫөнә кергән. А. Абдуллин. Йорт хужаһы күптән етмеште үткәндер, сәстәре ағарған. И. Абдуллин.
СӘС АҒЫҘЫУ (Р: пускать по воде волосы; И.: let hair flow by water; T: bir tür büyü) и. миф.
Ауырыуҙың сырхауҙары, зәхмәттәре китһен өсөн, ағын һыуға сәсен киҫеп алып һалыу. □ Пускать по воде волосы. Сәс ағыҙыу име. Сәс ағыҙыу менән имләү. И Һыу ташҡанда, ауырыуҙың сәсен ҡырҡып алып ағыҙалар, сир-соро китһен тип. «Башҡорт мифологияһы»нан.
СӘС АЛДЫРЫУ (сәс алдыр-) (Р: стричься; И.: cut one’s hair; T: saçlarını kestirmek) ҡ.
Сәсте ҡырҙырыу йә ҡыҫҡартып киҫтереү (күберәк ир-атҡа ҡарата әйтелә). □ Стричься, постригаться. Сәс алдырырға барыу. Сәс алдырып сығыу. Ҡыҫҡа итеп сәс алдырыу.
СӘСАЛЫҠ (сәсалығы) (Р: льночесалка; И.: flax comb; T.: keten sorguç) и. диал.
Етен сүсен тарау ҡулайламаһы; етен тарағы. □ Льночесалка. Сәсалыҡ менән эшкәртеү. Сәсалыҡ аша үткәреү. Етенде сәсалыҡ менән тарау.
СӘС АЛЫУ (сәс ал-) (Р: стричь; И.: cut hair; T.: kesmek) ҡ.
Теге йәки был кешенең сәсен ҡырыу йә ҡыҫҡартып киҫеү (күберәк ир-атҡа ҡарата әйтелә). □ Стричь, постригать. Сәс ала башлау. Егеттәрҙең сәстәрен алыу. Оҫта итеп сәс алыу.
СӘС АЛЫУСЫ (Р: парикмахер; И.: hairdresser; T: kuaför) и.
Махсус рәүештә уҡып сығып, бөҙрәхана-ла йә үҙ торлағында кешеләрҙең сәстәрен төрлөсә матурлап тороусы. □ Парикмахер. Сәс алыусыға барыу. Сәс алыусы булып эшләү. Оҫта сәс алыусы. Сәс алыусы һәнәре.
СӘСАУЫРЛЫҠ (сәсауырлығы) (Р: на-косник с рублёвой монетой; И.: bow with small coins; T: bir ruble para ile süslü saç örgüsü) и. этн. ҡар. сәсүрмес.
1. Һумлыҡ тәңкәле сәсүрмес. □ Накосник с рублёвой монетой. Сәсауырлығы яһау. Көмөш тәңкәле сәсауырлығы. ■ Өләсәйем сәсенә сәсауырлығы ҡушып үреп, сәсен алға төшөрап һалып, яулыҡ ябынып йөрөй торғайны. Экспедиция материалдарынан.
2. миф. Ҡурсалау, һаҡлау көсөнә эйә булған әйбер. □ Накосник (мифологизированный предмет). Сәсауырлыҡтың көсөнә ышаныу.
СӘСАУЫРТМАҒЫ и. этн. диал. ҡар. сәсүрмес. Сәсауыртмағы ҡушып үреү. Сәсауыртмағындағы баҡыр тәңкәләр. Быуындан быуынға күсеп килгән сәсауыртмағы.
СӘСБАУ I и. этн. ҡар. сәсмәү. Мәрйенле сәсбау. Сәсбау тағыу. ■ Сәсбауҡайҙарын
827
итеп һанай ине. Ғ. Ибраһимов. Сәс менән ер һепереү кемдер өсөн өлтөрәп тороу, бөтә нәмәне эшләргә әҙер булыу. □ Угождать кому, доел. Волосами землю подметать. ■ Сәсем менән ер һеперермен, яланғас ҡулдарым менән таш ватырмын, иллә-мәгәр балаларымды кеше күҙенә ҡаратып тилмертмәм. Яр. Вәлиев. Сәстәре сәскә бәйләнгән өйләнешергә, бергә булырға насип иткән. □ Их свела судьба (о супругах). Шул тиклем пар килгәндәр, сәстәре сәскә бәйләнгән. Сәс үрә тороу бик ныҡ ҡурҡҡанды йәки шаҡ ҡатып аптырағанды белдерә. □ Ужасаться чему-л. доел. Волосы поднялись дыбом. ■ Ботаника дәресе еттеме, Исмәғилдең сәсе үрә тора. Яр. Вәлиев. Сафуандың сәстәре үрә торҙо. И. Абдуллин.
