Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 158 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАРАНЛАУ
Һаҙандар ғаиләһенә ҡараған яҫы, көмрө кәүҙәле, бәләкәй генә тупаҡ башлы, ҡыҙғылт йөҙгөслө йылға-күл балығы. □ Тарань (лат. Rutilus heckelii). Таран балыҡ. Таран ыуылдырығы.
ТАРАНЛАУ (таранла-) (Р.: таранить; И.: ram; T.: mahmuzlamak) ҡ.
Таран яһау; төкөтөү. □ Таранить. Само-лётты таранлау. ■ Немец танкыларын таранлау буйынса Зубенконың тәжрибәһе ҙур ине. Ғ. Аллаяров.
ТАРАНСАЙ (Р.: мелкая тарань; И.: small roach; T: bir tür balık) и. зоол.
Бәләкәй таран балығы. □ Мелкая тарань, густерка. Тарансай ҡармаҡлау. Тарансай ыуылдырығы. Тарансай тотоу.
ТАРАНТАС [рус.] и. ҡар. кырандас. Тарантас егеу. Тарантаста йөрөу.
ТАРАНТЕЛЛА [ит. tarantella} (Р: тарантелла; И.: tarantella; Т: tarantella) и. муз.
Италияла халыҡ бейеүе һәм шуға яҙылған музыка әҫәре. □ Тарантелла. Программаға тарантелла ингән. ■ Фәйзи Ғәскә-ров исемендәге дәуләт академия халыҡ бейеуҙәре ансамбленең балалар студияһы балаларға отоп алыуға ецел һаналған бе-йеуҙәр менән бергә ҡатмарлыларҙы, айырыуса «Ҡурай»ҙы, «Ирәндек», «Птичий двор», «На полянке», «Тарантелла», «Сюрприз», «Гопак» һымаҡтарҙы оҫта башҡара улар. «Башҡортостан», 26 ноябрь 2013.
ТАРАНТУЛ (Р: тарантул; И.: mygale; Т: Italyan örümceği, tarantel) и. зоол. ҡар. бөйө.
Ағыулы эре үрмәксе. □ Тарантул (лат. Lycosa). Тарантул ояһы. Тарантул урсегән.
ТАРАНЫУ (таран-) ҡ. ҡайт. ҡар. тарау возвр. от тарау. • Таҙ таранғансы, туй таралған. Мәҡәл.
ТАРАТАЙКА (Р: тарантайка; И.: cabriolet; T: kabriyole) и. диал. ҡар. ҡуян арбаһы.
Еңелгә егелә торған ике тәгәрмәсле арба. □ Тарантайка (двухколёсная повозка). ■ Урман бабай куп йылдар колхозда ялан ҡарауылсыһы булып эшләне. Екке аты, ике тәгәрмәсле ҡуян арбаһы — таратайкаһы бар ине. Й. Солтанов.
ТАРАТТЫРЫУ (тараттыр-) ҡ. йөкм. ҡар. таратыу I, 1-6. понуд. от таратыу
I, 1-6. Халыҡты тараттырыу. Килгән китаптарҙы тараттырыу. Аҡса тараттырыу. ■ Разведчиктарҙың ғорурлығын беләһегеҙ бит инде: ул улһә улә, әммә взвод тараттырыу кеуек эшкә барып етә алмай. И. Ғиззәтуллин.
ТАРАТЫЛЫУ (таратыл-) ҡ. төш. ҡар. таратыу I. страд, от таратыу I. ■ Диктор, оперсводканы тапшырғандан һуң,.. парадта ҡатнашыусыларға саҡырыу билеттары таратылыу хаҡында, тиреһенән сығырҙай булып шатланып, ярһып, сәсәй-сәсәй һөйләне. И. Абдуллин.
ТАРАТЫУ I (тарат-) (Р: рассыпать; И.: scatter; T.: yaymak) ҡ.
