Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 182 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАРЫУ
2. Ниндәйҙер хәлгә дусар булыу, юлығыу □ Попадать, оказываться; нарваться на что. Көлкө хәлгә тарыу. Ауырыуға тарыу. Бәхеткә тарыу. Ҡазаға тарыу. ■ Йыландың юлын бүлгән — арымаҫ, һөйөүҙең юлын ҡыйған — бәхеткә тарымаҫ. Т. Ғарипова. • Хөрлөккә сыҙамаған — хурлыҡҡа тарыған. Мәҡәл.
3. һөйл. Кемдеңдер яҙмышына сығыу, тормошта тура килеү, өлөшкә тейеү. □ Встречать, попадаться (на жизненном пути). ■ Ураҡ урһа, тиҙ ук арый, эштән башы тиҙ үк ҡарый — бәхетһеҙ ирҙәргә тарый ундай килен, тидия. Бәйеттән. • Уҫал ҡатынға тарыма, тарыһаң — арыма. Әйтем.
♦ Ғәләмәт тарыу ығы-зығы килеү, буталыу. □ Суетиться. Ғәләмәт тарып йөрөү. Ҡапҡан һайын һары май тарымаҫ тормошта һәр ваҡыт күңелле хәлдәр генә осрап тормаҫ тигән мәғәнәлә әйтелә. □ соотв. Не всё коту масленица. Уйға тарыу тәрән уйҙарға бирелеү. □ Глубоко задуматься. ■ Ул [Төлкөсура] төрлө уйҙарға тарып ятты ла тышта таң зәңгәрлеге тимгелләнеү менән, ҡыуышынан сыҡты. Н. Мусин. Абдрахман ҡаты уйға тарыны. Р. Өмөтбаев.
ТАРЫУ II (тары-) (Р.: быть равным, одинаковым; И.: seem equal; T.: denk gelmek) ҡ. һөйл.
Торошло булыу, тиң булыу. □ Быть равным, одинаковым (например, по весу). Юлда бер шырпы ла бишкә тарый. • Йәйәүлегә бер остоҡ нәмә бер ботҡа тарый. Әйтем.
ТАРЫУ III (тары-) (Р: сеять; И.: sow; T.: ekmek) ҡ. иҫк.
Сәсеү, игеү. □ Сеять. • Арпа тарып, бойҙай үҫмәҫ. Мәҡәл.
ТАРШ и. диал. ҡар. тараш. Тарш малды йонсота. Тарш тешләне. Тарш һаны күбәйҙе.
ТАРШЫҠ (Р: широконосый; И.: flatnosed; T.: geniş burunlu) с. диал.
Киң танаулы. □ Широконосый. Таршыҡ малай. Ғаиләләре менән таршыҡтар.
ТАС I (Р: таз; И.: wash-basin; T.: tas) и.
Йәйенке һай һауыт. □ Таз, тазик. Еҙ тас. Таста йыуыу. ■ Яурынына һөлгө һалып, йышып ағартылған еҙ тас, еҙ ҡомған то
топ, Байрас ҡунаҡтарҙың ҡулын йыуҙырып сыҡты. 3. Биишева. Гөлбаныу, көлдөксә эргәһендә бүкән өҫтөнә тас ҡуйып, көл тоноғонда Мәҙинәнең, үҙенең бысранған кейемдәрен йыуа. Т. Ғарипова. Сәрбиямал, ингәс, Мозафарға ҡарап торҙо ла бер нәмә әйтмәне, беренсе эше итеп балды мейес араһындағы тасҡа илтеп түкте. Д. Бүләков.
ТАС II (Р: сплошь, один лишь; только лишь; И.: entirely; T: baştan başa) р. һөйл.
Барлығы менән, шау, гел, тик. □ Сплошь, один лишь; только лишь. Ите mac май. һөт тас ҡаймаҡ ҡына. Иҙәндәре тас һыу.
