Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 111 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАЛЫМЛАУ
Ҡулынан эш килгән, эшкә уңған; эшлекле. □ Способный. Талтым кеше. Талтым уҡыусы. Талтым бала. ■ Ҡалған улдарын бабай, былары талтымыраҡ, уңғаныраҡ, әйҙә, иген үҫтерһендәр, тип, Ашҡаҙар менән Иҙел араһындағы яланға урынлаштырған. Легенданан.
ТАЛЫҒЫУ I (талыҡ-) (Р.: утомляться; И.: get tired; T.: yorulmak) ҡ.
1. Ниндәйҙер дауамлы эш-хәрәкәттән арыу, йонсоу. □ Утомляться, уставать. // Утомление, сильная усталость. Сиратта тороп талығыу. ■ [Заятүләк:] Шоңҡар ҡошом талыҡҡан, оса алмайса яланға. «Заятүләк менән һыуһылыу».
2. Арыу, талыу (берәй ағзаға ҡарата). □ Утомляться, уставать (об органе тела). Көн оҙоно баҫып тороп, аяҡтарым талыҡты. Ҡулдар талығыу.
3. Рухи ғазап кисереү, ғазапланыу. □ Томиться. Күңелем талыға. Оҙаҡ көтөүҙән талығыу.
ТАЛЫҒЫУ II (талыҡ-) (Р: задремать; И.: get pleasure; T.: içi geçmek) ҡ.
1. Рәхәтлеккә талып иҙерәү. □ Задремать; расслабиться. // Дрёма, дремота; расслабление. Талығып йоҡлау. Талығып ултырыу.
2. Нимәлер менән ныҡ әҫәрләнеү. □ Воодушевляться, вдохновляться. ■ Бабайҙың баҡсаһына көн дә иртән бер алтын ҡош килеп, талығып-талығып һайрай торған булған. Әкиәттән.
ТАЛЫҠ (талығы) (Р: шпонка; И.: bushing key; T: kaplama tahtası) и.
1. Таҡта йәки бүрәнәне ялғау өсөн ҡаҡҡан ағас; шына. □ Шпонка. Талыҡ ҡуйыу. ■ Бабай балта һабына талыҡ ҡағыу менән булышҡан. Әкиәттән.
2. мед. Һөйәктәр зарарланғанда, һынғанда ҡулланылған гипслы бинт йәки башҡа материалдан эшләнгән ҡулайлама. □ Шина (в медицине). Талыҡ ҡуйыу. Талыҡ һалыу.
ТАЛЫҠЛАУ (талыҡла-) (Р: забивать шпонки; И.: fix with a bushing key; T: kaplama tahtası kakmak) ҡ.
1. Таҡта, бүрәнәне ялғап ағас ҡағыу. □ Забивать шпонки во что, закреплять шпонка
ми что. Ағасты талыҡлау. ■ Бабай, такта, ағастарҙы талыҡлап, һарай әтмәләгән, ти. Әкиәттән.
2. Һынған аяҡ-ҡулды ҡоршап, ҡабыҡ бәйләү; өйсөкләү. □ Накладывать шину, лубок на что. Ҡулды талыҡлау. Һынған аяҡты талыҡлау.
ТАЛЫҠТЫРЫУ I (талыҡтыр-) ҡ. ҡар. талсыҡтырыу 1. Аттарҙы талыҡтырыу. Кешеләрҙе талыҡтырыу. ■ Талыҡтырып атын, Аҫылбай ҡайтып төшә өс көн тигәндә. М. Тажи.
ТАЛЫҠТЫРЫУ II (талыҡтыр-) ҡ. диал.
1. ҡар. талдырыу II. Йоҡоға талыҡтырыу. Уйға талыҡтырыу.
2. Тандыр ғына утта томалап бешереү; быҡтырыу. □ Тушить (о еде). Кәбеҫтә талыҡтырыу. Йәшелсә талыҡтырыу.
ТАЛЫҠҺЫРАУ (талыҡһыра-) (Р: расслабляться; И.: be at ease; T: gevşemek) ҡ. диал. ҡар. талығыу.
Иҙрәп, онотолған һымаҡ булыу. □ Расслабляться. Талыҡһырап тороу. Артыҡ талыҡһырама.
ТАЛЫМ (Р: привередливость (в еде); И.: squeamishness; T: zor beğenirlik) u.
Аш-Һыуға ҡарата һайланыусанлыҡ, нәҙберек (4) булыу. □ Привередливость, разборчивость (в еде); гастрономические прихоти. Талым ҡайтыу. М [Ирек:] Эсербеҙ эле, Зөфәр иптәш, сәйҙең уның талымы юҡ. А. Таһиров.
ТАЛ ЫМ Д АУ (талымда-) (Р: мотать пряжу на колени; И.: wind yarn (about one's knees); T: ipi dize sarmak) ҡ. диал.
Иләнгән йөндө йәки епте тубыҡҡа кәләпләү. □ Мотать пряжу на колени. Талымдап ҡуйыу. Талымдағандан һуң йөндө йыуалар.
ТАЛЫМЛАНЫУ (талымлан-) ҡ. ҡайт. ҡар. талымлау, возвр. от талымлау. Талымланып ултыра. Ашауҙа талымлана ул. ■ һуғыш башланғас, билдәле, ундай талымланыуҙар бөттө. С. Поварисов. [Кусты] талымланып йөҙәтмәй, шуныһы яҡшы. Ә. Хәкимов.
ТАЛЫМЛАУ (талымла-) (Р: привередничать; И.: be fastidious; T: zor beğenmek) ҡ.