1. Бергә йыйылған, бер урында булған нәмәләрҙе башҡа-башҡа айырыу; ян-яҡҡа йәйелдереү. □ Рассыпать, разложить, разбросать, раскидать. Бесәнде таратыу. Игенде таратыу. Таратып ташлау. Таратып киптереу. ■ Сәскәләрҙән кеше кәбән ҡоя, иҫкән елдәр уны тарата. X. Назар. Үтәғол килтергән сәй-шәкәр, тәм-томдарын, парса, бәрхәт, аҡ митҡал киҫәктәрен урындыҡҡа таратып ташланы. 3. Ураҡсин. Сәлмән көлдө баҡсаһына таратып сыҡҡан. Әкиәттән. Йугереп тә йугереп урттәр һалдым уҙән буйҙарына таратып. Халыҡ йырынан.
2. Бер төркөмдәге кеше йәки малды һәр береһен үҙ ыңғайына ҡуйып, ян-яҡҡа ебәреү. □ Распускать, разгонять. // Роспуск. Балаларҙы таратыу. Малдарҙы таратыу. Уҡыусыларҙы эшкә таратыу. ■ Айбулат йылҡы көтөуен ҡылғанлы типһәнгә таратып ебәргән. Һ. Дәүләтшина.
3. Кеше йәки малды башҡа-башҡа айырып урынлаштырыу, билдәле бер урынға тәғәйенләү. □ Размещать, разместить, устраивать, устроить. // Размещение, устраивание. Уҡыусыларҙы эшкә таратыу. Фатирҙарға таратыу.
4. Бер төркөмдәге кеше йәки малды ҡыуып, ян-яҡҡа туҙҙырыу. □ Разгонять, разогнать. // Разгон. ■ Баҙарҙағы халыҡты атлы казактар таратты. Д. Юлтый.
5. Бер өйкөмдәге нәмәне туҙҙырып, юҡ итеү. П Рассеивать. // Рассеивание. Болотто таратыу. Төтөндө таратыу.
158
Һаҙандар ғаиләһенә ҡараған яҫы, көмрө кәүҙәле, бәләкәй генә тупаҡ башлы, ҡыҙғылт йөҙгөслө йылға-күл балығы. □ Тарань (лат. Rutilus heckelii). Таран балыҡ. Таран ыуылдырығы.
ТАРАНЛАУ (таранла-) (Р.: таранить; И.: ram; T.: mahmuzlamak) ҡ.
Таран яһау; төкөтөү. □ Таранить. Само-лётты таранлау. ■ Немец танкыларын таранлау буйынса Зубенконың тәжрибәһе ҙур ине. Ғ. Аллаяров.
ТАРАНСАЙ (Р.: мелкая тарань; И.: small roach; T: bir tür balık) и. зоол.
Бәләкәй таран балығы. □ Мелкая тарань, густерка. Тарансай ҡармаҡлау. Тарансай ыуылдырығы. Тарансай тотоу.
ТАРАНТАС [рус.] и. ҡар. кырандас. Тарантас егеу. Тарантаста йөрөу.
ТАРАНТЕЛЛА [ит. tarantella} (Р: тарантелла; И.: tarantella; Т: tarantella) и. муз.
Италияла халыҡ бейеүе һәм шуға яҙылған музыка әҫәре. □ Тарантелла. Программаға тарантелла ингән. ■ Фәйзи Ғәскә-ров исемендәге дәуләт академия халыҡ бейеуҙәре ансамбленең балалар студияһы балаларға отоп алыуға ецел һаналған бе-йеуҙәр менән бергә ҡатмарлыларҙы, айырыуса «Ҡурай»ҙы, «Ирәндек», «Птичий двор», «На полянке», «Тарантелла», «Сюрприз», «Гопак» һымаҡтарҙы оҫта башҡара улар. «Башҡортостан», 26 ноябрь 2013.
