Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 149 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАПЛАУ
чего-л. Мәктәпкә тапҡырлашыу. Олатайға тапҡырлашыу. ■ Сәғәт һаман һалмаҡ ҡына сылтылдап ултыра. Уның телдәре ике өҫ-төнә тапҡырлашҡан. М. Тажи.
ТАПҠЫРЛЫҠ (тапҡырлығы) (Р.: остроумие; И.: wit; T: zekâ) и.
Берәй нәмәне хәл итеүҙәге зирәклек, сослоҡ. □ Остроумие, находчивость; изобретательность. Тапҡырлыҡ курһәтеу. Тапҡырлыҡта һынашыу. Уның тапҡырлығына һоҡланыу. ■ Ҡапыл уның [Гәбделхәкимов-тың] тапҡырлығы ла, ҡыйыулығы ла юғалды. Яр. Вәлиев. Бронетранспортёр аҫтына .. ятҡан механик-водитель ботә батальонда булдыҡлылығы, тапҡырлығы, ҡупшылығы менән дан тотҡан Любомир Зух ине. М. Кәрим. Мастерҙың тауышы бик мөшкол сыҡты, сөнки шофёрының тапҡырлығына ышана ине бит әле. Р. Солтангәрәев.
ТАПҠЫРТ (Р: окрестность; И.: neighbourhood; T.: çevre) и. диал.
Әйләнәләге ер; урата; тирә. □ Окрестность. Беҙҙең тапҡыртта.
ТАПҠЫР ҺҮҘ (Р: афоризм; И.: aphorism; T.: vecize) и. әҙ.
Башҡорт халыҡ ижадында ҡыҫҡа ғына итеп, үткер, дөрөҫ фекер әйтә торған тор. □ Афоризм. Тапҡыр һуҙҙәр китабы. Тапҡыр һуҙҙәр конкурсы. ■ Өгөт-нәсихәт бирерлек тапҡыр һуҙҙәрҙе тәржемә итеу кунекмәлә-ре телдәрҙе сағыштырып белеуҙе, хәтергә һалыуҙы тағы нығыта төшә. Ғ. Хөсәйенов.
ТАПҠЫС и. диал. ҡар. тәпке. Тимер тапҡыс. Тапҡыс менән улән утау. Тапҡыс менән картуф кумеу.
ТАПЛАҠ (таплағы) (Р: блюдо, приготовленное из жареного толчёного пшена с сахаром или мёдом; И.: kind of national dishj; T.: bir yemek türü) u.
Тары ярмаһын килелә төйөп, баллы һөт ҡушып яһалған ашамлыҡ. □ Блюдо, приготовленное из жареного и толчёного пшена с сахаром или мёдом. Таплаҡты ауыҙ итеу. Татлы таплаҡ. Таплаҡ болғау.
ТАПЛАНДЫРЫУ (тапландыр-) (Р: испачкать; И.: soil; T.: lekelemek) ҡ.
Тап тейҙереү, таплы итеү. □ Испачкать, пятнать, пачкать что-л. Кулдәкте тапланды
рыу. М Ҡып-ҡыҙыл сырайлы ғына егеттәрҙе лә ыҫмалаға буяп тапландыра был Өфө. Ш. Бабич.
ТАПЛАНЫУ (таплан-) (Р: испачкаться; И.: smudge; soil; get dirty; T.: lekelenmek) ҡ.
1. Тап тейеп бысрау. □ Испачкаться, за-пятнаться, иметь пятно (пятна); покрываться пятнами. Тапланған кейем. Тапланған һауыт. И Таммаһын ҡан, аҡмаһын йәш, ер йөҙө тапланмаһын!Ялтыраһын ил йөҙө, ирек нуры ҡапланмаһын! Д. Юлтый. [Ҡыҙрас] ҡуйынынан ҡулда куп йөрөуҙән таушалып һәм ситтәре тапланып бөткән ҡағыҙ килтереп сығарҙы. Ә. Чаныш.
