Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 843 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СӘҮКЕЛДӘҮ
3. миф. Ырым-ышаныуҙарға, өлөш төшөнсәһенә бәйле ҡош һөйәге. □ Мифологизированная кость птицы, связанная с понятием доли и применяемая в гаданиях, розыгрышах, играх. Сэтэш элэктереу. Сәтәш айырыу. Сәтәше сығыу.
СӘҮ ҡ. диал. ҡар. сеү. Сәуеп ҡалыу. Сә-уеп ҡуйыу. Сәуеп торҙо. Сәу, балам. Аҡтуш, сәу.
СӘҮГЕС и. диал. ҡар. сәйгүн 1, 2. Баҡыр сәугес. Сынаяҡ сәугес. Сәугескә һыу тултырыу. Сәугес ҡайнаны.
СӘҮГЕШ и. диал. ҡар. сәйгүн 1, 2. ■ Ме-йәс буйы башҡорттары сәйгунде сәугеш тип йоротә. Экспедиция материалдарынан.
СӘҮҘӘКӘЙ (Р.: хилый; И.: wonky; Т.: zayıf) с. диал. ҡар. сибек.
Тәнендә ит-майы ғәҙәттәгенән күпкә ҡайтыш, йоҡа. □ Хилый, слабый. Сәуҙәкәй бала. Сәуҙәкәй кәуҙәле. Сәуҙәкәй ҡыҙ.
СӘҮЕК (сәүеге) (Р.: моська; И.: pug-dog; T: buldoğa benzeyen ufak bir cins köpek) u. зоол.
1. Ҙур булып үҫмәй торған бәләкәй тоҡомло эт. □ Моська. Сәуек сәукелдәуе. ■ Кашкар, уҫеп еткәс, йәмһеҙ, йөнтәҫ сәуеккә әйләнде лә ҡуйҙы. 3. Хисмәтуллин. • Сәуек эт — ҡартайғанса көсөк. Әйтем.
2. кусм. Гел әрләшкән кешегә ҡарата әйтелә. □ Моська. Сәуек исеме алыу. Сәуек менән сәуек булма. ■ Ҡайһылай кәнтәй сәуек кеуек әсе тешләргә тора бынау тарамыш килене! Т. Ғарипова.
СӘҮЕКЛЕ (Р: любимый; И.: darling; Т: sevgili) с. диал. ҡар. ғәзиз I.
Бик ҡәҙерле, иң яҡын, берҙән-бер, аяулы; һөйөклө. □ Любимый, дорогой, милый, близкий. Сәуекле әсәй. Сәуекле атай. Сәуекле апай. Сәуекле һецлем. Сәуекле ҡыҙым.
СӘҮЕЛ и. диал. ҡар. сауҡа. Сәуел буйы. Сәуел араһында йөрөу. Сәуелдәге сабынлыҡ. Тау битендәге ҡуйы сәуел. Сәуелгә миндек бәйләргә барыу.
СӘҮЕМ (Р: четыре нитки мотушки; И.: four threads of a spool; T: dokumacılıkta dört ipten oluşan çile) и. диал.
Кәләптә дүрт бөртөк ептән торған урау.
□ Четыре нитки мотушки (в домашнем ткачестве). Сәуем урау. Сәуем ептәре. Бер нисә сәуем менән эш итеу. Сәуемдәр менән туҡыу.
СӘҮЕР [ғәр. j>] (Р.: Телец; И.: Taurus; Т: Sevir) и. иҫк.
1. (баш хәреф менән) Ун ике бөрөждөң береһе (Хәмәл менән Жәузә уртаһында урынлашҡан)} Буға. □ Телец (зодиакальное созвездие). Сәуер йондоҙлоғо. Тыуған көнө Сәуер йондоҙлоғона тура килә.
2. Ҡояш календары буйынса икенсе айҙың ғәрәпсә исеме (22 апрель —21 май).