ТАРАНТУЛ (Р: тарантул; И.: mygale; Т: Italyan örümceği, tarantel) и. зоол. ҡар. бөйө.
Ағыулы эре үрмәксе. □ Тарантул (лат. Lycosa). Тарантул ояһы. Тарантул урсегән.
ТАРАНЫУ (таран-) ҡ. ҡайт. ҡар. тарау возвр. от тарау. • Таҙ таранғансы, туй таралған. Мәҡәл.
ТАРАТАЙКА (Р: тарантайка; И.: cabriolet; T: kabriyole) и. диал. ҡар. ҡуян арбаһы.
Еңелгә егелә торған ике тәгәрмәсле арба. □ Тарантайка (двухколёсная повозка). ■ Урман бабай куп йылдар колхозда ялан ҡарауылсыһы булып эшләне. Екке аты, ике тәгәрмәсле ҡуян арбаһы — таратайкаһы бар ине. Й. Солтанов.
ТАРАТТЫРЫУ (тараттыр-) ҡ. йөкм. ҡар. таратыу I, 1-6. понуд. от таратыу
I, 1-6. Халыҡты тараттырыу. Килгән китаптарҙы тараттырыу. Аҡса тараттырыу. ■ Разведчиктарҙың ғорурлығын беләһегеҙ бит инде: ул улһә улә, әммә взвод тараттырыу кеуек эшкә барып етә алмай. И. Ғиззәтуллин.
ТАРАТЫЛЫУ (таратыл-) ҡ. төш. ҡар. таратыу I. страд, от таратыу I. ■ Диктор, оперсводканы тапшырғандан һуң,.. парадта ҡатнашыусыларға саҡырыу билеттары таратылыу хаҡында, тиреһенән сығырҙай булып шатланып, ярһып, сәсәй-сәсәй һөйләне. И. Абдуллин.
ТАРАТЫУ I (тарат-) (Р: рассыпать; И.: scatter; T.: yaymak) ҡ.
1. Бергә йыйылған, бер урында булған нәмәләрҙе башҡа-башҡа айырыу; ян-яҡҡа йәйелдереү. □ Рассыпать, разложить, разбросать, раскидать. Бесәнде таратыу. Игенде таратыу. Таратып ташлау. Таратып киптереу. ■ Сәскәләрҙән кеше кәбән ҡоя, иҫкән елдәр уны тарата. X. Назар. Үтәғол килтергән сәй-шәкәр, тәм-томдарын, парса, бәрхәт, аҡ митҡал киҫәктәрен урындыҡҡа таратып ташланы. 3. Ураҡсин. Сәлмән көлдө баҡсаһына таратып сыҡҡан. Әкиәттән. Йугереп тә йугереп урттәр һалдым уҙән буйҙарына таратып. Халыҡ йырынан.
2. Бер төркөмдәге кеше йәки малды һәр береһен үҙ ыңғайына ҡуйып, ян-яҡҡа ебәреү. □ Распускать, разгонять. // Роспуск. Балаларҙы таратыу. Малдарҙы таратыу. Уҡыусыларҙы эшкә таратыу. ■ Айбулат йылҡы көтөуен ҡылғанлы типһәнгә таратып ебәргән. Һ. Дәүләтшина.
3. Кеше йәки малды башҡа-башҡа айырып урынлаштырыу, билдәле бер урынға тәғәйенләү. □ Размещать, разместить, устраивать, устроить. // Размещение, устраивание. Уҡыусыларҙы эшкә таратыу. Фатирҙарға таратыу.
4. Бер төркөмдәге кеше йәки малды ҡыуып, ян-яҡҡа туҙҙырыу. □ Разгонять, разогнать. // Разгон. ■ Баҙарҙағы халыҡты атлы казактар таратты. Д. Юлтый.
5. Бер өйкөмдәге нәмәне туҙҙырып, юҡ итеү. П Рассеивать. // Рассеивание. Болотто таратыу. Төтөндө таратыу.
158