2. кусм. Хурлыҡ килеү, тап төшөү, бысрау. □ Запятнаться, загрязняться (о душе, совести, чести); иметь пятно (позора). Намыҫ тапланмаһын. Ҡуңел тапланыу. К Саф иман тапланмаһа, тәҡдир аяҡ салмаһа, нурлы йондоҙҙарҙан да нурлы ялтырармын алда мин. Ш. Бабич.
ТАПЛАТЫУ (таплат-) (Р: запятнать; И.: besmirch; T.: lekelemek) ҡ.
1. Тап тейҙереп бысратыу, тап төшөртөү.
□ Запятнать, запачкать что-л. Ҡейемде таплатыу. Салбарҙы таплатыу. К «Ат менәм!» — тип ятҡанда, Ағиҙелен таплатып, ҡара ҡандар аҡҡанда, дошманына яу асмай, батыр ятып ҡалырмы? «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
2. кусм. Оятлы итеү, хурлыҡ менән быс-раттырыу. □ Запятнать, опозорить. ■ Аҡ куңелде таплатып, ҡиммәт намыҫты тапатып, торма ерҙә, эй, бөйөк выждан, йыйын шайтан менән\ Ш. Бабич.
ТАПЛАУ (тапла-) (Р: пятнать, пачкать; И.: besmirch; T.: lekelemek) ҡ.
1. Тап тейҙереп бысратыу. □ Пятнать, пачкать что-л. Ҡейемде таплау. Тушәмде таплау. Ҡеләмде таплау.
2. Тап (II) менән тултырыу. □ Засорять щепками. Ихатаны таплау. Тоҡто таплау.
3. кусм. Оят, хурлыҡ килтереү. □ Запятнать; оклеветать. // Клевета. Намыҫты таплау. ■ Әле тугел, электән дә ул [Зөбәйер] Сәғиҙә менән бер тубә аҫтында йәмғиәттәге абруйын тапламау өсөн генә туҙеп көн итте. М. Садиҡова.
149
чего-л. Мәктәпкә тапҡырлашыу. Олатайға тапҡырлашыу. ■ Сәғәт һаман һалмаҡ ҡына сылтылдап ултыра. Уның телдәре ике өҫ-төнә тапҡырлашҡан. М. Тажи.
ТАПҠЫРЛЫҠ (тапҡырлығы) (Р.: остроумие; И.: wit; T: zekâ) и.
Берәй нәмәне хәл итеүҙәге зирәклек, сослоҡ. □ Остроумие, находчивость; изобретательность. Тапҡырлыҡ курһәтеу. Тапҡырлыҡта һынашыу. Уның тапҡырлығына һоҡланыу. ■ Ҡапыл уның [Гәбделхәкимов-тың] тапҡырлығы ла, ҡыйыулығы ла юғалды. Яр. Вәлиев. Бронетранспортёр аҫтына .. ятҡан механик-водитель ботә батальонда булдыҡлылығы, тапҡырлығы, ҡупшылығы менән дан тотҡан Любомир Зух ине. М. Кәрим. Мастерҙың тауышы бик мөшкол сыҡты, сөнки шофёрының тапҡырлығына ышана ине бит әле. Р. Солтангәрәев.
ТАПҠЫРТ (Р: окрестность; И.: neighbourhood; T.: çevre) и. диал.
Әйләнәләге ер; урата; тирә. □ Окрестность. Беҙҙең тапҡыртта.
ТАПҠЫР ҺҮҘ (Р: афоризм; И.: aphorism; T.: vecize) и. әҙ.
Башҡорт халыҡ ижадында ҡыҫҡа ғына итеп, үткер, дөрөҫ фекер әйтә торған тор. □ Афоризм. Тапҡыр һуҙҙәр китабы. Тапҡыр һуҙҙәр конкурсы. ■ Өгөт-нәсихәт бирерлек тапҡыр һуҙҙәрҙе тәржемә итеу кунекмәлә-ре телдәрҙе сағыштырып белеуҙе, хәтергә һалыуҙы тағы нығыта төшә. Ғ. Хөсәйенов.
