Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 844 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СӘҮК-СӘҮК
СӘҮК-СӘҮК (Р.: подражание звонким отрывистым голосам зверей и птиц; И.: sound imitative word; T.: cıvıl cıvıl) оҡш.
Ҡырағай ҡош тауышы йәки бәләкәй эт, көсөк өргәнде белдергән һүҙ. □ Подражание звонким отрывистым голосам зверей и птиц. Сэук-сэук итеу. Сэук-сэук килеу. ■ Сәукә тауышы яңғырауыҡлы: «сэук-сэук» йәки «кйәд-кйәә». Э. Ишбирҙин.
СӘҮКӘ I (Р.: галка; И.: jackdaw; T.: küçük karga) и. зоол.
Ҡоҙғондар ғаиләһенә ҡараған буҙ башлы, ҡара кәүҙәле ҡош. □ Галка (лат. Corvus monedula). / Галочий. Сәукә йомортҡаһы. Сәукә ояһы. Сәукә тубы. ■ Сәукәнең суҡышы, маңлайы, тамағы, ҡанаттары һәм ҡойроғо ҡара, башы, кәуҙәһенең аҫ яғы ҡуйы һоро. Э. Ишбирҙин. Мәсет ҡыйығы өҫтөнән һуңға ҡалған бер төркөм сәукә шым ғына осоп утте. А. Абдуллин.
♦ Ҡара сәүкә кеүек бик күп булып (халыҡ төркөмөнә ҡарата). □ Как чёрная туча (о толпе). Ҡара сәукә кеуек ерҙе ҡаплап алыу. ■ Абдрахман ҡара сәукә кеуек ябырылып килгән дошман яуына атырға керешкән. Ә. Вахитов. Сәүкә тубылай күмәк булыу. □ Как стая галок. ■ Мәрйәм бынан өс-дурт йыл элек шул оло яланға сәукә тубылай һибелешеп шау-гөр эшләп йөрөгәндәрен .. иҫенә төшөрҙө. С. Шәрипов.
СӘҮКӘ II (Р: плёнка на молоке; И.: pellicle of milk; T.: sütün yüzünde zar durumunda toplanan katman) u.
Һөт өҫтөнә ултырған шекәрә. □ Плёнка на молоке. Сәукәһен алыу. Сәукәһен ашау. Ҡайнаған һөт сәукәһе.
СӘҮКӘ БОРСАҒЫ (Р: горох полевой; И.: field pea; T.: bezelye) и. бот.
Көл төҫлө, тәмһеҙ борсаҡлы булыуы менән айырылған сәсеү борсағының бер төрө. □ Горох полевой (лат. Pisum arvense); пел юшка. Сәукә борсағы сәсеу. Сәукә борсағын һуғыу. Сәукә борсағы сәскәһе. Сәукә борсағы ҡомлораҡ ерҙә уҫергә ярата.
СӘҮКӘ ЕП (ебе) (Р: катушечная нитка; И.: reel-to-reel thread; T.: makaralı iplik) и. диал.
Тегенеү өсөн тәғәйенле еп; кәтүк ебе. □ Катушечная нитка. Сәукә еп һатып алыу. Ҡара сәукә еп. Ҡыҙыл сәукә еп. Аҡ сәукә еп менән тегеп ҡуйыу. Сәукә еп етештереусе фабрика.
СӘҮКӘЛӘК (сәүкәләге) (Р: кляузник; И.: barrator; T.: gammaz) и. диал. ҡар. ошаҡсы.
Ошаҡлашып йөрөгән кеше. □ Кляузник. Сәукәләк дуҫ. Сәукәләктән ары тор. Сәукә-ләк сереңде таратыр. Ҡешенең сәукәләк булыуы яман.
СӘҮЛЕ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan subdivisions; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡырғыҙ ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени киргиз. Сәуле аймағы. Сәуле иләуе. Сәуле йортауайы.
СӘҮМЕГЕҮ (сәүме-) ҡ. диал. ҡар. сөйлөгөү. Сәумегеп барып төштө. Сәумегеп китте. Уйламаған ерҙә сәумекте.
СӘҮМӘЛЙЕҮ (сәүмәлйе-) (Р.: наклоняться; И.: stoop; bend; T.: eğilmek) ҡ. диал. ҡар. иңкәйеү.
1. Алға табан бөгөлөү, эйелеү. □ Наклоняться, склоняться. Сәумәлйей биреп йөрөу. Сәумәлйей башлау. Сәумәлйеп атлау. Сәумәлйеп еләк йыйыу. Сәумәлйеп эшләу.
2. Бәүелеү, һелкенеү. □ Раскачиваться. Сәумәлйеп атлау. Сәумәлйеп тороу. Сәумәлйей башлау.
СӘҮМӘЛӘҮ (сәүмәлә-) (Р: опрокидываться; И.: overturn; T: devrilmek) ҡ. диал.
Түңкәрелеп китеү, әйләнеп килеп төшөү, артҡа ауып китеү. □ Опрокидываться. Сәңгелдәктән сәумәләу. Сәумәләргә генә тороу.
СӘҮСӘЛӘК (Р: скандальный; И.: scandalous; T.: kavgacı) с. диал. ҡар. кәүгәсел.
1. Бәләкәй генә нәмәнән бәлә һалып, оло тауыш ҡуптарыусан; бәләсел. □ Скандальный. Сәусәләк әҙәм. Сәусәләк бәндә. Сәусәләк ҡатын.