□ Савр (название второго месяца солнечного года, соответствующего периоду с 22 апреля по 21 мая). • Сәуер килмәй яҙ булмаҫ. Әйтем.
СӘҮЕҮ (сәүе-) (Р.: любить; И.: love; Т: sevmek) ҡ. диал. ҡар. һөйөү.
1. Кемделер йәки нимәнелер үҙ итеп, ныҡ яҡын күреү; яратыу. □ Любить. Бик ныҡ сәуеу. Бер куреуҙә сәуеу. Сәуеп кенә тороу.
2. Тәжрибә менән уртаҡлашыу; өйрәтеү. □ Учить, научить. Сәуә башлау. Сәуеп тороу. Эшкә сәуеу. Салғыны дөрөҫ тоторға сәуеу.
СӘҮКЕЛДӘҮ (сәүкелдә-) (Р: галдеть;
И.: clamour; T: cıvıldamak) ҡ.
1. Сәүк-сәүк итеү, сәүк-сәүк килеү.
□ Галдеть, издавать писк. // Галдёж, писк. Сәукелдәп китеу. Сәукелдәп ҡуйыу. ■ Сәукә сәукелдәһә, ямғыр яуа. Һынамыш.
2. диал. ҡар. сәңкелдәү 1. Абалап сәу-келдәу. Көсөк сәукелдәй. Өҙлөкһөҙ сәукелдәу. ■ Эт кеуек сәукелдәп, егет эргәһенән бер төлкө утеп киткән, ти. Әкиәттән.
3. кусм. диал. Тәтелдәп әрләү, илау һ. б. (нәҙек, нескә тауышлы кешегә ҡарата).
□ Говорить пискливо; визгливо ругать. // Визжание. Сәукелдәп йөрөу. Сәукелдәй башлау. Алама бисә сәукелдәуе.
4. диал. Наҙлы һүҙҙәр әйтеп юхалау; иркәләү. □ Ласкать, приласкать. Сәукелдәп ҡаршы алыу. Ары-бире сәукелдәп алыу. Теле татлы, сәукелдәп кенә тора.
28*
843
3. миф. Ырым-ышаныуҙарға, өлөш төшөнсәһенә бәйле ҡош һөйәге. □ Мифологизированная кость птицы, связанная с понятием доли и применяемая в гаданиях, розыгрышах, играх. Сэтэш элэктереу. Сәтәш айырыу. Сәтәше сығыу.
СӘҮ ҡ. диал. ҡар. сеү. Сәуеп ҡалыу. Сә-уеп ҡуйыу. Сәуеп торҙо. Сәу, балам. Аҡтуш, сәу.
СӘҮГЕС и. диал. ҡар. сәйгүн 1, 2. Баҡыр сәугес. Сынаяҡ сәугес. Сәугескә һыу тултырыу. Сәугес ҡайнаны.
СӘҮГЕШ и. диал. ҡар. сәйгүн 1, 2. ■ Ме-йәс буйы башҡорттары сәйгунде сәугеш тип йоротә. Экспедиция материалдарынан.
СӘҮҘӘКӘЙ (Р.: хилый; И.: wonky; Т.: zayıf) с. диал. ҡар. сибек.
Тәнендә ит-майы ғәҙәттәгенән күпкә ҡайтыш, йоҡа. □ Хилый, слабый. Сәуҙәкәй бала. Сәуҙәкәй кәуҙәле. Сәуҙәкәй ҡыҙ.
СӘҮЕК (сәүеге) (Р.: моська; И.: pug-dog; T: buldoğa benzeyen ufak bir cins köpek) u. зоол.
1. Ҙур булып үҫмәй торған бәләкәй тоҡомло эт. □ Моська. Сәуек сәукелдәуе. ■ Кашкар, уҫеп еткәс, йәмһеҙ, йөнтәҫ сәуеккә әйләнде лә ҡуйҙы. 3. Хисмәтуллин. • Сәуек эт — ҡартайғанса көсөк. Әйтем.