ТАС III (Р: очень сильно, крепко, накрепко; И.: very much; T: sert) р. ҡар. сат V.
Бик ныҡ итеп. □ Очень сильно, крепко, накрепко. Тас йәбешеп уҡыу. Тас ҡаршы төшөү. Әхирәте тас йәбеште. М Мәғәфүр уларға [Сәлимдәргә] тас йәбеште. Ж. Кейекбаев.
ТАС IV (Р: точь-в-точь, точно; И.: exactly; T: tıpkı) р.
1. Сағыштырыу, оҡшатыуҙы көсәйтеп килә; хәс, нәҡ. □ Точь-в-точь, точно; совершенно; совсем как. Тас әсәһе. Малайым тас олатаһы булған да ҡуйған. Йылмайыуҙарың тас апайыңдыҡы.
2. Һүҙгә, фекергә баҫым яһап көсәйтеп килә; нәҡ, тап. □ Именно; как раз, точно. Тас уртаға төшөү. Тас әйткәнсә башҡарыу. Тас үҙ урынына ултырыу.
ТАС V (Р: шлёп; И.: plop; T: şak) оҡш.
Яҫы нәмә менән еүеш нәмәгә йәки тәнгә сәпәгәндә, еүеш нәмәгә баҫҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Шлёп (подражание звуку шлёпанья, удара по чему-л. мокрому). Тас итеү. Тас итеп төшөү. ■ Ҡулы менән килбәтһеҙ хәрәкәттәр яһай-яһай, Гөлгөнә ҡабырғаһы менән һыуға тас итеп килеп төштө. Р. Байбулатов.
ТАСАЙ (Р: лысый, без волос; И.: bald; T.: kel) с. һөйл.
Сәсе ҡойолған, ялтыр (башҡа ҡарата). □ Лысый, без волос. Тасай up. ■ «Николаш-каны тәхеттән ҡыуҙылар», — тине ул [Иван Игнатьевич], сәсе ҡойолған тасай башын усы менән һыйпап. В. Исхаҡов.
182
2. Ниндәйҙер хәлгә дусар булыу, юлығыу □ Попадать, оказываться; нарваться на что. Көлкө хәлгә тарыу. Ауырыуға тарыу. Бәхеткә тарыу. Ҡазаға тарыу. ■ Йыландың юлын бүлгән — арымаҫ, һөйөүҙең юлын ҡыйған — бәхеткә тарымаҫ. Т. Ғарипова. • Хөрлөккә сыҙамаған — хурлыҡҡа тарыған. Мәҡәл.
3. һөйл. Кемдеңдер яҙмышына сығыу, тормошта тура килеү, өлөшкә тейеү. □ Встречать, попадаться (на жизненном пути). ■ Ураҡ урһа, тиҙ ук арый, эштән башы тиҙ үк ҡарый — бәхетһеҙ ирҙәргә тарый ундай килен, тидия. Бәйеттән. • Уҫал ҡатынға тарыма, тарыһаң — арыма. Әйтем.
♦ Ғәләмәт тарыу ығы-зығы килеү, буталыу. □ Суетиться. Ғәләмәт тарып йөрөү. Ҡапҡан һайын һары май тарымаҫ тормошта һәр ваҡыт күңелле хәлдәр генә осрап тормаҫ тигән мәғәнәлә әйтелә. □ соотв. Не всё коту масленица. Уйға тарыу тәрән уйҙарға бирелеү. □ Глубоко задуматься. ■ Ул [Төлкөсура] төрлө уйҙарға тарып ятты ла тышта таң зәңгәрлеге тимгелләнеү менән, ҡыуышынан сыҡты. Н. Мусин. Абдрахман ҡаты уйға тарыны. Р. Өмөтбаев.
ТАРЫУ II (тары-) (Р.: быть равным, одинаковым; И.: seem equal; T.: denk gelmek) ҡ. һөйл.