844
СӘҮК-СӘҮК (Р.: подражание звонким отрывистым голосам зверей и птиц; И.: sound imitative word; T.: cıvıl cıvıl) оҡш.
Ҡырағай ҡош тауышы йәки бәләкәй эт, көсөк өргәнде белдергән һүҙ. □ Подражание звонким отрывистым голосам зверей и птиц. Сэук-сэук итеу. Сэук-сэук килеу. ■ Сәукә тауышы яңғырауыҡлы: «сэук-сэук» йәки «кйәд-кйәә». Э. Ишбирҙин.
СӘҮКӘ I (Р.: галка; И.: jackdaw; T.: küçük karga) и. зоол.
Ҡоҙғондар ғаиләһенә ҡараған буҙ башлы, ҡара кәүҙәле ҡош. □ Галка (лат. Corvus monedula). / Галочий. Сәукә йомортҡаһы. Сәукә ояһы. Сәукә тубы. ■ Сәукәнең суҡышы, маңлайы, тамағы, ҡанаттары һәм ҡойроғо ҡара, башы, кәуҙәһенең аҫ яғы ҡуйы һоро. Э. Ишбирҙин. Мәсет ҡыйығы өҫтөнән һуңға ҡалған бер төркөм сәукә шым ғына осоп утте. А. Абдуллин.
♦ Ҡара сәүкә кеүек бик күп булып (халыҡ төркөмөнә ҡарата). □ Как чёрная туча (о толпе). Ҡара сәукә кеуек ерҙе ҡаплап алыу. ■ Абдрахман ҡара сәукә кеуек ябырылып килгән дошман яуына атырға керешкән. Ә. Вахитов. Сәүкә тубылай күмәк булыу. □ Как стая галок. ■ Мәрйәм бынан өс-дурт йыл элек шул оло яланға сәукә тубылай һибелешеп шау-гөр эшләп йөрөгәндәрен .. иҫенә төшөрҙө. С. Шәрипов.
СӘҮКӘ II (Р: плёнка на молоке; И.: pellicle of milk; T.: sütün yüzünde zar durumunda toplanan katman) u.
Һөт өҫтөнә ултырған шекәрә. □ Плёнка на молоке. Сәукәһен алыу. Сәукәһен ашау. Ҡайнаған һөт сәукәһе.
СӘҮКӘ БОРСАҒЫ (Р: горох полевой; И.: field pea; T.: bezelye) и. бот.
Көл төҫлө, тәмһеҙ борсаҡлы булыуы менән айырылған сәсеү борсағының бер төрө. □ Горох полевой (лат. Pisum arvense); пел юшка. Сәукә борсағы сәсеу. Сәукә борсағын һуғыу. Сәукә борсағы сәскәһе. Сәукә борсағы ҡомлораҡ ерҙә уҫергә ярата.
СӘҮКӘ ЕП (ебе) (Р: катушечная нитка; И.: reel-to-reel thread; T.: makaralı iplik) и. диал.
Тегенеү өсөн тәғәйенле еп; кәтүк ебе. □ Катушечная нитка. Сәукә еп һатып алыу. Ҡара сәукә еп. Ҡыҙыл сәукә еп. Аҡ сәукә еп менән тегеп ҡуйыу. Сәукә еп етештереусе фабрика.
СӘҮКӘЛӘК (сәүкәләге) (Р: кляузник; И.: barrator; T.: gammaz) и. диал. ҡар. ошаҡсы.
Ошаҡлашып йөрөгән кеше. □ Кляузник. Сәукәләк дуҫ. Сәукәләктән ары тор. Сәукә-ләк сереңде таратыр. Ҡешенең сәукәләк булыуы яман.
СӘҮЛЕ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan subdivisions; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡырғыҙ ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени киргиз. Сәуле аймағы. Сәуле иләуе. Сәуле йортауайы.
СӘҮМЕГЕҮ (сәүме-) ҡ. диал. ҡар. сөйлөгөү. Сәумегеп барып төштө. Сәумегеп китте. Уйламаған ерҙә сәумекте.
СӘҮМӘЛЙЕҮ (сәүмәлйе-) (Р.: наклоняться; И.: stoop; bend; T.: eğilmek) ҡ. диал. ҡар. иңкәйеү.
1. Алға табан бөгөлөү, эйелеү. □ Наклоняться, склоняться. Сәумәлйей биреп йөрөу. Сәумәлйей башлау. Сәумәлйеп атлау. Сәумәлйеп еләк йыйыу. Сәумәлйеп эшләу.
2. Бәүелеү, һелкенеү. □ Раскачиваться. Сәумәлйеп атлау. Сәумәлйеп тороу. Сәумәлйей башлау.
СӘҮМӘЛӘҮ (сәүмәлә-) (Р: опрокидываться; И.: overturn; T: devrilmek) ҡ. диал.
Түңкәрелеп китеү, әйләнеп килеп төшөү, артҡа ауып китеү. □ Опрокидываться. Сәңгелдәктән сәумәләу. Сәумәләргә генә тороу.
СӘҮСӘЛӘК (Р: скандальный; И.: scandalous; T.: kavgacı) с. диал. ҡар. кәүгәсел.
1. Бәләкәй генә нәмәнән бәлә һалып, оло тауыш ҡуптарыусан; бәләсел. □ Скандальный. Сәусәләк әҙәм. Сәусәләк бәндә. Сәусәләк ҡатын.
844