ТАПҠЫС и. диал. ҡар. тәпке. Тимер тапҡыс. Тапҡыс менән улән утау. Тапҡыс менән картуф кумеу.
ТАПЛАҠ (таплағы) (Р: блюдо, приготовленное из жареного толчёного пшена с сахаром или мёдом; И.: kind of national dishj; T.: bir yemek türü) u.
Тары ярмаһын килелә төйөп, баллы һөт ҡушып яһалған ашамлыҡ. □ Блюдо, приготовленное из жареного и толчёного пшена с сахаром или мёдом. Таплаҡты ауыҙ итеу. Татлы таплаҡ. Таплаҡ болғау.
ТАПЛАНДЫРЫУ (тапландыр-) (Р: испачкать; И.: soil; T.: lekelemek) ҡ.
Тап тейҙереү, таплы итеү. □ Испачкать, пятнать, пачкать что-л. Кулдәкте тапланды
рыу. М Ҡып-ҡыҙыл сырайлы ғына егеттәрҙе лә ыҫмалаға буяп тапландыра был Өфө. Ш. Бабич.
ТАПЛАНЫУ (таплан-) (Р: испачкаться; И.: smudge; soil; get dirty; T.: lekelenmek) ҡ.
1. Тап тейеп бысрау. □ Испачкаться, за-пятнаться, иметь пятно (пятна); покрываться пятнами. Тапланған кейем. Тапланған һауыт. И Таммаһын ҡан, аҡмаһын йәш, ер йөҙө тапланмаһын!Ялтыраһын ил йөҙө, ирек нуры ҡапланмаһын! Д. Юлтый. [Ҡыҙрас] ҡуйынынан ҡулда куп йөрөуҙән таушалып һәм ситтәре тапланып бөткән ҡағыҙ килтереп сығарҙы. Ә. Чаныш.
2. кусм. Хурлыҡ килеү, тап төшөү, бысрау. □ Запятнаться, загрязняться (о душе, совести, чести); иметь пятно (позора). Намыҫ тапланмаһын. Ҡуңел тапланыу. К Саф иман тапланмаһа, тәҡдир аяҡ салмаһа, нурлы йондоҙҙарҙан да нурлы ялтырармын алда мин. Ш. Бабич.
ТАПЛАТЫУ (таплат-) (Р: запятнать; И.: besmirch; T.: lekelemek) ҡ.
1. Тап тейҙереп бысратыу, тап төшөртөү.
□ Запятнать, запачкать что-л. Ҡейемде таплатыу. Салбарҙы таплатыу. К «Ат менәм!» — тип ятҡанда, Ағиҙелен таплатып, ҡара ҡандар аҡҡанда, дошманына яу асмай, батыр ятып ҡалырмы? «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
2. кусм. Оятлы итеү, хурлыҡ менән быс-раттырыу. □ Запятнать, опозорить. ■ Аҡ куңелде таплатып, ҡиммәт намыҫты тапатып, торма ерҙә, эй, бөйөк выждан, йыйын шайтан менән\ Ш. Бабич.
ТАПЛАУ (тапла-) (Р: пятнать, пачкать; И.: besmirch; T.: lekelemek) ҡ.
1. Тап тейҙереп бысратыу. □ Пятнать, пачкать что-л. Ҡейемде таплау. Тушәмде таплау. Ҡеләмде таплау.
2. Тап (II) менән тултырыу. □ Засорять щепками. Ихатаны таплау. Тоҡто таплау.
3. кусм. Оят, хурлыҡ килтереү. □ Запятнать; оклеветать. // Клевета. Намыҫты таплау. ■ Әле тугел, электән дә ул [Зөбәйер] Сәғиҙә менән бер тубә аҫтында йәмғиәттәге абруйын тапламау өсөн генә туҙеп көн итте. М. Садиҡова.
149