2. кусм. Гел әрләшкән кешегә ҡарата әйтелә. □ Моська. Сәуек исеме алыу. Сәуек менән сәуек булма. ■ Ҡайһылай кәнтәй сәуек кеуек әсе тешләргә тора бынау тарамыш килене! Т. Ғарипова.
СӘҮЕКЛЕ (Р: любимый; И.: darling; Т: sevgili) с. диал. ҡар. ғәзиз I.
Бик ҡәҙерле, иң яҡын, берҙән-бер, аяулы; һөйөклө. □ Любимый, дорогой, милый, близкий. Сәуекле әсәй. Сәуекле атай. Сәуекле апай. Сәуекле һецлем. Сәуекле ҡыҙым.
СӘҮЕЛ и. диал. ҡар. сауҡа. Сәуел буйы. Сәуел араһында йөрөу. Сәуелдәге сабынлыҡ. Тау битендәге ҡуйы сәуел. Сәуелгә миндек бәйләргә барыу.
СӘҮЕМ (Р: четыре нитки мотушки; И.: four threads of a spool; T: dokumacılıkta dört ipten oluşan çile) и. диал.
Кәләптә дүрт бөртөк ептән торған урау.
□ Четыре нитки мотушки (в домашнем ткачестве). Сәуем урау. Сәуем ептәре. Бер нисә сәуем менән эш итеу. Сәуемдәр менән туҡыу.
СӘҮЕР [ғәр. j>] (Р.: Телец; И.: Taurus; Т: Sevir) и. иҫк.
1. (баш хәреф менән) Ун ике бөрөждөң береһе (Хәмәл менән Жәузә уртаһында урынлашҡан)} Буға. □ Телец (зодиакальное созвездие). Сәуер йондоҙлоғо. Тыуған көнө Сәуер йондоҙлоғона тура килә.
2. Ҡояш календары буйынса икенсе айҙың ғәрәпсә исеме (22 апрель —21 май).
□ Савр (название второго месяца солнечного года, соответствующего периоду с 22 апреля по 21 мая). • Сәуер килмәй яҙ булмаҫ. Әйтем.
СӘҮЕҮ (сәүе-) (Р.: любить; И.: love; Т: sevmek) ҡ. диал. ҡар. һөйөү.
1. Кемделер йәки нимәнелер үҙ итеп, ныҡ яҡын күреү; яратыу. □ Любить. Бик ныҡ сәуеу. Бер куреуҙә сәуеу. Сәуеп кенә тороу.
2. Тәжрибә менән уртаҡлашыу; өйрәтеү. □ Учить, научить. Сәуә башлау. Сәуеп тороу. Эшкә сәуеу. Салғыны дөрөҫ тоторға сәуеу.
СӘҮКЕЛДӘҮ (сәүкелдә-) (Р: галдеть;
И.: clamour; T: cıvıldamak) ҡ.
1. Сәүк-сәүк итеү, сәүк-сәүк килеү.
□ Галдеть, издавать писк. // Галдёж, писк. Сәукелдәп китеу. Сәукелдәп ҡуйыу. ■ Сәукә сәукелдәһә, ямғыр яуа. Һынамыш.
2. диал. ҡар. сәңкелдәү 1. Абалап сәу-келдәу. Көсөк сәукелдәй. Өҙлөкһөҙ сәукелдәу. ■ Эт кеуек сәукелдәп, егет эргәһенән бер төлкө утеп киткән, ти. Әкиәттән.
3. кусм. диал. Тәтелдәп әрләү, илау һ. б. (нәҙек, нескә тауышлы кешегә ҡарата).
□ Говорить пискливо; визгливо ругать. // Визжание. Сәукелдәп йөрөу. Сәукелдәй башлау. Алама бисә сәукелдәуе.
4. диал. Наҙлы һүҙҙәр әйтеп юхалау; иркәләү. □ Ласкать, приласкать. Сәукелдәп ҡаршы алыу. Ары-бире сәукелдәп алыу. Теле татлы, сәукелдәп кенә тора.
28*
843