Ill
Ҡулынан эш килгән, эшкә уңған; эшлекле. □ Способный. Талтым кеше. Талтым уҡыусы. Талтым бала. ■ Ҡалған улдарын бабай, былары талтымыраҡ, уңғаныраҡ, әйҙә, иген үҫтерһендәр, тип, Ашҡаҙар менән Иҙел араһындағы яланға урынлаштырған. Легенданан.
ТАЛЫҒЫУ I (талыҡ-) (Р.: утомляться; И.: get tired; T.: yorulmak) ҡ.
1. Ниндәйҙер дауамлы эш-хәрәкәттән арыу, йонсоу. □ Утомляться, уставать. // Утомление, сильная усталость. Сиратта тороп талығыу. ■ [Заятүләк:] Шоңҡар ҡошом талыҡҡан, оса алмайса яланға. «Заятүләк менән һыуһылыу».
2. Арыу, талыу (берәй ағзаға ҡарата). □ Утомляться, уставать (об органе тела). Көн оҙоно баҫып тороп, аяҡтарым талыҡты. Ҡулдар талығыу.
3. Рухи ғазап кисереү, ғазапланыу. □ Томиться. Күңелем талыға. Оҙаҡ көтөүҙән талығыу.
ТАЛЫҒЫУ II (талыҡ-) (Р: задремать; И.: get pleasure; T.: içi geçmek) ҡ.
1. Рәхәтлеккә талып иҙерәү. □ Задремать; расслабиться. // Дрёма, дремота; расслабление. Талығып йоҡлау. Талығып ултырыу.
2. Нимәлер менән ныҡ әҫәрләнеү. □ Воодушевляться, вдохновляться. ■ Бабайҙың баҡсаһына көн дә иртән бер алтын ҡош килеп, талығып-талығып һайрай торған булған. Әкиәттән.
ТАЛЫҠ (талығы) (Р: шпонка; И.: bushing key; T: kaplama tahtası) и.
1. Таҡта йәки бүрәнәне ялғау өсөн ҡаҡҡан ағас; шына. □ Шпонка. Талыҡ ҡуйыу. ■ Бабай балта һабына талыҡ ҡағыу менән булышҡан. Әкиәттән.
2. мед. Һөйәктәр зарарланғанда, һынғанда ҡулланылған гипслы бинт йәки башҡа материалдан эшләнгән ҡулайлама. □ Шина (в медицине). Талыҡ ҡуйыу. Талыҡ һалыу.
ТАЛЫҠЛАУ (талыҡла-) (Р: забивать шпонки; И.: fix with a bushing key; T: kaplama tahtası kakmak) ҡ.
1. Таҡта, бүрәнәне ялғап ағас ҡағыу. □ Забивать шпонки во что, закреплять шпонка
ми что. Ағасты талыҡлау. ■ Бабай, такта, ағастарҙы талыҡлап, һарай әтмәләгән, ти. Әкиәттән.
2. Һынған аяҡ-ҡулды ҡоршап, ҡабыҡ бәйләү; өйсөкләү. □ Накладывать шину, лубок на что. Ҡулды талыҡлау. Һынған аяҡты талыҡлау.
ТАЛЫҠТЫРЫУ I (талыҡтыр-) ҡ. ҡар. талсыҡтырыу 1. Аттарҙы талыҡтырыу. Кешеләрҙе талыҡтырыу. ■ Талыҡтырып атын, Аҫылбай ҡайтып төшә өс көн тигәндә. М. Тажи.
ТАЛЫҠТЫРЫУ II (талыҡтыр-) ҡ. диал.
1. ҡар. талдырыу II. Йоҡоға талыҡтырыу. Уйға талыҡтырыу.
2. Тандыр ғына утта томалап бешереү; быҡтырыу. □ Тушить (о еде). Кәбеҫтә талыҡтырыу. Йәшелсә талыҡтырыу.
ТАЛЫҠҺЫРАУ (талыҡһыра-) (Р: расслабляться; И.: be at ease; T: gevşemek) ҡ. диал. ҡар. талығыу.
Иҙрәп, онотолған һымаҡ булыу. □ Расслабляться. Талыҡһырап тороу. Артыҡ талыҡһырама.
ТАЛЫМ (Р: привередливость (в еде); И.: squeamishness; T: zor beğenirlik) u.
Аш-Һыуға ҡарата һайланыусанлыҡ, нәҙберек (4) булыу. □ Привередливость, разборчивость (в еде); гастрономические прихоти. Талым ҡайтыу. М [Ирек:] Эсербеҙ эле, Зөфәр иптәш, сәйҙең уның талымы юҡ. А. Таһиров.
ТАЛ ЫМ Д АУ (талымда-) (Р: мотать пряжу на колени; И.: wind yarn (about one's knees); T: ipi dize sarmak) ҡ. диал.
Иләнгән йөндө йәки епте тубыҡҡа кәләпләү. □ Мотать пряжу на колени. Талымдап ҡуйыу. Талымдағандан һуң йөндө йыуалар.
ТАЛЫМЛАНЫУ (талымлан-) ҡ. ҡайт. ҡар. талымлау, возвр. от талымлау. Талымланып ултыра. Ашауҙа талымлана ул. ■ һуғыш башланғас, билдәле, ундай талымланыуҙар бөттө. С. Поварисов. [Кусты] талымланып йөҙәтмәй, шуныһы яҡшы. Ә. Хәкимов.
ТАЛЫМЛАУ (талымла-) (Р: привередничать; И.: be fastidious; T: zor beğenmek) ҡ.
Ill