Торошло булыу, тиң булыу. □ Быть равным, одинаковым (например, по весу). Юлда бер шырпы ла бишкә тарый. • Йәйәүлегә бер остоҡ нәмә бер ботҡа тарый. Әйтем.
ТАРЫУ III (тары-) (Р: сеять; И.: sow; T.: ekmek) ҡ. иҫк.
Сәсеү, игеү. □ Сеять. • Арпа тарып, бойҙай үҫмәҫ. Мәҡәл.
ТАРШ и. диал. ҡар. тараш. Тарш малды йонсота. Тарш тешләне. Тарш һаны күбәйҙе.
ТАРШЫҠ (Р: широконосый; И.: flatnosed; T.: geniş burunlu) с. диал.
Киң танаулы. □ Широконосый. Таршыҡ малай. Ғаиләләре менән таршыҡтар.
ТАС I (Р: таз; И.: wash-basin; T.: tas) и.
Йәйенке һай һауыт. □ Таз, тазик. Еҙ тас. Таста йыуыу. ■ Яурынына һөлгө һалып, йышып ағартылған еҙ тас, еҙ ҡомған то
топ, Байрас ҡунаҡтарҙың ҡулын йыуҙырып сыҡты. 3. Биишева. Гөлбаныу, көлдөксә эргәһендә бүкән өҫтөнә тас ҡуйып, көл тоноғонда Мәҙинәнең, үҙенең бысранған кейемдәрен йыуа. Т. Ғарипова. Сәрбиямал, ингәс, Мозафарға ҡарап торҙо ла бер нәмә әйтмәне, беренсе эше итеп балды мейес араһындағы тасҡа илтеп түкте. Д. Бүләков.
ТАС II (Р: сплошь, один лишь; только лишь; И.: entirely; T: baştan başa) р. һөйл.
Барлығы менән, шау, гел, тик. □ Сплошь, один лишь; только лишь. Ите mac май. һөт тас ҡаймаҡ ҡына. Иҙәндәре тас һыу.
ТАС III (Р: очень сильно, крепко, накрепко; И.: very much; T: sert) р. ҡар. сат V.
Бик ныҡ итеп. □ Очень сильно, крепко, накрепко. Тас йәбешеп уҡыу. Тас ҡаршы төшөү. Әхирәте тас йәбеште. М Мәғәфүр уларға [Сәлимдәргә] тас йәбеште. Ж. Кейекбаев.
ТАС IV (Р: точь-в-точь, точно; И.: exactly; T: tıpkı) р.
1. Сағыштырыу, оҡшатыуҙы көсәйтеп килә; хәс, нәҡ. □ Точь-в-точь, точно; совершенно; совсем как. Тас әсәһе. Малайым тас олатаһы булған да ҡуйған. Йылмайыуҙарың тас апайыңдыҡы.
2. Һүҙгә, фекергә баҫым яһап көсәйтеп килә; нәҡ, тап. □ Именно; как раз, точно. Тас уртаға төшөү. Тас әйткәнсә башҡарыу. Тас үҙ урынына ултырыу.
ТАС V (Р: шлёп; И.: plop; T: şak) оҡш.
Яҫы нәмә менән еүеш нәмәгә йәки тәнгә сәпәгәндә, еүеш нәмәгә баҫҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Шлёп (подражание звуку шлёпанья, удара по чему-л. мокрому). Тас итеү. Тас итеп төшөү. ■ Ҡулы менән килбәтһеҙ хәрәкәттәр яһай-яһай, Гөлгөнә ҡабырғаһы менән һыуға тас итеп килеп төштө. Р. Байбулатов.
ТАСАЙ (Р: лысый, без волос; И.: bald; T.: kel) с. һөйл.
Сәсе ҡойолған, ялтыр (башҡа ҡарата). □ Лысый, без волос. Тасай up. ■ «Николаш-каны тәхеттән ҡыуҙылар», — тине ул [Иван Игнатьевич], сәсе ҡойолған тасай башын усы менән һыйпап. В. Исхаҡов.
182