СӘС II (Р.: сухожилие; И.: sinew, tendon; T.: kiriş) и. диал. ҡар. тарамыш I.
Мускул һәм һөйәктәрҙе тоташтырған һуҙылыусан ныҡ һәм тығыҙ туҡыма. □ Сухожилие. Бешкән сәсте эткә биреү. Һум ит араһындағы сәс.
СӘС АҒАРЫУ (сәс ағар-) (Р: седеть; И.: turn gray; T.: saçları ağarmak) ҡ.
Тәбиғи төҫөн юғалтып, аҡ төҫлө сәстәр үҫеп сығыу. □ Седеть. Сәс ағара башлау. Сәс ағарып бөтөү. Ҡайғынан сәсе ағарыу. ■ Тәүҙә Фәтихов Раяны танымайыраҡ торҙо: күҙе-башы күгәргән, сәсе ағарып, көл төҫөнә кергән. А. Абдуллин. Йорт хужаһы күптән етмеште үткәндер, сәстәре ағарған. И. Абдуллин.
СӘС АҒЫҘЫУ (Р: пускать по воде волосы; И.: let hair flow by water; T: bir tür büyü) и. миф.
Ауырыуҙың сырхауҙары, зәхмәттәре китһен өсөн, ағын һыуға сәсен киҫеп алып һалыу. □ Пускать по воде волосы. Сәс ағыҙыу име. Сәс ағыҙыу менән имләү. И Һыу ташҡанда, ауырыуҙың сәсен ҡырҡып алып ағыҙалар, сир-соро китһен тип. «Башҡорт мифологияһы»нан.
СӘС АЛДЫРЫУ (сәс алдыр-) (Р: стричься; И.: cut one’s hair; T: saçlarını kestirmek) ҡ.
Сәсте ҡырҙырыу йә ҡыҫҡартып киҫтереү (күберәк ир-атҡа ҡарата әйтелә). □ Стричься, постригаться. Сәс алдырырға барыу. Сәс алдырып сығыу. Ҡыҫҡа итеп сәс алдырыу.
СӘСАЛЫҠ (сәсалығы) (Р: льночесалка; И.: flax comb; T.: keten sorguç) и. диал.
Етен сүсен тарау ҡулайламаһы; етен тарағы. □ Льночесалка. Сәсалыҡ менән эшкәртеү. Сәсалыҡ аша үткәреү. Етенде сәсалыҡ менән тарау.
СӘС АЛЫУ (сәс ал-) (Р: стричь; И.: cut hair; T.: kesmek) ҡ.
Теге йәки был кешенең сәсен ҡырыу йә ҡыҫҡартып киҫеү (күберәк ир-атҡа ҡарата әйтелә). □ Стричь, постригать. Сәс ала башлау. Егеттәрҙең сәстәрен алыу. Оҫта итеп сәс алыу.
СӘС АЛЫУСЫ (Р: парикмахер; И.: hairdresser; T: kuaför) и.
Махсус рәүештә уҡып сығып, бөҙрәхана-ла йә үҙ торлағында кешеләрҙең сәстәрен төрлөсә матурлап тороусы. □ Парикмахер. Сәс алыусыға барыу. Сәс алыусы булып эшләү. Оҫта сәс алыусы. Сәс алыусы һәнәре.
СӘСАУЫРЛЫҠ (сәсауырлығы) (Р: на-косник с рублёвой монетой; И.: bow with small coins; T: bir ruble para ile süslü saç örgüsü) и. этн. ҡар. сәсүрмес.
1. Һумлыҡ тәңкәле сәсүрмес. □ Накосник с рублёвой монетой. Сәсауырлығы яһау. Көмөш тәңкәле сәсауырлығы. ■ Өләсәйем сәсенә сәсауырлығы ҡушып үреп, сәсен алға төшөрап һалып, яулыҡ ябынып йөрөй торғайны. Экспедиция материалдарынан.
2. миф. Ҡурсалау, һаҡлау көсөнә эйә булған әйбер. □ Накосник (мифологизированный предмет). Сәсауырлыҡтың көсөнә ышаныу.
СӘСАУЫРТМАҒЫ и. этн. диал. ҡар. сәсүрмес. Сәсауыртмағы ҡушып үреү. Сәсауыртмағындағы баҡыр тәңкәләр. Быуындан быуынға күсеп килгән сәсауыртмағы.
СӘСБАУ I и. этн. ҡар. сәсмәү. Мәрйенле сәсбау. Сәсбау тағыу. ■ Сәсбауҡайҙарын
827